نگاهی به IMAX؛ فناوری انقلابی که تجربه تماشای فیلم در سینما را متحول کرد

احتمال اینکه تاکنون در سینماهای IMAX فیلم تماشا کرده باشید، آن‌چنان زیاد نیست؛ اما احتمالا حداقل چند باری نام آن را شنیده‌اید یا در مشخصات فیلم‌های سینمایی لوگوی IMAX را مشاهده کرده‌اید. IMAX اغلب با ادعاهای بازاریابی مبنی برر عمیق‌ترین تجربه‌ی تماشای فیلم با پرده‌های نمایش بزرگ‌تر از حد معمول و حداکثر کیفیت در صدا و تصویر، معرفی می‌شود. قیمت بلیط سینماهای IMAX نیز اغلب بیش از سینماهای عادی است. IMAX چیست و چگونه از یک فرمت مخصوص موزه‌ها به یکی از گزینه‌های تماشای فیلم در اکثر مجموعه‌های سینمایی در سرتاسر جهان تبدیل شد؟

کریستوفر نولان یکی از کارگردان‌هایی است که اعتقاد زیادی به IMAX و قابلیت‌های آن دارد. او ابتدا برخی از فیلم‌های خود را در سینماهای IMAX به نمایش گذاشت و به‌مرور برای فیلم‌برداری اکثر آثار خود از تجهیزات این برند استفاده کرد. چرا باید یک کارگردان مشهور به فرمت خاص سینمایی علاقه پیدا کند؟ پیش از جست‌وجو برای یافتن پاسخ سؤال، ابتدا مشخصات کلی و تعارف IMAX را بررسی می‌کنیم.

IMAX شرکتی فعال در صنعت سینما است که دوربین‌های مخصوص با رزولوشن بالا دارد. فرمت فایل، پروژکتورها و حتی سالن‌های سینمای IMAX نیز اختصاصی هستند. نام شرکت، اغلب با فرمت فیلم و تجربه‌ی تماشای آن در سینماهای IMAX همراه می‌شود. تفاوت سالن‌های سینمای IMAX با سالن‌های عادی اساسا به ابعاد پرده‌ی نمایش و ابعاد و چینش صندلی سالن اصلی سینما مربوط می‌شود.

نکته‌ی مهم چیدمان و طراحی که در سالن‌های IMAX دیده می‌شود، استفاده از بلندگو پشت پرده‌ی نمایش است. همچنین چینش صندلی‌ها به‌نوعی انجام می‌شود تا تماشاچی صرف‌نظر از محل نشستن، تجربه‌‌ای کاملا روبه‌روی شخصیت فیلم داشته باشد. درنهایت، کیفیت تصویر در سینمای IMAX در حداکثر ممکن قرار دارد، چون از فیلم‌های ۷۰ میلی‌متری برای ضبط فیلم‌های مخصوص IMAX استفاده می‌شود.

ابعاد فیلم، دوربین‌ها و پروژکتورهای IMAX در مقایسه با فیلم‌ها و تجهیزات مرسوم بسیار بزرگ است. دوربین‌های شرکت سنگین و پر سروصدا هستند، اما درعوض فیلم را با رزولوشن 12K ضبط می‌کنند. فیلم‌های موجود در دوربین‌ها و پروژکتورها نیز برخلاف ساختار مرسوم عمودی، به‌صورت افقی قرار دارند.

شرکت IMAX ابتدا به‌نام Multiscreen Corporation شروع به‌کار کرد. بنیان‌گذاران پس از مدتی کلمه‌ی خودساخته‌ی IMAX را برای شرکت استفاده کردند. هدف اصلی آن‌ها، نشان دادن ارزش افزود‌ه‌ی محصولات در نام شرکت بود. ارزش افزوده‌ای که با حداکثر ابعاد تصویر در فیلم محقق می‌شد.

