سرطان خون/روش های تشخیص و درمان سرطان خون

برای آگهی بیشتر در مورد سرطان خون و نشانه های آن با دلگرم همراه باشید.

 

مقدمه ای در مورد سرطان خون

 سرطان خون علائم ظریف و غافلگیر کننده ای در سراسر بدن ایجاد می کند که نیاز به بررسی جدی دارد. اگر فرد به نوع حاد این بیماری مبتلا باشد ممکن است بیماری او با سرعت زیاد گسترش پیدا کند و اگر مبتلا به نوع مزمن آن باشد، در طول زمان و به آرامی بیماری پیشرفت کرده و بدتر می شود

سرطان خون یا چنگار خون یا لوسمی یا لوکمیا (Leukemia) گروهی از انواع سرطان است که معمولاً از مغز استخوان (مغز استخوان بافتی اسفنجی در وسط استخوان است که وظیفه ساختن سلول‌های خونی را به عهده دارد.)

شروع می‌شود و باعث شکل‌گیری تعداد زیادی گلبول سفید غیرطبیعی می‌گردد. مغزاستخوان برای اینکه بتواند سلول‌های طبیعی شامل گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، پلاکت و... را بسازد، از یک سلول اجدادی به نام «بلاست» آغاز به کار می‌کند. این سلول‌ قدرت زایش و تکثیر بالایی دارد و به سرعت تعداد زیادی سلول نارس می‌سازد. این سلول‌های نارس تحت‌تاثیر مواد رشد، کامل و به سلول‌های تخصص‌یافته خونی تبدیل می‌شوند.

اگر در روند تبدیل سلول‌های نارس به رسیده وقفه ایجاد شود، سرطان ‌خون پدید می‌آید. نشانه‌های این بیماری شامل مشکلات خونریزی و کبودشدگی، احساس خستگی شدید، تب و خطر افزایش عفونت می‌شود. هر نوع خون ریزی بدون علت می‌تواند از علایم سرطان خون باشد. این بیماری، میزان پلاکت خون را پایین می‌آورد و مانع از لخته شدن خون می‌شود. این نشانه‌ها به دلیل نبود سلول‌های خونی نرمال ایجاد می‌شوند. تشخیص این بیماری با استفاده از آزمایش خون و بیوپسی مغز استخوان صورت می‌گیرد.

 

انواع سرطان خون

انواع مختلفی از سرطان خون وجود دارد، در وهله اول این تقسیم بندی براساس سلول های بنیادی درگیر انجام می گیرد:

 سرطان خون میلوئیدی که منشا آن سلول های بنیادی میلوئید غیرطبیعی است. سرطان خون لنفوئیدی که سلول های بنیادین لنفوئیدی غیرطبیعی عامل آن هستند.

هریک از این دو نوع سرطان خون، براساس سرعت پیشرفت و بیماری پیش زمینه اش، دارای زیرشاخه هایی هستند:

 سرطان خون حاد که به صورت ناگهانی ظاهر می شود و طی چند روز یا چند هفته به سرعت پیشرفت می کند. تعداد سلول های سرطانی با سرعت زیادی افزایش می یابند و خون دیگر قادر به انجام دادن وظایفش نیست. وضعیت بیمار معمولا روز به روز وخیم تر می شود و درمان بیمار باید بدون وقفه بعد از تشخیص آغاز شود. البته تشخیص زودهنگام سرطان خون حاد، در سال های اخیر به طور قابل توجه ای بهتر شده است. سرطان خون مزمن به آرامی و در طول ماه ها یا حتی سال ها رشد می کند و گاهی در ابتدا هیچ علامت خاصی ندارد. علائم معمولا بتدریج با افزایش تعداد سلول های سرطانی در خون یا مغز استخوان ظاهر می شوند. هر نوع از سرطان خون به روشی متفاوت پیشرفت می کند و بنابراین درمان مختص به خود دارد. به منظور پیش گرفتن بهترین روش درمانی، بهتر است نوع سرطان خون به خوبی شناسایی شود. (چه برای خود بیمار و گروه پزشکی و چه برای اطرافیان او)

علایم سرطان خون

لوسمی نوعی سرطان خون یا مغز استخوان است. در این بیماری، سلول‌های خون به ویژه سلول‌های سفید شکل غیرعادی پیدا می‌کنند. این سلول‌های سفید خون، حاوی دی ان‌ای آسیب دیده است که به رشد غیرعادی و تکثیر سلول‌ها در خون منجر می‌شود. علائم این بیماری را در ادامه مطلب بخوانید.

