خودکشی عملی است که فرد به عمد موجب مرگ خود می شود و به دلایل روانی مانند افسردگی،اعتیاد،شکست عشقی و بیماری های روانی رخ می دهد.خودکشی در تمام ادیان امری نکوهیده می باشد در دین اسلام نیز خودکشی جز گناهان کبیره می باشد.در ادامه همراه با نیک صالحی شوید تا درباره حکم خودکشی از دیدگاه مراجع مختلف تقلید و قرآن بیشتر بخوانید.
حکم خودکشیاگر شخصی به گونه ای خود را در معرض کشتن قرار دهد که امکان اجتناب از آن نباشد -مثل این
که خود را جلوی اتومبیلی که با سرعت در حرکت است، پرتاب کند- به گونه ای که خودکشی محسوب شود،
دیه ای ندارد.
ولی اگر از جایی که احتمال کشته شدن در آن وجود دارد، عبور کند و توسط عاملی مانند اتومبیل کشته
شود، به گونه ای که عرفاً خودکشی محسوب نشود و کشتن وی از دیدگاه عرف به عامل مزبور مثلاً راننده
استناد داده شود، دیه دارد.حضرت آیه الله هادوی تهرانی (مد ظله العالی) در این مقاله از احکام قضایی دو سوال
را انتخاب کرده و برای شما عزیزان مطرح می کنیم:
سوال: حکم دیه شخصی که خود را در معرض کشتن
قرار دهد، چیست؟ در صورتی که وی قصد خودکشی نداشته باشد چطور؟ پاسخ های دریافتی از دفاتر مراجع عظام به
این شرح است:
دفتر حضرت آیه الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی): باید کسی که مرتکب قتل شده در مراجع
صالحه اثبات کند که مقصر در قتل نبوده و این موضوع نیاز به حکم قضایی دارد.
دفتر حضرت آیه الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی): کسی که خود را در معرض خطر قرار می دهد
به دلالت التزامی نوعی قصد خودکشی دارد.
دیه او بر کسی نیست مگر اینکه رانندگان اتومبیل های عبوری قدرت کنترل خود در برابر او را داشته باشند.
دفتر حضرت آیه الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی): عمل مذکور با فرض احتمال عقلائی خطر، حرام است و
در صورت اقدام به این عمل اگر کشته شدن او بدون تعمّد راننده یا تیر انداز باشد.
بطوریکه اتفاقی و غیر مستند به آنها باشد دیه ندارد.
اگر شخصی به گونه ای خود را در معرض کشتن قرار
دهد که امکان اجتناب از آن نباشد -مثل این که خود را جلوی اتومبیلی که با سرعت در حرکت است،
پرتاب کند- به گونه ای که خودکشی محسوب شود، دیه ای ندارد.
ولی اگر از جایی که احتمال کشته شدن در آن وجود دارد، عبور کند و توسط عاملی مانند اتومبیل کشته
شود، به گونه ای که عرفاً خودکشی محسوب نشود و کشتن وی از دیدگاه عرف به عامل مزبور مثلاً راننده
استناد داده شود، دیه دارد.
سوال: فردی که برای تهدید، اقدام به خودکشی می کند و قصدش مرگ نیست، آیا این نیز قضا و قدر
الهی است یا نه؟ جایگاه این فرد در عالم اخروی چگونه است؟ برای روشن شدن موضوع نخست، باید با معانی
کلمات “قضا” و “قدر” و “تقدیر” و “قضای الهی” آشنا شد، آن گاه به تحلیل مسئله قضا و قدر پرداخت.
قدر به معنای اندازه و تقدیر به معنای اندازه گیری است و قضا به معنای یکسره کردن و به انجام
رساندن است.
تقدیر الهی به این معنا است که خداوند متعال برای هر پدیده ای، حدود خاصی را قرار داده است که
تحت تأثیر عواملی تحقق می یابد.
منظور از قضای الهی، آن است که پس از فراهم شدن مقدمات و شرایط ایجاد یک پدیده، خداوند، آن را
به مرحله نهایی می رساند.
خودکشی
تقدیر و افعال انسان ها
اما در مورد افعال انسان ها، باید دانست که تقدیر الهی، فعل انسان را با تمام خصوصیات آن در برمی
گیرد و اختیاری بودن فعل انسان، یکی از این خصوصیات است.
پس، تقدیر خداوند در مورد اعمال انسان ها به این معنا است که شخص، با شرایط معینی و با بهره
گیری از اختیار خویش، و نه به طور جبری، به عمل خویش اقدام می کند.
در این صورت، در مسئله خودکشی، با توجه به این که اختیار انسان نیز در تقدیر الهی لحاظ شده است،
این مسئله هیچ تناقضی با قضا و قدر الهی ندارد.
اما در مورد جایگاه اخروی این فرد، باید گفت که بستگی به نوع عمل او دارد؛ یعنی اگر عمل او
طوری است که عادتاً به مرگ منجر می شود، حکم عمل او خودکشی است و با توجه به روایات، عذاب
دردناکی خواهد داشت، اما اگر عمل او عادتاً به مرگ منجر نمی شود، عذاب اخروی او همانند نوع اول نیست
و دارای تخفیف خواهد بود.
“خودکشی به هر نحو، حرام و از گناهان کبیره است، و از امام صادق (علیه السلام) نقل
شده: هر کس عمداً خودکشی کند همیشه در آتش جهنم خواهد بود”.
