با دلگرم همراه باشید تا با راه های کنترول خشم آشنا شوید.
متاسفانه پرخاشگري به عنوان يك آسيب اخلاقي امروز در سطح جامعه و خانواده به شدت ديده مي شود، فلذا شناخت علل و راههاي درمان آن مي تواند مفيد باشد.
پرخاشگري به عنوان يك آسيب اخلاقي اگر كنترل نشود مي تواند عواقب زيانباري داشته باشد. اما بد نيست اول بدانيم دقيقا پرخاشگري چيست. بعضي پرخاشگري را رفتاري مي دانند كه به ديگران آسيب مي رساند، يا بالقوه مي تواند آسيب برساند.
پرخاشگري ممكن است بدني باشد، مانند لگد زدن و گاز گرفتن و يا لفظي مانند فرياد زدن و رنجاندن. طبق يك تعريف ديگر، پرخاشگري رفتاري است كه به قصد آزار كسي يا آسيب رساندن به چيزي ابراز مي شود.
پرخاشگري را بايد از جرات ورزي متمايز دانست. جرات ورزي، دفاع از حقوق يا متعلقات مانند ممانعت كودك از اين كه كسي اسباب بازيش را بگيرد، يا بيان اميال و آرزوها را در بر مي گيرد. پرخاشگري مي تواند نسبت به اشياء، حيوانات، انسانهاي ديگر يا حتي خود شخص و يا چيزي كه به عموم مردم تعلق دارد، مانند پاره كردن صندلي اتوبوس با چاقو، ابرازشود.
پرخاشگري لفظي، دستكم درسالهاي قبل از مدرسه، با افزايش سن افزايش مي يابد. كودكاني كه درسالهاي اوليه پرخاشگر هستند به احتمال زياد در بزرگسالي و جواني هم پرخاشگرخواهند بود و كودكاني كه پرخاشگرنيستند، به احتمال زياد در بزرگسالي هم پرخاشگر نخواهند بود.
پسرها پرخاشگرتر از دخترها هستند وپسرها بيش ازدخترها پرخاشگري بدني و لفظي دارند. براي دخترها ظرافت و لطافت به جاي خشونت پسنديده تر تلقي مي شود. از اين رو، در دوره دوم كودكي، پسرها به مراتب خشن تر و ستيزه جوتر از دخترها هستند.
حملات جسماني، نزاع، پرخاشگري، تخريب و جسارت در پسرها به مراتب بيش از دخترها ديده مي شود. هر قدر سن پسرها بالاتر رود، تفاوت بيشتري در رفتار پرخاشگرانه در مقام مقايسه با دخترها نشان مي دهند. دختران از ترس اينكه مبادا موقعيت و محبوبيت خود را از دست بدهند، كمتر درصدد بروز خشم و عصبانيت خود بر مي آيند. آنها تصور مي كنند كه اگر احساسات واقعي خود را بيان دارند، مادر و يا دوستان نزديك خود را ناراحت كرده و موجب طرد خود از سوي آنان مي شوند. بنابراين بايد نسبت به خشم و عصبانيت در دختران، حساس تر بوده و آنان را در مواجه و مقابله با خشم آماده كرد.
امام محمد غزالی در کیمیای سعادت می گوید:
اصل خشم و غضب از آتش است که زخم آن به دل می رسد و نسبت آتش با شیطان است، آنجا که گفت: «خَلَقْتَنی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طینٍ»(اعراف: 12) و کار آتش حرکت و ناآرامی است، در حالی که کار گل و خاک سکون و آرامش است و هر کس خشم بر او غالب شود، نسبت و شباهت او با شیطان بیش از آدم است.
شریک خشم
توجه داشتن به انگیزه و سبب خشم و دریافتن اینکه شیطان در ایجاد و شعله ور شدن آن سهیم است، انسان را از هر گونه حرکت نا به جا و ناشایست که نشان دهنده عجز و درماندگی او در برابر شیطان است، بازمی دارد. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در همین زمینه می فرماید: «خشم، شراره ای است از سوی شیطان».
