وضعیت آب شرب خوزستان روی خط بحران / برآورد حجم مفید سدهای خوزستان در پایان مهر؛ کمتر از 6 درصد

سدهای خوزستان در وضعیت بحرانی قرار دارند. خشکسالی و سوء مدیریت منابع آبی سدهای خوزستان را در شرایط ناگواری قرار داده است. به گفته مسئولان سازمان آب و برق استان، هم اکنون حدود 12 درصد حجم مفید سدهای خوزستان پر است. اما برآوردها نشان می دهد که در پایان مهر، حجم مفید سدهای خوزستان به کمتر از 6 درصد خواهد رسید. با توجه به این وضعیت بحرانی سدهای خوزستان و با توجه به این که سازمان هواشناسی پیش بینی کرده است که تا آذرماه شاهد بارندگی قابل توجهی در این استان نخواهیم بود، به نظر می رسد تنها راهکار جلوگیری از بحرانی شدن وضعیت تامین آب شرب مردم خوزستان در فصل پاییز، جلوگیری از کشت پاییزه است.

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، خشکسالی منجر به کاهش 43 درصد ورودی آب سد‌های خوزستان در سال آبی جاری شده و همین مساله نیز وقوع بحران آب در خوزستان را به همراه داشته است؛ به نحوی که به گفته علی شهبازی، معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان آب وبرق خوزستان، هم اکنون تنها 12 درصد حجم مفید سدهای خوزستان دارای آب است و مجموع حجم مخازن آب در این استان از یک میلیارد و 560 متر مکعب تجاوز نمی کند.

البته این آماری است که معاون سازمان آب و برق خوزستان در روز 24 شهریور اعلام کرده است و کارشناسان مدیریت آب خوزستان معتقدند که هم اکنون حجم مفید سدهای این استان به زیر 1.5 میلیارد متر مکعب کاهش یافته است.

در این میان باید توجه داشت که خشکسالی تنها عامل وقوع بحران آب خوزستان در سال آبی جاری نیست و سوء مدیریت منابع آبی این استان در سال های گذشته که شاهد وقوع سیل در خوزستان بودیم، به همراه فرسودگی شبکه انتقال آب، عدم برخورداری صدها روستا از خطوط انتقال آب، عدم اصلاح واقعی الگوی کشت از سوی سازمان جهاد کشاورزی استان، نظارت پایین این سازمان بر کشت غیرقانونی برنج و سایر محصولات آب بر و همچنین تعریف نشدن معیشت جایگزین برای فعالان بخش کشاورزی به عنوان عامل مصرف بیش از 90 درصد آب های خوزستان در شرایط خشکسالی، همه و همه به بحران آب امسال خوزستان دامن زده است.

حالا هم در شرایطی سال آبی جاری در خوزستان رو به پایان است که سازمان هواشناسی پیش بینی کرده که تا آذرماه در این استان خبری از بارندگی قابل قبول نخواهد بود و با توجه به این که کشت تابستانه خوزستان هنوز متوقف نشده و برداشت آب برای آبیاری مزارع برنج و دیگر محصولات آب بر این استان تا اواخر مهر ادامه خواهد داشت، به نظر می رسد در ماه های آتی شاهد بحرانی تری شدن شرایط آب خوزستان خواهیم بود.

بحران پیش رو نیز بیش از همه آب شرب مورد نیاز مردم خوزستان را تهدید می کند، مگر این که دولت برای محدود کردن کشاورزی در فصل پاییز فکری اساسی انجام دهد و البته بتواند ضمن انجام این کار، معیشت کشاورزان را نیز به صورتی مطلوب، تامین کند.

دکتر داریوش بهارلویی، کارشناس مدیریت منابع آبی خوزستان درباره علت وقوع بحران آب امسال خوزستان به خبرنگار رکنا توضیح داد: کاهش شدید بارندگی ها در سال آبی جاری موجب شد که 13 میلیاد متر مکعب از ورودی سدهای خوزستان در سال آبی جاری کم شود. این در حالی است که در شرایط آبی نرمال، سالانه 30 تا 31 میلیارد متر مکعب آب وارد سدهای خوزستان می شود و میزان مصرف آب در سطح استان نیز تقریبا به همین مقدار است. ولی امسال با وجود کاهش شدید حجم ورودی سدها، ما نتوانستیم که برای کاهش مصرف آب بخصوص در حوزه کشاورزی در استان خوزستان برنامه ریزی کنیم.

این کارشناس آب با اشاره به کشت برنج در بیش از 90 هزار هکتار از اراضی خوزستان عنوان کرد: با وجود این که امسال شاهد خشکسالی شدید در استان خوزستان بودیم و براساس دستور صریح وزارت جهاد کشاورزی، امسال هیچ کس در سطح استان خوزستان حق کشت برنج نداشت، اما بازهم کشاورزان در بخش زیادی از زمین های این استان به این کار پرداختند.

