مطالعه‌ای جدید با بررسی دی‌ان‌ای باستانی حدود ۵۰۰ اسب نشان می‌دهد که انسان‌ها، اسب‌ها را هزار سال دیرتر از زمانی که قبلاً تصور می‌شد، اهلی کرده‌اند. فرآیند اهلی‌سازی اسب‌ها در ابتدا برای استفاده از گوشت و شیر آن‌ها و سپس، برای بهره‌بری از توانایی‌های چشمگیر آن‌ها در زمینه‌ی حمل‌و‌نقل آغاز شد.
تجزیه‌و‌تحلیل ژنتیکی اسب‌های باستانی، تاریخی حدود سال ۲۲۰۰ پیش‌از میلاد را آشکار کرد. بررسی فرآیند اهلی‌کردن اسب‌های امروزی، محققان را واداشت تا درباره‌ی چگونگی گسترش اسب‌ها و انسان‌ها در اروپای مرکزی در هزاره‌های گذشته، تجدیدنظر کنند.
اسب‌ها به دلیل برخورداری از توانایی دویدن در مسافت‌های طولانی، توانایی جابه‌جایی بارهای سنگین و پشتیبانی از سوارکاران، تاریخ بشر را به شکلی انقلابی متحول کردند و به انسان‌ها امکان دادند که با سرعت در سراسر جهان گسترش یابند، غذا و وسایلشان را با خود جابه‌جا کنند و سوار بر اسب، با سلاح‌های در دستشان با یکدیگر مبارزه کنند.
در سال ۲۰۲۳، مطالعه‌ی اسکلت‌های انسانی فرهنگ گورچالی، زمان وقوع این تحول انقلابی را بین سال‌های ۳۳۰۰ تا ۳۰۰۰ پیش‌از میلاد تخمین زد؛ یعنی زمانی که این مردم غالباً کوچ‌گرد، اروپا و آسیای غربی را پیمودند و زبان هندواروپایی را نیز با خود به ارمغان آوردند.
گله‌های اسب نقشی در مهاجرت انسان‌های فرهنگ گورچالی به اروپا نداشتند
اما تجزیه‌و‌تحلیل ۴۷۵ ژنوم اسب باستانی، ایده‌ی مطالعه‌ی سال ۲۰۲۳ را رد می‌کند؛ بدین معنی که گله‌های بزرگ اسب، انسان‌ها را در مهاجرت به اروپا همراهی نکردند. گروهی از محققان در مطالعه‌ای که به تازگی در مجله‌ی نیچر منتشر شده است، تغییرات مشخصی را در ژنتیک اسب‌های اهلی شناسایی کردند که نه به سال ۳۳۰۰ پیش‌از میلاد، بلکه به تاریخی حدود سال ۲۲۰۰ پیش‌از میلاد مسیح اشاره می‌کند، یعنی یک هزاره دیرتر از زمانی که قبلاً تصور می‌شد.
تیم محققان در تلاش بودند تا با بررسی دی‌ان‌ای اسب‌ها، به شواهدی از اسب‌پروری یا مدیریت مستقیم گله‌های اسب توسط انسان‌ها دست یابند، شواهدی از جمله کاهش بالا در تنوع ژنتیکی و کوتاه‌تر‌شدن فاصله‌ی زمانی بین نسل‌ها.
محققان کشف کردند که ژنوم اسب‌های بومی در اروپای مرکزی تا پایان هزاره‌ی سوم پیش‌از میلاد، محدود به حوضه‌های کارپاتی و ترانسیلوانی بود، یعنی مدت بسیار زیادی پس‌از گسترش فرهنگ گورچالی در منطقه. علاوه بر این، فاصله‌ی زمانی بین نسل‌های اسب‌ها در زمانی حدود ۴۲۰۰ سال پیش، به‌طور چشمگیری کاهش یافت. این نشان می‌دهد که پرورش‌دهندگان اسب‌ها در تلاش بودند تا حیوانات بیشتری به دنیا بیاورند.