حکایت می کنند: روزی شیطان در نظر عبد اللّه بن حنظله آمد و گفت: می خواهم چیزی به تو بیاموزم! عبداللّه گفت: من هیچ نیازی به آموختن از تو ندارم. شیطان گفت: عبداللّه ! دقت کن اگر حرفم خیر بود، قبول کن وگرنه، از خود بران. سپس گفت:ای پسر حنظله! از غیر خدا تقاضا و تمنا نداشته باش و به هنگام خشم مراقب باش که به کجا کشیده می شوی.
الف: علل شخصيتي:
شخصيت امكان پيش بيني آنچه را كه فرد در موقعيتي خاص انجام خواهد داد فراهم مي كند.
( رأس ، 1373 )
با توجه به نظريات سزار لمبروزو جرم شناس و پدر مردم شناسي جنايي ايتاليا ميان نقص بدني از يك سو و جنايت از سوي ديگر رابطه نزديكي وجود دارد . ( ستوده ، 1378 )
آيزنگ مدعي است كه بين ويژگيهاي شخصيتي چون برون گرايي و رفتار انحرافي رابطه وجود دارد فرد برونگرا ماجراجو و مغرور است ، سريعاً واكنش نشان مي دهد . تمايل به پرخاشگري دارد ، زود از كوره به در مي رود ، احساسات وي در كنترلش نيست . او بدون تأمل و انديشه عمل مي كند ( ستوده ، 1378 )
سازمان رواني فرد به گونه اي است كه براي هر عامل تهديد كننده اي از خود واكنش نشان مي دهد و معمولاً يكي از رايج ترين واكنشها به نا امني ، پرخاشگري است همچنين ناكامي هسته مركزي شخصيت آدمي را مورد تعرض قرار داده و ويران مي كند . ( شريفي ، 1376 )
نداشتن وضع روحي مطلوب به دليلي ابتلا به برخي بيماريهاي روحي و رواني بحرانهاي ناشي از دوره بلوغ و برخي خصوصيات رفتاري افراد از جمله اضطراب و هيجان ، احساس حقارت ، غرور و ... موجب بروز پرخاشگري مي شود . ( فرقاني ، 1376 )
ب _ علل خانوادگي
سختگيري ها ، خشونت ها ، سرزنش ها و تحقيرهاي والدين مستبد اثرات مخرب و جبران ناپذيري بر روي ساختار شخصيتي كودكان و نوجوانان باقي مي گذارد و احساس بي كفايتي ، ترس و انزوا و گوشه گيري ، ناتواني در برقراري روابط عاطفي و اجتماعي ناسازگاري و پرخاشگري و ... مي تواند زاييده چنين رفتارهاي ناسنجيده و نابخردانه والدين باشد ( احمدوند ، 1374 )
بر اساس يك تحقيق 46 % بزهكاران جامعه ما در خانواده هاي بي قيد و بند زندگي مي كرده اند ( كريمي نيا ، 1379 ) در تحقيق ديگر 75 % پسران پرخاشگر از وجود پدر محروم بوده و يا الگوي فردي براي يادگيري نداشته اند ( وفايي ، 1376 ) الگوهاي خانوادگي نيز بار فتار پرخاشگرانه ارتباط دارد . (توزنده جاني و كمال پور ، 1379)
ج _ علل آموزشگاهي :
پژوهش هاي انجام شده حاكي از ارتباط پرخاشگري با مشكلات يادگيري است ...
پرخاشگري با پيشرفت تحصيلي ضعيف و ناكامي در مدرسه همراه مي باشد . ( مهريار ، 1370 )
پرخاشگري واكنش كلي نسبت به ناكامي است هر چند افراد هميشه پاسخهاي پرخاشگرانه آشكار از خود نشان نمي دهند و آنها را در وجود خود سركوب مي كنند .
مثلاً پسري كه بوسيلة يكي از همكلاسان خود مورد اهانت قرار گرفته ، غالباً به طور فيزيكي به او حمله ور مي شود .