وی افزود: حدود 3.6 میلیارد متر مکعب از کل مصرف آب تابستان امسال در خوزستان به همین کشت برنج اختصاص داشت. این مساله به همراه بی توجهی به صرفه جویی در مصرف آب سایر بخش های حوزه کشاورزی و البته حوزه های صنعت و شرب، منجر به بروز تنش شدید آبی در خوزستان شد.

این کارشناس مدیریت منابع آبی خوزستان ادامه داد: شدت بروز تنش آبی در تابستان امسال در حوضه آبریز کرخه از سایر نقاط استان بیشتر بود و با توجه به این که بخشی از آب شرب اهواز و برخی از دیگر شهرهای بزرگ و همچنین بسیاری از روستاهای خوزستان از سد کرخه تامین می شود، تنش آبی این حوزه در میانه تابستان منجر به بروز اعتراضات شدید مردمی شد.

البته به گفته این کارشناس آب، در هفته های اخیر با کمک سپاه و ارتش و اجرای طرح های مختلف آبرسانی به روستاها و شهرها، اعتراضات مردمی تا حدی فروش کرده، اما نکته اصلی این است که بحران آب خوزستان هنوز رفع نشده، چون هنوز آب جدیدی از طریق بارندگی وارد سدهای خوزستان نشده است.

بهارلویی با بیان این که مسئولان استان خوزستان باید با ایجاد محدودیت در حوزه کشاورزی بخصوص کاشت برنج، تا حدی تنش آبی امسال خوزستان را کاهش می دادند، تاکید کرد: با توجه به این که ما از زمستان سال قبل شاهد کاهش بارندگی ها بودیم و می دانستیم امسال حجم ورودی سدها به شدت کاهش خواهد یافت، مسئولان ستاد مدیریت بحران و ستاد خشکسالی استان خوزستان، باید از ابتدای بهار، سطح زیر کشت اراضی استان را کاهش می دادند و به شیوه های مختلفی کشاورزان را قانع می کردند که از کشت برنج و سایر محصولات آب بر دست بکشند.

از نظر این کارشناس آب، در هر شرایطی تامین آب شرب و بعد هم حقابه تالاب ها در اولویت قرار دارد، اما اکنون بی توجهی به مدیریت آب در بخش کشاورزی، منجر به آن شده است که تنش آبی خوزستان هم تامین آب شرب مردم این استان را با مشکل مواجه کند و هم خشک شدن بخشی از تالاب ها را به همراه داشته باشد.

بهارلویی با تاکید بر لزوم تعریف معیشت های جایگزین برای کشاورزان خوزستانی گفت: ما وقتی که هیچ معیشت جایگزینی برای کشاورزان استان تعریف نکنیم و هیچ خسارتی هم بابت عدم کشت محصولات مختلف به آنها پرداخت نکنیم، طبیعتا نمی توانیم از کشاورزانی که تنها راه امرار معاش بخش زیادی از آنها کشاورزی است، انتظار داشته باشیم که از کسب و کار خود دست بکشند.

بنابراین به گفته این کارشناس مدیریت منابع آبی خوزستان، مسئولان ستاد مدیریت بحران استان باید از ابتدای بهار پیش بینی می کردند با توجه به این که امسال، خوزستان به دلیل کاهش شدید حجم ورودی سدها دچار تنش آبی خواهد شد، لازم است به نحوی از کشاورزان حمایت شود که از کشت های تابستانه بخصوص کشت برنج دست بکشند تا اکنون تمام مسئولان کشور در برنامه ریزی برای تامین آب شرب خوزستانی ها در فصل پاییز با مشکل مواجه نشوند.

وی در ادامه تاکید کرد: کشت برنج، کشت پرسودی است و وقتی اوضاع معیشتی همه مردم از جمله کشاورزان تا این حد بحرانی است، دولت نمی تواند انتظار داشته باشد زمانی که هیچ معیشت جایگزینی را برای برنج کاران تعریف نکرده است یا حاضر به خرید تضمینی محصولات کم‌آب‌بر نیست، کشاورزان خوزستانی از کشت برنج دست بکشند و محصولاتی را بکارند که با شرایط خشکسالی مطابقت داشته باشد.

بهارلویی درباره آخرین وضعیت سدهای خوزستان توضیح داد: اکنون شرایط تمام سدهای استان خوزستان بحرانی است، به نحوی که در شرایطی که کل حجم مفید سدهای خوزستان حدود 13 میلیارد و 400 میلیون متر مکعب است، در حال حاضر حداکثر یک میلیارد و 500 میلیون متر مکعب آب در سدهای استان وجود دارد که البته این حجم آب نیز با سرعتی بالا مصرف می شود.

