تنگیِ‌نفس یا دیس‌پنه به تنفس دشوار و کوتاه گفته می‌شود که احساس ناخوشایند و سختی را برای بیمار به‌همراه دارد. این مشکل می‌تواند به‌علت عوامل مختلفی همانند بیماری کرونا، بیماری‌های ریوی همانند آسم، بیماری‌های قلبی و حتی اضطراب به‌وجود آید.
نوع تنگیِ‌نفس از خفیف و موقتی تا جدی و طولانی متفاوت است و تشخیص و درمان آن در برخی مواقع می‌تواند دشوار باشد؛ زیرا علل مختلفی برای بروز آن وجود دارد. درادامه با معرفی علائم، علل، روش‌های تشخیص، درمان، عوارض و جلوگیری از تنگیِ‌نفس همراه شما خواهیم بود.
علائم تنگیِ‌نفس
تنگیِ‌نفس می‌تواند درنتیجه فشار بیش‌از‌حد و گذراندن وقت در مکانی مرتفع رخ دهد یا حتی نشانه‌ای از طیف وسیعی از مشکلات باشد. علائمی که برای فرد در‌معرض تنگیِ‌نفس رخ می‌دهد، عبارت‌اند از:
تنگیِ‌نفس پس از ورزش یا به‌علت وجود بیماری احساس گرفتگی یا خفگی ناشی از مشکلات تنفسی تنفس دشوار احساس فشار در قفسه سینه تنفس سریع تپش قلب خس‌خس سینه سرفهکردندرصورتیکه تنگیِ‌نفس به‌طور‌ناگهانی رخ دهد یا علائم شدید باشد، ممکن است نشانه‌ای از بیماری جدی باشد.
علل ایجاد تنگیِنفستنگیِنفس همیشه به یک علت رخ نمی‌دهد. برای نمونه، فرد ممکن است پس از ورزش شدید یا رفتن به ارتفاع یا تغییرات عمده دما (معمولا افزایش دما) دچار تنگیِ‌نفس شود. بااین‌حال، تنگیِ‌نفس معمولا به مشکلات سلامتی مربوط می‌شود. این وضعیت گاهی اوقات فقط می‌تواند حالتی از تناسب‌اندام باشد و ورزش علائم را بهبود بخشد؛ اما ممکن است از مسئله‌ای جدی در سلامتی هم نشئت بگیرد.
براساس اعلام پزشکان متخصص، شایع‌ترین علل تنگیِ‌نفس آسم، نارسایی قلبی، بیماری انسداد ریوی مزمن (COPD)، بیماری بینابینی ریه، ذات‌الریه و مشکلات روان‌شناختی را شامل می‌شود که معمولا با اضطراب همراه است. توجه کنید که اگر تنگیِ‌نفس به‌طور‌ناگهانی شروع شود، آن را «تنگیِ‌نفس حاد» می‌نامند.
در حالت کلی، تنگیِ‌نفس حاد می‌تواند به‌علل زیر رخ دهد:
آسم اضطراب ذات‌الریه خفگی یا استنشاق آنچه راه‌های تنفسی را مسدود می‌کند واکنش‌های آلرژیک کم خونی از‌دست‌دادن خون و درنتیجه کم‌خونی قرارگرفتن طولانی‌مدت در‌معرض مونواکسیدکربن نارسایی قلبی کاهش فشارخون آمبولی ریوی یا وجود لخته خون در شریان ریه مشکل ریوی فتق هیاتالاگر فردی بیش از یک ماه با تنگیِ‌نفس دست‌وپنجه نرم کند، این حالت را «تنگیِ‌نفس مزمن» می‌نامند. تنگیِ‌نفس مزمن می‌تواند به‌علل زیر رخ دهد:
برخی از مشکلات دیگر ریه هم ممکن است باعث تنگیِ‌نفس شود که برخی از آن‌ها ازاین‌قرارند:
خروسک جراحت و آسیب به ریه سرطان ریه بیماری سل بیماری فشارخون ریوی ذات‌الجنب یا پلوریت: التهاب پرده جنب در اطراف ریه ادم ریوی: تجمع بیش‌از‌حد مایعات در ریه سارکوئیدوز: هنگامی‌که خوشه‌های سلول‌های التهابی در ریه‌ها رشد میکنندتنگیِنفس با مشکلات قلبی زیر هم مرتبط است:
کاردیومیوپاتی: طیف وسیعی از بیماری‌های عضله قلب آریتمی یا ریتم غیرطبیعی قلب نارسایی قلبی پریکاردیت: التهاب بافت اطراف قلب عوامل خطرساز تنگیِنفسآلایندههای محیطی همانند موادشیمیایی، بخار، گرد‌و‌غبار و دود می‌توانند تنفس را برای افراد دچار تنگیِ‌نفس دشوار کنند. قرارگرفتن در‌معرض مواد حساسیت‌زا همانند گَرده گُل یا کپک می‌تواند باعث بروز تنگیِ‌نفس در افراد مبتلا به آسم شود؛ البته برخی از آلاینده‌ها همانند استعمال دخانیات پیشگیری‌کردنی هستند.