زد و خوردها و دعواهاي حياط مدرسه خود نشانه هايي از اين پرخاشگري ها است .( نوابي نژاد ، 1371 )
د_ علل اجتماعي:
پرخاشگري ناشي از ناكامي هاي بنيادي يا يادگيري و مشاهدات محيطي است ( شفيع آبادي، 1372 )
تحقيقات بندورا ( 1973 ) نشان داده است كه پرخاشگري كاملاً جنبه تقليدي دارد و از راه مشاهده كسب مي شود . ( كريمي ، 1378 )
طرد يا روشهاي انضباطي غلط در افزايش پرخاشگري نقش داشته اند ( فرقاني ، 1376 )
با توجه به فزوني پرخاشگري در جامعه صنعتي و شهري امروزي ، برخي براي توجيه اين پديده وسايل ارتباط جمعي را مسئول مي دانند زيرا فيلم ، مجله ، روزنامه ، كتاب ، تلويزيون ، ويدئو ، ماهواره حاوي تصاوير و و مطالبي است كه در ان اشاره به خشونت ، تهاجم و جنايت بسيار ديده مي شود ( ستوده ، 1378 ) .
يك تحقيق مهم در اين زمينه نشان داده است كه نه زندگي خانوادگي يك پسر ، نه عملكرد مدرسه اي و نه زمينه خانوادگي وي ، بلكه مقدار برنامه هاي خشن تلويزيوني كه در نه سالگي تماشا مي كرده است تنها و مهمترين عامل تعيين كننده ميزان پرخاشگر بودن او در 10 سال بعد يعني سن 19 سالگي بوده است .
۱- از لحاظ هیجانی خلاق بودن
از خلاقیت خود برای پیدا کردن شیوه مقابله ای خوب استفاده کنید وقتی عصبانی هستیند این واقعیت را بپذیرید که خشمگین هستید و تصمیم بگیرید که چه کاری می توانید در ارتباط با آن انجام دهید از روش جراتمندانه استفاده کنید این خشم نیست که باعث می شود به شیوه های خاص عمل کنیم بلکه این ما هستیم که عصبی می شویم و تصمیم می گیریم که یا به شیوه اجتماعی پسند و یا به شیوه غیر اجتماعی(که قابل قبول نیست) واکنش نشان دهیم. نباید به بهانه عصبانیت دست به اعمال پرخاشگرانه بزنید چرا که شیوه نا معقولی برای اجتناب از مسئولیت است.
۲- بررسی منطقی بودن ارزیابی های اولیه خود
باید معین کنید که مسئله ارزش ناراحت شدن را دارد یا نه در اینجا انتظار دارید که کارها باید همیشه طبق نظر شما پیش رود و دیگران همیشه با شما خوب رفتار کنند و هرگز نباید ناکام شوید خشمگین می شوید.مهارت مقابله ای خوب در این وضعیت، شناخت خواسته های غیر منطقی خود و تغییر دادن آنها به خواسته های واقع بینانه تر است.مثلا بگویید چون قرار نیست که دنیا بر اساس خواسته ها و آرزوهای من اراده شود بنابراین برای مقابله با ناکامی باید مهارت مقابله ای اثر بخشی را یاد بگیرم .
۳- استفاده از روش خود آرام سازی برای حفظ کنترل
حقیقت دارد که می گویند وقتی عصبانی هستید قبل از اینکه پاسخی بدهید باید تا ۱۰ بشمارید این کار به شما فرصت می دهد تا با استفاده از مهارتهای مسئله گشایی خود بهترین راه حل را انتخاب کنید. با استفاده از تنفس آرام و عمیق در مدتی کوتاه خود را آرام سازید. عصبانیت و فریاد کشیدن یک حالت انتخابی است نه نتیجه خشم، با مرور ذهنی نحوه واکنش خود در موقعیت مزبور خود را حساسیت زدایی کنید، این تمرین را تکرار کنید ناکامی و مورد بد رفتاری قرارگرفتن را تصور کنید سپس میزان خشم خود را روی یک مقیاس ۰تا ۱۰۰درجه بندی کنید تا زمانیکه میزان خشمتان به سطح پائین تر از ۳۰ برگردد.