(من لایحضره الفقیه، ج ۴، ص ۹۵؛ الکافی، ج ۷، ص ۴۵) و از امام باقر (علیه السلام) روایت شده:
“شخص مۆمن به هر بلایی گرفتار می شود و به هر مرگی ممکن است بمیرد ولی خودکشی نخواهد کرد” (الکافی،
ج ۳، ص ۱۱۲) پس، اگر کسی به هر انگیزه ای خودکشی کند گناه بزرگی انجام داده و در عالم
آخرت گرفتار عذاب دردناک خواهد شد.
همه موارد و همه امور، تحت تدبیر قضا و قدر الهی است و منافاتی با اراده انسان ندارد؛ یعنی چه
موردی که انسان قصد جدی برای خود کشی داشته باشد و چه موردی که انسان قصد جدی نداشته باشد، همه
قضا و قدر الهی است، اما تبعات و گرفتاری و عذاب اخروی این دو فرق دارد؛ چون تبعات اخروی عمل،
بستگی به میزان وابستگی عمل به انسان دارد.
جایی که قصد، جدی نباشد و عمل هم عادتاً منجر به مرگ نشود، وابستگی عمل به انسان کمتر است، لذا
تبعات آن کمتر است حکم کسی که به قصد تهدید، اقدام به خودکشی می کند و قصدش مرگ نیست: در
این مورد باید بگوییم:
اولاً: تظاهر به خودکشی (حتی اگر منجر به مرگ هم نشود)، تظاهر به گناه، تشبه به
اهل معاصی و نوعی بی اعتنایی به دستورات خداوند است.
ثانیاً: اگر اقدام او منجر به مرگ گردد، در این جا، عملی که به عنوان تهدید انجام می دهد، اگر
عادتاً منتهی به مرگ می شود؛ مثل این که کسی خود را از طبقه چهارم ساختمان به پایین پرتاب کند،
در این صورت اگر چه قصد خودکشی نداشته باشد، ولی انجام فعلی که منتهی به مرگ می شود، خودکشی محسوب
می شود و حکمش همان حکم خودکشی است.
اما اگر آن عملی که به قصد تهدید انجام می دهد، عادتاً منتهی به مرگ نمی شود، در این صورت
اگر تصادفاً منجر به مرگ شد و حقیقتاً قصد خودکشی نداشته است، این فرد هر چند از نظر تظاهر به
خودکشی به دستورات خداوند بی اعتنایی نموده است، ولی گرفتاری و عذاب اخروی او مانند صورت اول نیست و نمی
توان حکم خودکشی را به او نسبت داد و از این جهت، در عذاب او تخفیفی وجود دارد؛ چون هم
حقیقتاً قصد خودکشی نداشته و هم عمل او عادتاً منتهی به مرگ نمی شد.
اما در مورد موضوع سوال که آیا اقدام به خودکشی برای تهدید هم بر طبق قضا و قدر الهی است؟
همه موارد و همه امور، تحت تدبیر قضا و قدر الهی است و منافاتی با اراده انسان ندارد؛ یعنی چه
موردی که انسان قصد جدی برای خود کشی داشته باشد و چه موردی که انسان قصد جدی نداشته باشد، همه
قضا و قدر الهی است، اما تبعات و گرفتاری و عذاب اخروی این دو فرق دارد؛ چون تبعات اخروی عمل،
بستگی به میزان وابستگی عمل به انسان دارد.
جایی که قصد، جدی نباشد و عمل هم عادتاً منجر به مرگ نشود، وابستگی عمل به انسان کمتر است، لذا
تبعات آن کمتر است.
خودکشی
بد نیست درباره گناه خودکشی در قرآن بیشتر بخوانید
خداوند در قرآن درباره قتل انسانی که کشتن اش واجب نشده شدیدا تهدید کرده و وعده عذاب جاوید جهنم داده است. چنانچه در آیه ۳۰ سوره نسا می فرماید:
«وَ مَنْ یَفْعَلْ ذَٰلِکَ عُدْوَانًا وَ ظُلْمًا فَسَوْفَ نُصْلِیهِ نَارًا ۚ وَ کَانَ ذَٰلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرًا»
«و هر کس این عمل را از روی تجاوز و ستم انجام دهد، به زودی او را در آتشی وارد خواهیم ساخت و این کار برای خدا آسان است.»
همچنین در آیه ۹۳ سوره نسا آمده است:
«وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِیهَا وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِیمًا»
«و هر کس فرد باایمانی را از روی عمد به قتل برساند، مجازات او دوزخ است؛ در حالی که جاودانه در آن می‌ماند و خداوند بر او غضب می‌کند و او را از رحمتش دور می‌سازد و عذاب عظیمی برای او آماده ساخته است»
در آیه ۳۲ سوره مائده می خوانیم:
«…مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا…»
«…هر کس، انسانی را بدون ارتکاب قتل یا فساد در روی زمین بکشد، چنان است که گویی همه انسانها را کشته است…»
با توجه به متن این آیات در می یابیم که خودکشی گناه کبیره ای است که وعده عذاب دائم و شدید در مورد آن داده شده است. باید توجه داشته باشیم که خودکشی تنها گناهی است که بعد از آن هیچ گاه انسان فرصت توبه و پشیمانی از آن و بازگشت را نخواهد داشت.
منابع: ایکنا – سایت اسلام کوئیست الکافی، ج ۳
