سلامت نیوز: حتماً شنیده‌اید که اگر کسی «تصمیم جدی» درباره کاری گرفته باشد، اصلاً درباره آن حرفی نمی‌زند؛ فقط اقدام می‌کند. اما وقتی کسی از مسأله‌‌ای حرف می‌زند؛ «کمک» می‌خواهد. «خودکشی» یکی از همان مسائلی است که ممکن است آدم‌ها درباره آن صحبت کنند یا اینکه بدون هیچ حرفی، تصمیم‌شان را عملی کنند. راهکارهای آشکارتر دیگری هم برای خودکشی وجود دارد؛ مثل کسی که ناگهان در مقابل ساختمان محل کار، خودش را به آتش می‌کشد و... تمام. دهم سپتامبر مصادف با 19 شهریور‌ماه، «روز جهانی پیشگیری از خودکشی» است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از هفته نامه آتیه نو، مشکلات متعدد و در رأس آنها مشکلات اقتصادی و آسیب‌های روانی، جسمی و اقتصادی ناشی از کرونا باعث شده تا ظرفیت پذیرش و ادامه شرایط کاهش یافته و شاهد رفتارهایی مانند خودکشی باشیم. به همین دلیل با دکتر فرهاد فرید حسینی، روانپزشک و عضو هیأت علمی گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد درباره خودکشی و ابعاد مختلف آن صحبت کردیم که در ادامه می‌خوانید:
تا به حال شده اینقدر خسته شوید که به پایان زندگی خود یا حتی خانواده فکر کنید؟ برای مثال مانند «صابر ابر» در فیلم «اینجا بدون من» درباره خودکشی و راهکارهای آن بلند‌بلند صحبت کنید؟ دکتر فرید حسینی توضیح می‌دهد: «اقدام یا فکر کردن به خودکشی یا انجام رفتارهای منجر به آسیب به خود به عنوان یکی از مهمترین معضلات بهداشت روان در جوامع مطرح است. خودکشی مانند سایر مشکلات بهداشت روان - مانند افسردگی یا اعتیاد- معضلی است که دلیل و ابعاد مختلفی دارد؛ به این معنا که عوامل فردی و اجتماعی، هر دو، سهم زیادی در به خطر انداختن سلامت روان افراد جامعه دارند. بنابراین خودکشی، شاخصی اجتماعی برای سنجش سلامت روان مردم جامعه است. بنابراین بالا بودن یا بالا رفتن میزان خودکشی در یک جامعه می‌تواند زنگ خطری برای سلامت روان آن جامعه باشد.»
انزوای آلوده به مرگ
مرگ روی انسان سایه انداخت. زندگی در همه ابعاد آن از رونق افتاد. کرونا، شکل دیگری از انزوا و مرگ را به رخ کشید. دکتر فرهاد فریدحسینی می‌گوید: «شهروندان باید اصول مهم کمک‌های اولیه به فرد دچار جراحت را بدانند. کسب آگاهی در مورد کمک‌های اولیه روانشناختی برای کمک به فرد در بحران و آشفته بسیار مهم است و این موضوع به‌ویژه در دوران اخیر که جامعه گرفتار بحران‌های متعدد و در رأس آن بحران همه‌گیری ویروس کرونا است، از اهمیت خاصی برخوردار است».
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: «بحران کرونا در دل خود بحران‌های دیگری مانند مواجهه با بیماری شدید، از کارافتادگی طولانی‌مدت، بیکاری، فشارهای اقتصادی، انزوا، مرگ عزیزان و سوگواری را به دنبال داشته که هر کدام به تنهایی می‌تواند چالشی برای بهداشت روان فرد و جامعه باشد.»
خودکشی را بو بکشید
چقدر با دقت به حرفهای کسی که رنجی را بیان می‌کند، گوش فرامی‌دهید؟ بادقت یا سرسری؟ با تمسخر یا از ته دل؟ فکر «خودکشی» را می‌توان از لابه‌لای حرفهای دیگران نفس کشید؛ اگر به شکلی که باید، حرف‌ها را شنید. دکتر فرید حسینی در این مورد توضیح می‌دهد: «هرگونه صحبت درباره خودکشی، باید جدی گرفته شود. ممکن است این برداشت اشتباه از افکار خودکشی وجود داشته باشد که شخص درباره خودکشی صحبت می‌کند تا توجه دیگران را به خودش جلب کند و احساسات دیگران را به بازی بگیرد؛ در حالی که اگر افکار خودکشی دائماً تکرار شوند؛ نشانه این است که فرد در رنج روانی غیرقابل تحملی به سر می‌برد. بنابراین او نیاز به کمک دارد و در صورت غفلت یا بدتر از آن تمسخر او، خطر اقدام به خودکشی در آن فرد افزایش می‌یابد.» او ادامه می‌دهد: «صحبت کردن با فردی که تمایل به خودکشی دارد، کمک می‌کند تا او احساسات منفی خود را بر زبان آورده و احساس رهایی کند. اما شما باید بیشتر «شنونده» باشید، با او همدلی و به خاطر داشتن چنین احساسات و افکاری او را سرزنش نکنید.»