۴- استفاده از ایمن سازی در مقابل استرس برای تعلیم خود در مقابل رویدادهای خشم برانگیز
زندگی
قبل از مواجه شدن با رویدادها با خود بگویید:
این مسئله مرا ناراحت می کند اما می دانم چگونه از عهده اش برآیم . می توانم از مهارت های مقابله ای خود برای حفظ کنترل استفاده کنم. زیاد سخت نگیر این می تواند تجربه یادگیری خوبی باشد. نفس عمیق بکش، آرام باش، و از نیروی فکرت استفاده کن نباید اجاره بدهم خشم دیگران بر من اثر بگذارد باید خویشتن دار باشم .۵- شناخت و اهمیت دادن به تخلیه انرژی
وقتی خشمگین هستید، تخلیه انرژی از طریق پرداختن به فعالیت های جسمی یا خلاق اثر بخش است. و در وضعیت ذهنی آرام می توانید مشکل خشم برانگیز خود را حل کنید.مرحله اول رها ساختن تنش از سیستم است مرحله دوم مسئله گشایی، همیشه این دو را با هم بکار ببرید.
۶_ باور کردن خود به عنوان مقابله کننده
درباره خوب یا بد بودن هیجان خشم فکر نکنید در عوض توجه خود را به مراقبت از خویشتن و ارضای نیازهای خود بدون صدمه زدن به دیگران متمرکز کنید.خود را به عنوان فردی مقابله کننده در نظر بگیرید که می داند از چه راهبردهایی برای ارتباط با سایر افراد استفاده کند از حقوق خود دفاع کنید و جراتمند باشید.
۷- غلبه بر بی جراتی
بی جراتی یعنی ترسو، پشیمان و منفعل بودن، یعنی اهمیت ندادن و محترم نشمردن نیازها و خواسته های خود و پذیرفتن خواسته های دیگران حتی اگر به ضرر او باشد این افراد فکر می کنند برای اینکه مودب و مفید باشند لازم است تسلیم خواسته های دیگران شوند گاهی افراد جرات ورزی را با پررویی و پراخشگری اشتباه می گیرند باید بیاموزید اخم ها، و انتقاداتی را که در نتیجه امتناع از پذیرفتن خواسته های دیگران را می بینید تحمل کنید.
۸- شناخت حدود پرخاشگری
افراد پرخاشگر سعی می کنند نیازها و خواسته های خود را از طریق تسلط، توهین و تحقیر دیگران برآورده کنند و فقط به فکر خود هستند.در دراز مدت پرخاشگری ما را از دیگران بیگانه ساخته و به صورت افرادی بدگمان و متخاصم در می آورد.
۹- شناخت مزایای جرات ورزی
جرات ورزی یعنی دفاع از حقوق خود و بیان افکار و احساسات خود به شیوه مستقیم، صادقانه و مناسب افراد جراتمند به شیوه مدبرانه با دیگران ارتباط برقرار می کنند اما نمی گذارند کسی که از آنها امتیاز بگیرد.جرات ورزی که انسان احساس خودکارآمدی و کنترل درونی می بخشد، اعتماد به نفس وعزت نفس ما را تقویت می کند و بهترین روش برای دست یافتن به روابط بین فردی رضایت بخش است.
۱۰ – تکمیل مهارت جرات ورزی
مطلع ساختن دیگران از احساسات که نسبت به اعمال آنها دارید و بیان احساسات خود بر حرمت نفس و احترامی که دیگران برای شما قائلند خواهد افزود.
(بیان احساسات خود)همدلی مهارتی مهم برای تقویت ارتباط صمیمانه است.میتوانید با خواسته کسی مخالفت کنید ولی با بیان اینکه احساس آنها را درک می کنید و محترم میشمارید(همدلی) وقتی با دیگران همدلی می کنید به احتمال قوی اعمال شما مدبرانه خواهد بود تا نسنجیده اگر دیگران شما راوادار به کاری کنند قرص و محکم بایستید و به نحوی واکنش نشان دهید که احترام آنها را جلب کنید (کاردانی).
۱۱- مذاکره کننده خوبی بودن
مصالحه مهارتی است که نیازمند درک نیازهای دیگران است ، لزومی ندارد که با امیال و خواسته های دیگران مخالفت یا موافقت کنید ، اما باید به آنها بفهمانید که خواسته هایشان را درک می کنید برای اینکه دو طرف مقابل به خواسته های خود برسند ممکن است هر کدام از آنها از بخشی از خواسته های خود چشم پوشی کنند .اگر هنگام مذاکره احساسات شدیدی در شما ظاهر شد آنها را بشناسید و بپذیرید و سعی کنید خونسرد باشید از خواسته های انعطاف ناپذیر و مطلق اجتناب کنید و با نشان دادن همدلی خود فضای مذاکره را صمیمانه کنید.