به طور معمول پس از مدتی، سلول‌های سفید از بین می‌روند و سلول‌های خونی جدید که در مغز استخوان تولید می‌شود، جایگزین آن می‌شوند، اما این سلول‌های غیرعادی به آسانی از بین نمی‌روند و فضای بیشتری را اشغال می‌کنند و برای سلول‌های عادی مشکلاتی را به وجود می‌آورند.

چنین روندی باعث می‌شود در ‌‌نهایت سلول‌های طبیعی خون کاهش پیدا کند. از علائم لوسمی یا سرطان خون می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

 لکه‌های بنفش یا جوش‌های ریز و قرمز روی پوست: این جوش و لکه‌ها، اغلب به صورت خوشه‌ای ظاهر می‌شوند و گاهی با جوش‌های ریز اشتباه گرفته می‌شوند. درد استخوان و مفصل: درد عمیق استخوان‌ها، یکی از علایم آشکار سرطان خون است که در بیماری‌های دیگر شایع نیست. درد هنگامی بروز می‌کند که مغز استخوان، بر اثر تراکم غیرعادی سلول‌های سفید خون موجود در مغز استخوان، منبسط می‌شود. استخوان‌های بلند پا و دست، اصلی ترین محل بروز این درد است. سردرد: یکی از علایم این بیماری که بندرت گزارش می‌شود، سردرد مکرر، شدید و طولانی است. برخی بیماران با درد از خواب بیدار می‌شوند. رنگ پریدگی همراه با سردرد نیز از دیگر علایم آن است. زیرا جریان خون رسانی به مغز و ستون فقرات محدود می‌شود. در برخی موارد فرد دچار صرع نیز می‌شود. افت میزان گلبول‌های قرمز سالم: با پایین آمدن تعداد گلبول‌های قرمز، سلول‌ها قادر به اکسیژن رسانی به تمام بدن نیستند. در نتیجه فرد دچار کم خونی و خستگی مفرط می‌شود که به صورت ضعف عضله و کمبود انرژی جسمی و بی‌خوابی آشکار می‌شود. در این شرایط فرد قادر به انجام دادن کارهای جسمی و روزمره نیست. برخی بیماران دچار افسردگی یا کسالت می‌شوند. خونریزی بدون دلیل: هر نوع خونریزی بدون علت می‌تواند از علایم سرطان خون باشد. این بیماری میزان پلاکت خون را پایین می‌آورد و مانع از لخته شدن خون می‌شود. کبودی ناگهانی و بدون علت نیز از علایم این بیماری است. این کبودی‌ها اغلب در انگشتان، بین انگشتان، دست‌ها، شکم و کمر ظاهر می‌شود و تیره‌تر از کبودی‌های معمولی است. همچنین قطع نشدن خونریزی ناشی از بریدگی، خون دماغ شدن مکرر و بدون دلیل و خونریزی از لثه از علایم این بیماری است. زنان نیز در دوران قاعدگی دچار خونریزی غیرعادی زیاد و طولانی مدت می‌شوند. کاهش قدرت سیستم ایمنی بدن: سرطان خون شدید یا مزمن، سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند و فرد دچار تب‌های شدید می‌شود. زیرا سلول‌های سرطانی خون، سلول‌های سفید خون را به بیرون می‌رانند. با کم شدن سلول‌های سفید خون، این سلول‌ها قادر نیستند از بدن در برابر عفونت محافظت کنند. از دست دادن اشتها: این حالت امری عادی است. گاهی فرد بدون اینکه متوجه شود بتدریج وزن کم می‌کند. این امر می‌تواند به علت خستگی و ضعف شدید باشد. در لوسمی شدید، سلول‌ها در ستون فقرات یا مغز تراکم پیدا می‌کنند و این امر منجر به بروز مشکلات متعددی از جمله حالت تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوست می‌شود. کمبود اکسیژن: هنگامی که اکسیژن کافی در خون جریان ندارد، فرد دچار مشکلات تنفسی می‌شود. تورم کبد یا طحال: با پیشرفت لوسمی شدید، کبد یا طحال دچار تورم و فرد دچار درد شکم می‌شود یا احساس پری در زیر دنده‌ها می‌کند. برخی در ناحیه تحتانی کمر احساس درد می‌کنند. حالت تهوع، استفراغ و از دست دادن اشتها اغلب با ورم کبد یا طحال ارتباط دارد.