همچنین، مطالعه‌ی ژنتیکی اسب‌های باستانی از دودمان جدیدی رونمایی کرد که با اسب‌های اهلی امروزی مطابقت دارد. این دودمان که در زمانی حدود سال ۲۲۰۰ پیش‌از میلاد به‌وجود آمد، به خوبی با شواهد باستان‌شناسی موجود از تصویرسازی اسب‌ها در تدفین‌های ارابه و میان‌رودان در رشته‌کوه اورال، هم‌خوانی دارد.
دودمان اسب‌های ۴۲۰۰ ساله، بیشترین مطابقت را با اسب‌های اهلی امروزی دارد
لودویک اورلاندو، باستان‌شناس مولکولی در مرکز انسان‌شناسی و ژنگان‌شناسی تولوز در فرانسه که یکی از نویسندگان مطالعه است، به لایو‌ساینس گفت: «به نظر می‌رسد که فرآیند اهلی‌کردن برای اولین بار، با هدف استفاده از گوشت و شیر و توسط برخی گروه‌های شکارچی گردآورنده‌ی مستقر در آسیای مرکزی آغاز شد. اما این مردم که روزی در قزاقستان کنونی زندگی می‌کردند، از اسب برای حمل‌و‌نقل استفاده نمی‌کردند.»
اورلاندو می‌افزاید که در مقابل، سایر گروه‌های اهلی‌کننده‌ی اسب‌ها، حدود ۴۲۰۰ سال پیش و با هدف پویایی و حرکت به اهلی‌کردن اسب‌ها روی آوردند. زیرا هیچ دودمانی از اسب‌ها، چه در نسل‌های پیشین و چه در نسل‌های بعدی، مانند دودمان اسب‌های آن‌ها در زمین گسترش نیافت.
به گفته‌ی اورلاندو، محرک فرآیند اهلی‌سازی، ممکن است رویدادی اقلیمی باشد که باعث خشکسالی در جنوب غربی آسیا و استپ اوراسیا شد، زیرا اسب‌ها می‌توانستند با سرعت مردم را به مناطق پوشیده از مراتع جدید منتقل و به زنده‌ماندن آن‌ها کمک کنند.
بیشتر بخوانید
مطالعه‌ی جدید، به شکلی کاملاً قاطعانه اثبات می‌کند که اگرچه فرهنگ گورچالی و سایر فرهنگ‌های اولیه‌ی استپ‌های غربی ممکن است با اسب‌های وحشی در ارتباط بوده باشند، اما اولین اهلی‌کنندگان اسب‌ها نبودند. مدل ژنتیکی مطالعه‌ی جدید، با سایر شواهد موجود نیز هم‌پوشانی دارد.
با وجود اینکه مطالعات قبلی، انسان‌های فرهنگ گورچالی را به دلیل مصرف شیر اسب، به عنوان مسئولان اولین اهلی‌سازی اسب‌ها شناسایی کردند، نقش گورچالی‌ها احتمالاً فقط تلاشی اولیه برای اهلی‌کردن اسب‌های منطقه بوده است. مطالعه‌ی جدید نشان می‌دهد که مردم فرهنگ گورچالی در مهاجرت دسته‌جمعی‌شان از اسب‌ها استفاده نکردند.
پاسخ این پرسش که چرا انسان‌ها تا زمانی که دیگر حیوانات، مانند سگ، گوسفند، گاو و حتی الاغ را اهلی کردند، اسب‌ها را اهلی نکرده بودند، همچنان تا حدودی به صورت راز باقی مانده است. اما انسان‌ها پس‌از اهلی‌کردن اسب‌ها، تقریباً به هر کجا که پا گذاشتند، اسب‌ها را هم در کنارشان داشتند. اورلاندو می‌گوید:
گسترش نسبتاً دیرتر اسب‌ها به‌وضوح توسط مردم انجام شد، زیرا چنین گسترشی در مجموعه داده‌های ما که ۵۰ هزار سال را پوشش می‌دهد، بی‌سابقه بود.