محبت؛ دارو است
آیا دارویی درمانگرتر از دوست داشته شدن می‌شناسید؟ درمانگرتر از مهربانی و همراهی؟ دکتر فرید حسینی می‌گوید: «باید به فردی که افکار خودکشی در سر دارد، نشان داده شود که مورد توجه و علاقه است. او باید بداند که نزدیکان، نگران او بوده و نسبت به رنج و ناراحتی او بی‌تفاوت نیستند بلکه مشتاقانه مایلند که به او کمک کنند تا آرامش خود را به دست آورد. این پیام باید به شکل کلامی و غیرکلامی به این فرد منتقل شود. یکی از مهمترین عوامل پیشگیری‌کننده از خودکشی این است که فرد احساس کند «تنها نیست» و افرادی پشتیبان او در دوران سختی‌هایش هستند.»
با او، راه‌ها را روشن کنید
همه به دنبال روزنه‌هایی برای امید و ادامه حیات می‌گردیم و تا وقتی که این روزنه‌ها را بیابیم، زنده می‌مانیم. این استاد دانشگاه توضیح می‌دهد: «از کسی که فکر خودکشی دارد، درباره دلایلی که هنوز به‌رغم خستگی از وضع موجود، به زندگی ادامه می‌دهد و آنچه او را به زندگی دلبسته می‌کند، سؤال کرده و در آن مورد حرف بزنید. القای امید در دل، بحران‌ها و سیاهی‌ها یکی از عوامل مهم پیشگیری‌کننده از خودکشی است». همین اندازه کافی نیست. فردی که به خودکشی فکر می‌کند، دائماً درگیر موضوع است. بنابراین به گفته دکتر فرید حسینی، در مورد میزان تکرار این افکار باید از فرد سؤال شود. دکتر فرید حسینی توضیح می‌دهد: «از او بپرسید که آیا قبلاً تصمیم به خودکشی داشته است یا خیر (به‌ویژه در چند ماه اخیر) یا در حال حاضر طرح و نقشه‌ای برای اقدام به ذهن‌اش می‌رسد؟ پاسخ مثبت به هرکدام از موارد، به معنای خطر بیشتر برای این اقدام است». این روانپزشک ادامه می‌دهد: «در چنین مواردی کمک کنید تا شخص به مراکز روانپزشکی یا اورژانس اجتماعی رفته و کمک بگیرد. بر موقتی بودن ماهیت بحران (حکمت «این نیز بگذرد») و پیدا شدن راه‌حل یا توان سازگاری افراد با بحران‌ها در درازمدت (حکمت «آنچه مرا نکُشد قوی‌ترم می‌کند») را کنار گذاشته و کمک گرفتن از مراکز ویژه ارائه خدمات به افراد در بحران باید به امری عادی در خانواده و جامعه تبدیل شود؛ همان‌طور که آدم‌ها در بحران‌های جسمی (مانند تصادف، بیماری‌های حاد طبی مانند سکته قلبی) به اورژانس مراجعه می‌کنند.
به آرامش ناگهانی حساس شوید
ناگهان غافلگیر می‌شویم. عزیز ما از دست رفته است. او هیچ‌وقت از خودکشی سخنی نگفته است. سکوت آدم‌ها، مهمترین حرف‌هایی است که باید بشنویم. دکتر فرید حسینی توضیح می‌دهد: «خودکشی گرچه رفتاری قابل پیشگیری است؛ اما در مواردی که فرد اصلاً از خودکشی حرفی نزده و بسیار مصمم است، تشخیص مسأله دشوار و گاهی غیرممکن است. آنان گاهی حتی مسأله را از روانپزشکی که تحت درمان او هستند، پنهان می‌کنند. در بعضی موارد دیده شده که هیچ پیش‌آگهی‌ای درباره خودکشی وجود نداشته و فرد اقدام به خودکشی کرده است». این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: «اما در مواردی که فرد سن بالایی نداشته، بیماری لاعلاجی ندارد و شوک عاطفی‌ای را نیز به‌تازگی تجربه نکرده، وصیتنامه‌ای می‌نویسد. ماه‌ها ممکن است روی این وصیتنامه کار کند. علاوه بر این، فردی که ماه‌ها افسرده بوده و ناگهان تغییر خلق داده و بدون درمان، به آرامش خاصی می‌رسد. افرادی که حلالیت طلبیده، خداحافظی کرده و کارهای ناتمام خود را تمام می‌کنند؛ این موارد می‌توانند پیش‌آگهی خودکشی در این افراد باشند.»
به موقعیت بستگی دارد
یک لحظه به سمت در می‌دود و بعد، کبریت و آتش... یک لحظه به سمت راه‌پله اضطراری می‌دود و برای خودکشی از ارتفاع اقدام می‌کند. در این شرایط باید چه کار کرد؟ دکتر فرید حسینی توضیح می‌دهد: «باید با اورژانس اجتماعی، آتش‌نشانی یا 110 تماس گرفت. مداخله اشخاص در این شرایط، به این دلیل که برای امدادرسانی، آموزش ندیده و آگاه نیستیم، ممکن است اقدام درستی نباشد». او ادامه می‌دهد: «اگر خودکشی به روش دیگری مانند مصرف قرص بوده باشد، رساندن شخص به اورژانس مراکز درمانی اولین اقدام است. به طور کلی، برای کمک به فردی که اقدام به خودکشی کرده و یا در حال انجام آن است. برای مثال روی ارتفاع ایستاده و قصد خودکشی دارد، نجات جان بیمار و تثبیت شرایط و سپس کمک گرفتن روانپزشک و روانشناس برای شناسایی زمینه خودکشی است. کسی که اقدام به خودکشی کرده، احتمال تکرار آن در آینده وجود دارد. این امر باید توسط روانپزشک یا دیگر شاغلان بخش بهداشت روان بررسی شود.»