روش های درمان سرطان خون

گروه درمانی براساس سلامت کلی بیمار و نوع سرطان درمان های مناسب را برای او شروع می کند. معمولا قبل از شروع درمان، روش های درنظر گرفته شده را با بیمار یا اطرافیان او مطرح می کنند. قبل از شروع درمان، باید از پزشک در مورد تاثیر روش درمان بر قدرت باروری پرسیده شود. برخی از روش های درمانی بر قدرت باروری تاثیر می گذارند.

از دست دادن قدرت باروری در بعضی از روش ها براساس سن و نوع پرتودرمانی تجویزی، موقتی و در برخی دائمی است. پبوند سلول های بنیادی و همچنین برخی از داروهای مورد استفاده از شیمی درمانی نیز ممکن است، اختلالاتی را برای باروری ایجاد کنند. قبل از شروع درمان بهتر است در مورد شرایطی که به کمک آن ها می توان قدرت باروری را حفظ کرد، از پزشک کمک خواست. یکی یا چند روش از گزینه های زیر ممکن است در درمان سرطان خون استفاده شود.:

شیمی درمانی

این روش براساس مبارزه با سرطان با دارو- به شکل قرص یا تزریق- صورت می گیرد. داروهای شیمی درمانی از گسترش و رشد سلول های سرطانی جلوگیری می کنند؛ اما به سلول های سالم صدمه نیز می زنند. سلول های سالم با گذشت زمان دوباره احیا می شوند. درضمن، درمان در برخی افراد عوارض جانبی همچون حالت تهوع، استفراغ، از دست دادن اشتها، خستگی و خطر ابتلا به عفونت ها را نیز رخ می دهد.

درمان های مکمل سرطان خون

از جمله درمان های مکمل از ماساژ درمانی یا طب سوزنی می توان نام برد. این درمان ها علاوه بر درمان های استاندارد سرطان خون استفاده می شود و معمولا به آرامش بیماران و کاهش استرس و دیگر عوارض جانبی درمان سرطان کمک می کند. درمانی مکمل به خودی خود در درمان سرطان اثر درمانی ندارند و برای بررسی تاثیر آن ها و شناخت بهتر عملکردشان، نیاز به تحقیقات بیشتر و عمیق تری است.

عوارض، خطرات یا فواید این روش ها هنوز شناخته شده نیست و بکار بردنشان به عنوان تنها روش درمان سرطان ممکن است عوارض جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد. بیماران قبل از استفاده از این روش های مکمل و موازی، باید در مورد آن ها اطلاعات کافی را بدست آورند و حتما با پزشک معالجشان مشورت کنند. چرا که احتمال دارد نتایج درمان های منظم یا آزمایش های بیمار را تحت تاثیر قرار دهد.

درمان هدفمند

درمان های هدفمند براساس استفاده از داروهایی است که بدون اینکه به سلول های سالم صدمه بزنند، به سلول های سرطانی حمله می کنند. مهارکننده های رشد سلول های سرطانی یکی از این موارد هستند. این مواد بر رشد و تقسیم سلولی، سلول های سرطانی تاثیر می گذارند. داروهایی که در این روش بکار می روند معمولا به شکل قرص یا کپسول عرضه می شوند. احتمال آشکارشدن عوارض جانبی معمولا در ماه های اول درمان وجود دارد و با ادامه درمان، در اغلب موارد این علائم از بین می روند.

