مسجد جامع بسطام در جوار برج کاشانه جزو یکی از زیباترین مساجد تاریخی ایران زمین، از دیدنی ترین جاذبه های تاریخی این شهر است که قدمت آن به سال ۷۰۶ هجری قمری می رسد.
مسجد جامع بسطام به عنوان یکی از آثار تاریخی مذهبی دارای اهمیت از لحاظ معماری و تاریخچه در جنوب شهر بسطام و در فاصله ۲۰۰ متری جنوب آرامگاه بایزید واقع شده که از دیدنی ترین مکان های شهر بسطام به شمار می رود.
مسجد جامع بسطام از نوع مساجد شبستانی است و دارای ۲ شبستان تابستانی و زمستانی و یک محراب است، ایوان ورودی با کاشی کاری های زیبا مزین شده که چشم مخاطب را به خود خیره و موجب حیرتش می شود، اما بقیه فضاهای مسجد با تزئینات ساده و بی آلایش مزین شده که حس سادگی و آرامش را به مخاطب القا می کند.
مسجد جامع بسطام از لحاظ معماری دو قسمتی است که قسمت اول شامل صحن مسجد به شکل مربع و دارای فضای باز و محراب است که با گچ بری های بسیار زیبا و هنرمندانه ای تزیین شده است.
محراب مسجد در شبستان تابستانی قراردارد که گچبری شده و مزین به نقوش اسلیمی، اشکال هندسی و آیات قرآن است که چشم بیننده را خیره می کند.
شبستان تابستانی مسجد جامع بسطام فاقد سقف است که امروزه مسقف شده ولی شبستان زمستانی طاق های فراوان در امتداد یکدیگر و سقف و دیوارهای آن از گچ اندود شده است.
محراب مسجد جامع بسطام دارای سه حاشیه است که عباراتی بر آن گچ بری شده و در قسمت وسط محراب دو مربع مستطیل دیده می شود که بر روی یکی «لا اله الا الله محمد رسول الله» و بر دیگری «علی ابن ابیطالب ولی الله» نوشته شده و یکی دیگر از حاشیه ها به خط کوفی بوده که خوانا نیست.
گچبری قسمت دوم از لحاظ اسلوب و صنعتی که در ساخت آن به کار رفته با قسمت اول کاملاً متفاوت است. تفاوت فاحش گچ بری مربع مستطیل دوم با تمام گچ بری های این محراب محسوس است و چنین استنباط می شود که این مسجد در سال ۷۰۶ هجری قمری ساخته شده است.
براساس مستندات و کتیبه های موجود در مسجد جامع بسطام چنین به نظر میرسد این عبادتگاه در سال ۱۲۴۲ هجری قمری و در زمان فتحعلی شاه قاجار تعمیر و مرمت شده است.
مسجد جامع بسطام مربوط به سده هشتم هجری قمری است و در شهر بسطام، جنوب مجموعه تاریخی امامزاده محمد و بایزید واقع شده و در بیست و هفتم آبان ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۰۲۴۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
« دنیای سفر » این نوشته را از « ایرنا » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.