بیماری انسداد ریوی مزمن و آمفیزم و برونشیت مزمن هم برخی دیگر از عواملی هستند که وضعیت تنفس را برای افراد می‌تواند دشوار کنند. براساس اعلام سازمان COPD، همه مبتلایان به تنگیِ‌نفس الزاما به بیماری انسداد ریوی مزمن مبتلا نیستند؛ اما ۹۰ درصد افراد مبتلا به این بیماری در یک مرحله از زندگی‌شان سیگاری بودند.
عوارض تنگیِنفستنگیِنفس با شرایطی همانند هیپوکسی یا هیپوکسمی می‌تواند همراه باشد که به سطح پایین اکسیژن خون اشاره می‌کند. این مسئله به‌نوبه خود به کاهش سطح هوشیاری و سایر علائم شدید در افراد می‌تواند منجر شود.
توجه کنید در‌صورت شدید‌بودن تنگیِ‌نفس و تداوم آن، خطر نقص شناختی موقتی یا دائمی وجود خواهد داشت، این شرایط نشانه‌ای از شروع یا بدتر‌شدن سایر مشکلات پزشکی در افراد نیز می‌تواند باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟تنگیِ‌نفس در برخی مواقع می‌تواند زندگی افراد را تهدید کند؛ بنابراین در‌صورت بروز هر‌یک از علائم زیر، باید فورا به پزشک مراجعه کرد:
شروع ناگهانی تنگیِ‌نفس شدید ناتوانی در انجام فعالیت‌ها به‌علت تنگیِ‌نفس درد و احساس فشار در قفسه سینه حالت تهوعهمه انواع تنگیِ‌نفس به درمان فوری پزشکی نیاز ندارند؛ اما تنگیِ‌نفس می‌تواند مشکلات جدی را برای سلامتی به‌همراه داشته باشد. توصیه می‌کنیم در‌صورت بروز هر‌یک از علائم زیر به پزشک مراجعه کنید و از وی مشاوره بگیرید:
تغییر در نوع تنفس و احساس ضعف محدودشدن فعالیت‌های روزانه به‌علت مشکلات تنفسی مشکل در تنفس هنگام خوابیدن التهاب در پا و مچ پا تب‌ولرز و سرفه خس‌خس سینه روش‌های تشخیص تنگیِ‌نفس
پزشک معمولا با انجام معاینه فیزیکی و سؤال درباره علائم بیمار و البته تجربیات پزشکی‌اش، تنگیِ‌نفس را به‌راحتی تشخیص می‌دهد. فرد باید به سوالاتی ازاین‌دست پاسخ دهد: «چگونه و از چه زمانی دچار تنگیِ‌نفس شده است؟» و «این شرایط چه مدتی طول می‌کشد؟» و «چندین‌بار این اتفاق افتاده و شدت آن چقدر است؟»
پزشکان ممکن است برای تشخیص دقیق تنگیِ‌نفس و ارزیابی سلامت قلب، ریه‌ها و سیستم‌های مرتبط از اشعه ایکس قفسه سینه و تصاویر توموگرافی کامپیوتری (CT) کمک بگیرند. همچنین، گرفتن نوار قلب (ECG) ممکن است در نشان‌دادن علائم حمله قلبی یا مشکلات دیگر قلبی مؤثر باشد.
توجه کنید که انجام آزمایش اسپیرومتری برای اندازه‌گیری جریان هوا و ظرفیت ریه بیمار هم می‌تواند یکی از روش‌های مؤثر باشد؛ زیرا می‌تواند نوع و میزان دقیق مشکلات تنفسی را در افراد تعیین کند. انجام سایر آزمایش‌ها نیز می‌تواند سطح اکسیژن موجود در خون بیمار و ظرفیت خون برای حمل اکسیژن را بررسی کند.
روش‌های درمان تنگیِ‌نفس
درمان تنگیِ‌نفس به علت ایجاد آن بستگی دارد. فردی که به‌علت فشار بیش‌از‌حد دچار تنگیِ‌نفس می‌شود، احتمالا پس از استراحت و رسیدن به آرامش، بهبود و شرایط پایداری پیدا می‌کند؛ اما در برخی موارد شدید، به استفاده از اکسیژن نیاز است. مبتلایان به آسم یا بیماری انسداد ریوی مزمن ممکن است گشاد‌کننده برونش تنفسی استنشاقی داشته باشند تا در‌صورت لزوم از آن استفاده کنند.
افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن همانند بیماری انسداد ریوی برای بهبود تنفس نیاز به مشاوره و مراقبت‌های پزشکی دارند. این برنامه درمانی به جلوگیری از وقایع حاد و کُندکردن روند پیشرفت بیماری کمک بسزایی خواهد کرد.