جراحی: در برخی موارد خاص و نادر سرطان خون مزمن، پزشک ناچار به خارج کردن طحال از بدن می شود. طحال در سمت چپ بالای شکم، در کنار معده و بالای کلیه چپ قرار گرفته است. گاه سرطان خون مزمن باعث بزرگ شدن طحال می شود که ممکن است با درد و ناراحتی برای بیمار همراه شود. التهاب طحال همچنین می تواند گلبول های قرمز و پلاکت خون را از بین ببرد و خونریزی و کم خونی را در پی داشته باشد.

اگر شیمی درمانی و پرتودرمانی اثری بر کاهش اندازه طحال نداشته باشند، پزشکان معمولا از طریق جراحی و با خارج کردن طحال درد بیمار را التیام می بخشند. به این عمل، عمل برداشتن طحال می گویند و در بیهوشی کامل صورت می گیرد. بعد از جراحی ممکن است بیمار خونریزی و کمی درد را تجربه کند. این عوارض جانبی موقتی هستند و از بین می روند. درآوردن طحال، بیمار را نسبت به عفونت ها آسیب پذیرتر می کند.

پرتودرمانی

در این روش پزشکان از وسیله بزرگ برای هدایت مسیر پرتوها به سمت سلول های سرطانی استفاده می کنند. این پرتوها تمامی سلول هایی (چه سلول های سرطانی و چه سلول های سالم) را که در مسیرشان قرار بگیرند؛ از بین می برند. عوارض جانبی پرتودرمانی براساس ناحیه ای از بدن که درمان می شود، متفاوت است. بعد از درمان، بیمار ممکن است بیش از حد معمول احساس خستگی کند یا متوجه تغییر ظاهری پوست (قرمزی یا حساس شدن در هنگام لمس) قسمتی از بدن که درمان شده، بشود.

پیوند سلول های بنیادی یا پیوند مغز استخوان

گاهی شیمی درمانی به منظور درمان سرطان خون حاد یا اجتناب از عود بیماری با دوز بالا انجام می شود. از آنجایی که درمان شیمی درمان شدید مغز استخوان را همزمان با سلول های سرطانی از بین می برد، لازم است که مغز استخوان به کمک پیوند سلول های بنیادی بازسازی شود.

تمامی سلول های خونی از سلول های بنیادی که در مغز استخوان و خون یافت می شوند، بوجود می آیند. قبل از شروع شیمی درمانی با دوز بالا، پزشک نمونه ای از مغز استخوان فرد بیمار یا دهنده سازگار را بر می دارد. مدت کوتاهی بعد از شیمی درمانی، سلول های بنیادی به داخل خون بیمار تزریق می شوند و بعد از گذشت چند هفته، این سلول ها بنیادی، ساختن سلول های خونی را آغاز می کنند.

پیوند سلول های بنیادی، عملی پیچیده و پرخطر است و باید توسط پزشکان متخصص و مجرب و در مراکز بیمارستانی مجهز انجام شود. عوارض جانبی این عمل می تواند بسیار جدی باشد و حتی به مرگ بیمار منتهی شود. بیماری که پیوند مغز استخوان داشته، باید تحت نظارت پزشکی کامل قرار بگیرد؛ حتی بعد از مرخص شدن از بیمارستان نیز باید این مراقبت ها ادامه بیابد.

گاهی چند ماه زمان لازم است تا بتوان به طور کامل از بهبودی بیمار (به کمک پیوند مغز استخوان) اطمینان حاصل کرد. برای برخی بیماران با شرایط خاص همچون افراد دارای بیماری های زمینه ای یا افراد مسن نوع پیوند سلول های بنیادی با دوز پایین تری از شیمی درمانی استفاده می شود

 

 

گردآوری شده ی مجله ی اینترنتی دلگرم

مرجان امینی

+ 1 - 0