این کارشناس آب با تاکید بر این که مصرف آب توسط اراضی برنج استان خوزستان تا اواخر مهرماه ادامه خواهد داشت، عنوان کرد: برآوردها نشان می دهد که اراضی کشت برنج که بیش از 90 هزار هکتار از اراضی استان خوزستان را تشکیل داده اند، حداقل به 400 میلیون متر مکعب دیگر تا زمان برداشت نیاز دارند.

این در حالی است که به گفته این کارشناس مدیریت منابع آبی خوزستان، هم اکنون کشت های تابستانه و دائمی دیگری نیز در این استان وجود دارد و مجموعا نیاز آبی اراضی کشاورزی خوزستان تا پایان کشت تابستانه در اواخر مهرماه قطعا از 700 میلیون متر مکعب تجاوز خواهد کرد.

بنابراین با یک حساب و کتاب سرانگشتی می توان فهمید که صرف نظر از سایر مصارف آبی استان خوزستان، برداشت آب توسط کشاورزان تا پایان فصل کشت تابستانه، می تواند حجم مفید مخازن سدهای خوزستان را به پایین تر از 800 میلیون متر مکعب یعنی کمتر از 6 درصد حجم مفید سدهای این استان کاهش دهد.

بهارلویی البته به این نکته اشاره کرد که حتی اگر در هفته های آتی بارانی نبارد، ورودی شبکه آب خوزستان متوقف نخواهد شد و اندکی آب از طریق چشمه ها، منابع آب زیرزمینی و بازچرخانی آب وارد شبکه انتقال آب این استان می شود.

اما با توجه به این که در محاسبات بالا صرفا مصرف آب در بخش کشاورزی در نظر گرفته شده است، به نظر می رسد که حجم کل این ورودی ها در بهترین حالت برابر با حجم مصرف آب در بخش های صنعت و شرب استان خوزستان باشد و بر این اساس می توان گفت که در خوشبینانه ترین شرایط، حجم مفید مخازن تمام سدهای خوزستان در پایان مهرماه امسال قطعا کمتر از 6 درصد خواهد شد.

بنابراین از نظر این کارشناس آب، شرایط سدهای خوزستان در اواخر مهرماه امسال را می توان «فوق بحرانی» توصیف کرد؛ وضعیتی که در آن تقریبا هیچ آبی در بیشتر حوضه های آبریز خوزستان برای شروع کشت پاییزه باقی نمی ماند و از اواخر مهر تا شروع بارندگی ها در ماه آذر، تنها برای شرب مردم، آب در سدهای استان باقی خواهد ماند؛ در واقع می توان گفت، شروع کشت پاییزه به نوعی تهدیدی برای آب شرب مردم خوزستان خواهد بود.

بهارلویی معتقد است که اگر در چنین شرایطی دولت نتواند جلوی شروع کشت پاییزه استان خوزستان در میانه ماه آبان را بگیرد، قطعا شرایط تامین آب شرب مردم خوزستان با بحرانی عظیم مواجه خواهد شد؛ بخصوص که سازمان هواشناسی پیش بینی کرده است که تا آذرماه، هیچ بارندگی مطلوبی در این استان رخ نخواهد داد.

این کارشناس مدیریت منابع آبی خوزستان تاکید کرد که در چنین شرایطی دولت باید به شیوه های مختلفی از جمله پرداخت خسارت نکاشت به کشاورزانی که تنها راه امرار معاش آنها کشاورزی است و ارائه بسته های تشویقی گوناگون به کشاورزانی که اوضاع معیشتی مناسب تری دارند، آنها را ترغیب کند که پاییز امسال کشاورزی نکنند؛ تعویق یک ساله در بازپرداخت وام ها به بانک های دولتی، خرید تضمینی محصولات سال آینده و پرداخت وام های قرض الحسنه به کشاورزان نیز می تواند از جمله این بسته های تشویقی باشد.

این کارشناس آب ادامه داد: اگر کشاورزان خوزستانی می خواهند که هم استانی های آنها، پاییز امسال در تامین آب شرب خود با مشکل مواجه نشوند، هر طور شده است باید از کشت پاییزه دست بکشند. در این میان، اولویت با توقف کشت های پاییزه آب بر، از جمله گندم و کُلزا است، وگرنه نمی توان انتظار داشت که آبیاری نخیلات و کشت های دائمی حتی در بحران کم آبی پاییز متوقف شود.

وی در پایان تصریح کرد: دولت قطعا باید از همین امروز به فکر تامین اعتبارات مناسبی برای پرداخت خسارت نکاشت یا ارائه بسته های تشویقی مختلف به کشاورزان خوزستانی باشد تا آنها راضی شوند که از کشت و کار در فصل پاییز دست بکشند؛ در غیر این صورت، دستگاه اجرایی ناچار است با پیامدهای اجتماعی ناشی از بروز اعتراضات مجدد به دلیل بحران آب خوزستان دست و پنجه نرم کند.