۱۲- پی بردن به ارزش گذشت
گذشت به معنای از یاد بردن خطای افراد نیست . هر گاه انسان کسی را که به او بی حرمتی کرده می بخشد او را از خشمگین شدن می رهاند و به امور روزمره خود می پردازد کسی که می بخشد برگ برنده همیشه در دست اوست ، چون از موضع قدرت و با اعتماد به نفس از خطای افراد چشم پوشی می کنید . گذشت قدرت خود کارآمدی و حس کنترل شما را در موقعیت های ناخوشایند بالا می برد.
دوری از مصاحبت افراد خشمگین و عصبانی و هم نشینی با افراد بردبار و صبور، به عنوان یک عامل اخلاقی ـ اجتماعی، نقش بازدارنده ای در برابر خشم دارد؛ زیرا تجربه ثابت کرده است که هم نشینی با انسان های خشمگین و پرخاشگر سبب اثرپذیری فرد از گفتار و کردار ایشان و بروز احساسات همانند آنان می شود و برعکس، دوستی و هم صحبتی با افراد صبور و دارای طمأنینه، افراد خشمگین و عصبانی را آرام و تعدیل می کند.
در حدیثی آمده است: « هر گاه بر یکی از برادران دینی ات سه بار خشم بگیری و او خویشتن داری کند و بر تو بی ادبی نکند، او را به عنوان دوست خود انتخاب کن».
رویارویی با شعله های خشم
سرکوبی و فرو بردن خشم در زمان شروع آن آسان تر است و هنگامی که شدت پیدا کند و شعله ور شود، از کنترل و اختیار فرد خارج می شود. بنابراین پیش از آنکه این حالت در فرد شدت یابد و آتش آن، نور ایمان و عقل را خاموش سازد، باید به رویارویی با آن پرداخت.
پیش از بروز خشم، با استفاده از روش های زیر می توان آن را کنترل کرد و در اختیار گرفت:
1. به هنگام خشم، ذکر خدا بگویید و از شر شیطان به خدا پناه ببرید.
2. اگر هنگام خشم ایستاده اید، بنشینید و اگر نشسته اید، بخوابید. علت این امر، جلب توجه فرد به این نکته است که انسان از خاک آفریده شده و موجودی ذلیل و حقیر است و سرانجام روزی نیز به خاک باز خواهد گشت، در این صورت از غرور و تکبر او کاسته می شود.
3. هنگام مواجهه با خشم، با آب سرد وضو بگیرید یا غسل کنید؛ زیرا خشم برخاسته از حرارت درون است و آب سرد این حرارت را فرو می نشاند.
4. سکوت کنید، چون ممکن است در این حالت، فرد حرف هایی بزند که بعدا پشیمان شود. حضرت علی علیه السلام می فرماید: « خشم خود را با سکوت و هوای نفس را با خرد درمان کنید».
5. جا به جایی محل نیز در کاهش خشم مؤثر است.
در این حالت پند و نصیحت اثر بخش نخواهد بود و اگر بخواهند جلوی خشم او را بگیرند، باید از فردی که از او حساب می برد و روی او نفوذ دارد، طلب کمک کنند.
بنابراین با توجه به پی آمدهای زیان بار و ناپسند خشم و دشواری کنترل و ایستادگی در برابر آن، عامل دیگری که در این باره مطرح می شود، تقویت تمایلات فطری و عواطف والای انسانی است که نقش مهمی در کاهش تأثیر ناکامی ها و پرخاشگری ها دارد.
از طریق آموزش های تربیتی و مذهبی و پای بندی وجدانی و اخلاقی به وظایف اجتماعی، این فضائل در فرد به صورت عادت و ملکه درمی آید و فرد و جامعه را از آثار ناخوشایند خشم، دور نگاه می دارد. عفو و گذشت و کظم غیظ، از جمله ارزش هایی هستند که در اخلاق اسلامی به عنوان روش های رویارویی با خشم مطرح است.
گردآوری شده ی مجله ی اینترنتی دلگرم
مرجان امینی
+ 1
- 0
