کارت اعتباری مرابحه چیست و چگونه آن را نقد کنیم؟

کارت اعتباری مرابحه چیست؟ در اینبخش درمورد نحوه دریافت و نقد کردن کارت مرابحه صحبت میکنیم. در واقع کارت اعتباری مرابحه را می توان بـه نوعی یک وام بانکی دانست. افراد پس از اعتبار سنجی توسط بانک هاي ناشر کارت، می توانند این کارت را دریافت کنند. سپس آن ها می توانند با توجه بـه سقف خریدشان، از این کارت در مواقع ضروری استفاده کنند. در ادامه بیشتر صحبت می‌کنیم. 

کارت اعتباری مرابحه بـه دارنده آن این امکان را می دهد کـه بر پایه نوع قرارداد، از خدمات و کالاهایی برخوردار شده و سامانه بانک صادر کننده بهای آن‌ را بپردازد. بـه عبارت دیگر یک حد اعتبار بـه کاربر اختصاص داده میشود کـه میتواند ازآن پولی را برای پرداخت قرض بگیرد و میزان و سقف اعتباری کـه بـه هر شخص داده میشود بستگی زیادی بـه درآمد و توان بازپرداخت وی دارد.

در الگوی کارت اعتباری مرابحه، بانک ناشر پس از اعتبارسنجی مشتری متناسب با اعتبار وی، کارت اعتباری در اختیارش قرار میدهد. بانک طبق قرارداد، دارنده کارت را وکیل در خرید بـه وسیله کارت برای بانک میکند. مشتری بانک، پس از تعیین اعتبار می تواند از محل اعتبار، کالا و خدمات مورد نظر را خریداری کرده ودر هنگام سر رسید آن‌را یکجا و یا بـه صورت اقساط، باز پرداخت کند.

بطور معمول در کارت‌هاي اعتباری، دارنده کارت با استفاده از اعتباری کـه بانک صادرکننده کارت برای وی در نظر میگیرد، اقدام بـه خرید کالاها و خدمات می کند و از محل همان اعتبار، قیمت آن ها رابه صورت نقدی می پردازد و نسبت بـه بانک صادرکننده کارت بدهکار می شود.

با توجه بـه ظرفیت‌هاي گسترده فقهی و حقوقی عقد مرابحه، میتوان از این عقد برای پاسخگویی بـه تعداد زیادی از نیازهای ذینفعان در بازارهای پول، سرمایه و بیمه استفاده کرد. دراین میان، یکی از مهمترین و کاربردی‌ترین نیازهایی کـه می توان با استفاده از عقد مرابحه بـه آن پاسخ گفت طراحی کارت اعتباری در چارچوب اسلامی اسـت.

ارکان موجود در طراحی کارت اعتباری بر اساس قرارداد مرابحه عبارتند از:

۱- بانک یا موسسه اعتباری ناشر کارت

۲- بانک یا موسسه اعتباری پذیرنده کارت

۳- دارنده کارت

۴- فروشگاه یا مرکز خدماتی

در الگوی کارت اعتباری مرابحه، بانک ناشر پس از اعتبارسنجی مشتری متناسب با اعتبار وی، کارت اعتباری در اختیارش قرار می دهد و طبق قرارداد، دارنده کارت را وکیل در خرید بـه وسیله کارت برای بانک میکند و متعهد میشود تا سقف اعتبار، منابع لازم را برای خرید کالاها و خدمات مورد نیاز دارنده کارت بپردازد.

زمانی‌کـه دارنده کارت در جایگاه وکیل بانک بـه خرید کالا اقدام می کند، کارت را در دستگاه پایانه فروش قرار میدهد کـه با این‌کار، بانک ناشر کارت، قیمت کالاها و خدمات رابه فروشگاه پذیرنده کارت میپردازد و کالا را تملک میکند. بانک ناشر کارت در جایگاه فروشگاه الکترونیکی اعتباری، کالاها و خدمات خریداری‌شده رابه دارنده کارت بـه صورت نسیه در قالب بیع مرابحه برای مدت زمان معین و با نرخ سود مشخص می‌فروشد.