اگر تنگیِ‌نفس با آسم مرتبط باشد، مصرف داروهایی همانند شل‌کننده برونش تنفسی و استروئیدها بسیار مؤثر خواهند بود. اگر تنگیِ‌نفس از نوع عفونتی همانند ذات‌الریه باکتریایی ناشی شود، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند بسیار مفید واقع شوند؛ البته سایر داروها همانند داروهای ضد‌التهاب غیر‌استروئیدی (NSAID) و داروهای ضد اضطراب هم می‌توانند مفید باشند.
مشکلات تنفسی ناشی از بیماری انسداد ریوی مزمن می‌تواند با تکنیک‌های خاص تنفسی همانند تنفس با لب خمیده و تمرینات تقویت عضلات در تنفس بهبود پیدا کند. افراد می‌توانند روش دقیق انجام این کارها را در برنامه‌های توان‌بخشی ریوی بیاموزند. بسیاری از افراد با انجام این کارها بسیار بهبود یافته و نتیجه‌ای مثبتی گرفته‌اند.
درصورتیکه آزمایش‌ها نشان‌دهنده سطح پایین اکسیژن در خون باشد، ممکن است به اکسیژن مکمل نیاز باشد. بااین‌حال، همه افراد مبتلا به تنگیِ‌نفس دچار سطح پایین اکسیژن در خون نیستند. براساس آزمایش‌ها، مشخص شد که علائم بسیاری از افراد مبتلا به تنگیِ‌نفس در‌برابر جریان ملایم هوای خنک در اطراف سر‌و‌صورت آن‌ها بهبود پیدا خواهد کرد.
روش‌های جلوگیری از تنگیِ‌نفس
افراد مبتلا به تنگیِ‌نفس می‌توانند برای بهبود سلامت کلی‌شان اقداماتی انجام دهند و فضای تنفسی بیشتری داشته باشند. این عوامل عبارت‌اند از:
ترک سیگار اجتناب از عوامل محرک دیگر، همانند دودهای شیمیایی و مواد آلاینده کاهش وزن؛ زیرا این امر می‌تواند بی‌قراری قلب و ریه‌ها را کاهش دهد و ورزش‌کردن را آسان‌تر کند. بد نیست بدانید که این عوامل می‌توانند سیستم قلبی‌عروقی و تنفسی فرد را تقویت کنند. سعی کنید از فعالیت در ارتفاعات زیاد بپرهیزید؛ زیرا این مسئله می‌تواند تنفستان را دچار مشکل کند. تنگیِ‌نفس در گروه‌های خاصتنگیِنفس گروه‌های خاصی از افراد را به روش‌های گوناگون می‌تواند تحت‌تأثیر قرار دهد. درادامه، به این گروه‌ها اشاره خواهیم کرد:
بارداریبروز علائم خفیف تنگیِ‌نفس در دوران بارداری شایع است و بدین‌علت اتفاق می‌افتد که بارداری ظرفیت تنفس زنان را تغییر خواهد داد. البته بهتر است بدانید با اینکه ظرفیت تنفس در دوران بارداری افزایش می‌یابد، در پایان بارداری تا ۲۰ درصد کاهش حجم ریه به‌وجود خواهد آمد.
افراد مسن و مبتلایان به مشکلات سلامتی جدیتنگیِنفس می‌تواند رمانی به‌وجود آید که افراد در مرحله پیشرفته بیماری‌های مزمن قرار دارند. در این مرحله، پزشک استفاده از برخی داروها را برای بهبود بیماران تجویز خواهد کرد؛ اما توجه کنید که مصرف بعضی داروهای خاص برای درمان تنگیِ‌نفس، مشکلات بیشتری برای بیمار می‌تواند ایجاد کند.
نوزادانبیماریهای دستگاه تنفسی فوقانی که باعث تنگیِ‌نفس حاد در نوزادان می‌شوند، جدی هستند و به مراجعه فوری به بیمارستان نیازمند دارند. در نظر داشته باشید که این بیماری‌ها یکی از علل مهم تنگیِ‌نفس در نوزادان محسوب می‌شوند. خروسک و استنشاق جسم خارجی و التهاب اپیگلوت از علل شایع تنگیِ‌نفس در نوزادان به‌شمار می‌روند.
جمعبندیتنگیِنفس می‌تواند به‌علل مختلفی در افراد به‌وجود آید و درمان آن هم به علت دقیقش بستگی دارد. درصورتیکه تنگیِ‌نفس از نوع بیماری زمینه‌ای همانند ذات‌الریه یا آسم خفیف ناشی شود، درمان این بیماری‌ها ممکن است مشکلات تنفسی را برطرف کند یا تا حد زیادی کاهش دهد.
اگر تنگیِ‌نفس از بیماری‌های جدی یا مزمن همانند نارسایی مزمن قلب یا آسم شدید یا بیماری انسداد ریوی مزمن ناشی شود که با گذشت زمان بدتر می‌شوند، ممکن است کامل بهبود نیابد. بیماران مبتلا به تنگیِ‌نفس برای تهیه و پیروی از برنامه درمانی جامع باید زیرنظر پزشک قرار گیرند و مداوم مشاوره شوند.