در ادامه، دارنده کارت، کالاها و خدمات خریداری شده را تملک میکند و از فروشگاه تحویل میگیرد. بعد ازآن دارنده کارت، بدهکار بانک ناشر خواهد بودو با گزینه‌هاي مختلف اقدام بـه پرداخت بدهی خود می کند. انواع گزینه‌هاي موجود برای پرداخت بدهی عبارتند از:

پرداخت در مهلت تنفس

پرداخت بـه صورت اقساطی

پرداخت دفعی در سررسید

پرداخت بعد از سررسید

قابلیت خرید اعتباری

قابلیت پرداخت بـه روش‌هاي مختلف

«اقساطی، دفعی و غیره»

قابلیت طراحی برای سقف اعتباری بالاتر

سقف پرداختی در قالب کارت اعتباری مرابحه بـه مشتریان بانک‌ها و موسسات اعتباری از ۵۰ میلیون تومان بـه ۲۰۰ میلیون تومان افزایش یافت.  بانک مرکزی با صدور بخشنامه‌اي اعلام کرد کـه با تصویب کمیسیون اعتباری این بانک، بانک‌ها و موسسات اعتباری میتوانند براساس محاسبه و اعتبارسنجی مشتریان خود، نسبت بـه تخصیص اعتبار تا سقف مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان در قالب کارت اعتباری مرابحه اقدام کنند.

بانک مرکزی پیش از این تاکید کرده بود کـه با توجه بـه ظرفیت بالای عقد مرابحه و کارت‌هاي اعتباری مبتنی بر این عقد، این کارت‌ها باید بتدریج جای گزین تسهیلات متنوع خرد فعلی شبکه بانکی کشور در زمینه‌هاي مختلف شود تا از این راه، ضمن تأمین نیازهای مالی اقشار مختلف جامعه، فرآیندهای زمانبر و پرهزینه اعطای تسهیلات بانکی کوتاه و انحرافات موجود در مصرف تسهیلات با موضوع قرارداد بـه حداقل رسانده شود.

هم چنین براساس این دستورالعمل مقرر شده بود کـه هریک از بانک‌ها و مؤسسات اعتباری صرفاً مجاز بـه اعطای یک کارت اعتباری بـه متقاضیان باشند، اما دریافت کارت‌هاي متعدد از چند بانک یا مؤسسه اعتباری، منوط بـه رعایت سقف دریافتی برای هر مشتری، بلامانع اسـت. سقف قبلی پرداخت کارت اعتباری بـه مشتریان ۵۰ میلیون تومان بود کـه در بخشنامه جدید این سقف بـه ۲۰۰ میلیون تومان افزایش یافته اسـت.

عده اي از تمهیدات دیگری کـه در دستور العمل کارت اعتباری در نظر گرفته شده اسـت عبارتند از:

ایجاد امکان بازپرداخت تسهیلات دریافتی با کارت اعتباری مرابحه بـه صورت نسیه اقساطی با اقساط حداقل ۱۲ تا حداکثر ۳۶ ماهه. علاوه بر نسیه دفعی.

الزام بـه تخفیف حداقل ٩٠ درصد سود مستتر در قسط/اقساط زود پرداخت «متناسب با مدت باقی مانده تا سررسید قسط/اقساط پرداخت شده»، درصورت بازپرداخت تمام یا بخشی از تسهیلات کارت اعتباری توسط مشتری پیش از سررسید.

عدم دریافت سود از مشتری درصورت توافق مؤسسه اعتباری و پذیرنده کارت، مبنی بر پرداخت مطالبات پذیرنده از سوی مؤسسه اعتباری «ناشی از استفاده مشتری از کارت اعتباری» در پایان دوره تنفس، مشروط بـه این کـه مشتری بدهی خودرا تا پایان دوره تنفس پرداخت نماید.

ایجاد امکان واریز وجه بـه کارت اعتباری از سوی مشتری، بـه منظور افزایش مبلغ قابل پرداخت در خریدهای با مبالغ بیش از سقف‌هاي تعیین شده با استفاده از کارت اعتباری.

تبدیل کارت اعتباری مرابحه بـه پول نقد و استفاده ازآن جهت مواردی مانند تسویه بدهی‌هاي گذشته، سپرده گذاری در بانک‌ها، قرض دادن بـه دیگری و یا هبه، سبب ابطال قرارداد مرابحه می شود. الگوی کارت اعتباری مرابحه، جدید ترین ابزار و راهکار شرعی طراحی شده جهت پاسخگویی بـه خلا حاصل از حذف کارت‌هاي اعتباری متعارف در ایران و سایر کشور هـای اسلامی محسوب می شود.

این راهکار بدلیل قابلیت‌هاي گسترده‌اي کـه جهت خرید کلیه کالاها و خدمات ایجاد میکند، بـه صورت گسترده در کشور هـای اسلامی مورد استفاده بانک‌ ها واقع می شود. مرابحه یکی‌از زیر مجموعه‌هاي عقد بیع اسـت. مقصود ازآن بیعی اسـت کـه فروشنده قیمت تمام ‌شده کالا، اعم از قیمت خرید، هزینه‌ هاي حمل‌ و نقل و نگه داری و سایر هزینه‌هاي مربوط رابه اطلاع مشتری می‌رساند.

سپس درخواست مبلغ یا درصدی اضافی بـه‌ عنوان سود میکند. بـه‌ عنوان مثال، اعلام میکند این کالا رابه یک میلیون تومان خریداری کرده و حاضر اسـت بـه یک میلیون و دویست هزار تومان یا با ۲۰ درصد سود بـه مشتری بفروشد. در الگوی کارت اعتباری مرابحه، بانک ناشر بعد از اعتبارسنجی مشتری متناسب با اعتبار وی، کارت اعتباری در اختیارش میگذارد.

زمانی کـه دارنده کارت در جایگاه وکیل بانک بـه خرید کالا اقدام میکند، کارت را در دستگاه پایانه فروش «کـه در فروشگاه‌ها قرار دارد» قرار می دهد و با انجام اینکار بانک ناشر کارت «از راه بانک پذیرنده»، قیمت کالاها و خدمات رابه فروشگاه پذیرنده کارت میپردازد و کالا را تملک می کند.

باوجود نقاط قوت گسترده‌اي کـه در کارت اعتباری مرابحه وجوددارد، شبهاتی نیز در رابطه با این ابزار قابل طرح اسـت کـه یکی از مهم ترین آن ها خطر تبدیل نمودن کارت بـه پول نقد یا مواردی مشابه آن مانند: تسویه بدهی‌هاي گذشته، سپرده گذاری در بانک‌ها، قرض دادن بـه دیگری و یا هبه اسـت. دراین موارد عملا بیع مرابحه اتفاق نمی‌افتد و لذا قرارداد مرابحه بین بانک و مشتری باطل میشود.

پس از ابطال قرارداد، مشتری دیگر مالک منابع بانک نخواهد بودو باید آن رابه بانک بازگرداند. اگرهم سودی در رابطه با این منابع ایجاد شود، متعلق بـه بانک «مالک اصلی و اولی پول» خواهد بود. هم چنین، بانک نیز نمی تواند از مشتری سودی دریافت کند و لذا باید بخشی از اقساط دریافتی کـه بدلیل سود دریافت میشود رابه مشتری بازگرداند «هر قسط شامل بخشی از اصل و سود می‌ شود».

در پاسخ بـه این شبهه بنظر می رسد اصل این کـه عدم استفاده از کارت اعتباری مرابحه جهت خرید کالاها و خدمات سبب باطل شدن قرارداد بین بانک و مشتری می شود، صحیح اسـت. اما می توان با در نظر گرفتن تدابیری از ایجاد این مشکل پیش گیری کرد. بعنوان مثال، هر چقدر فروشگاه‌هاي طرف قرارداد با بانک گسترده‌تر باشند، عملا انگیزه اقتصادی تبدیل کارت مرابحه بـه پول نقد از بین خواهد رفت.

هم چنین، با استفاده از فن‌آوری‌هاي نوین، بـه لحاظ فنی این امکان وجوددارد کـه بانک خریدهای مشتری را پایش کند و تبدیل کارت اعتباری مرابحه بـه پول نقد هم برای مشتری و هم برای فروشگاهی کـه دراین زمینه مشارکت کرده اسـت، هزینه‌بر باشد. مثلاً رتبه اعتباری مشتری و فروشگاه کاهش یابد یا این کـه با در نظر گرفتن مالیات، هزینه تبدیل کارت بـه پول نقد افزایش یابد.