چند فیلم‌ساز کانادایی به‌نام گریم فرگوسن، رومن کرویتر و رابرت کر به‌همراه مهندسی به‌نام ویلیام شاو، ایده‌های اولیه‌ی توسعه‌ی فرمت فیلم در ابعاد بزرگ را بررسی می‌کردند. آن‌ها از روند ساخت فیلم The Labyrinth برای جشنواره Expo 67 در مونترال کانادا الهام گرفته بودند و همچنین در مسیر توسعه‌ی خود، فرمت‌های قبلی فیلم مانند VistaVision را در نظر داشتند.

بنیان‌گذاران شرکت ابتدا با ساختاری ساده، ایده‌ی خود را در ساخت و پخش فیلم‌ها آزمایش کردند. آن‌ها از یک دوربین و یک پروژکتور برای ساخت فیلم‌های اولیه استفاده می‌کردند. فیلم‌های کوتاهی که مخصوص جشنواره‌های فیلم ساخته می‌شدند. اولین فیلم IMAX به‌نام Tiger Child هم برای جشنواره‌ی Expo 70 در اوزاکا ژاپن ساخته و پخش شد.

IMAX تا سال‌ها برای تولید و نمایش فیلم‌های مستند استفاده می‌شد

جشنواره‌ی Expo 74 در اسپوکان واشنگان، اولین رونمایی رسمی از سالن سینمای IMAX بود که بدون وابستگی به شرکت‌های سالن سینمای دیگر، خود را به جامعه‌ی فیلم و سینما معرفی کرد. از آن زمان، شرکت کارش را به‌صورت مستقل ادامه داد. تا پیش از قرن ۲۱، سالن‌های سینمای IMAX سالن‌هایی مستقل و خاص و محدود بودند یا به‌عنوان بخشی از یک موزه فعالیت می‌کردند. برخی از سالن‌های سینمای IMAX پرده‌ی نمایشی با شکل شبیه به گنبد دارند و برخی دیگر، از پرده‌ی نمایش با شکلی تقریبا مستطیلی استفاده می‌کنند.

همان‌طور که گفته شد، ابعاد عظیم پرده‌ی نمایش یکی از خصوصیت‌های اصلی سینماهای IMAX محسوب می‌شود. ابعاد استاندارد در این سینماها، حدودا ۲۲ در ۱۶ متر است. ارتقا پرده‌های نمایش IMAX بسیار بلندتر از پرده‌های نمایش عادی به‌نظر می‌رسد. همین طول و عرض غیرمرسوم باعث می‌شود تا فیلم‌های ضبط‌شده مخصوص IMAX نیز نسبت ابعاد خاص 1.43:1 داشته باشند.

شرکت IMAX برای رسیدن به چشم‌اندازی که در ابعاد بزرگ پرده‌ی نمایش متصور شده بود، به نوآوری نیاز داشت. نوآوری و توسعه‌ی فناوری‌های جدید، از همان ابتدا به ماهیت اصلی شرکت تبدیل شد. فرمت ۷۰ میلی‌متری مورد استفاده در دوربین‌های IMAX، با فرمت‌های عادی ۷۰ میلی‌متری تفاوت دارد. در فرمت‌های مرسوم، در هر برش فیلم دوربین، پنج سوراخ در طرفین دیده می‌شود. فیلم‌های دوربین IMAX ساختاری متفاوت دارند و در هر برش، شاهد ۱۵ سوراخ در بالا و پایین فیلم هستیم (به تصویر زیر دقت کنید).

فیلم‌های عظیم ۷۰ میلی‌متری IMAX در دوربین‌های بزرگ و پر سروصدا ضبط می‌شوند که در هر بار فیلم‌برداری امکان ضبط ۳۰ ثانیه تا دو دقیقه فیلم 12K را دارند. به همین دلیل، فیلم‌هایی که با تجهیزات سنتی IMAX فیلم‌برداری شده بودند، اغلب کمتر از یک ساعت زمان داشتند. البته فیلم‌های غیر IMAX نیز که با نوار فیلم‌های سنتی استفاده می‌شدند نیز اغلب زمانی بیشتر از یک ساعت نداشتند.

با استفاده از دوربین‌ها و نوارهای فیلم بزرگ، باید پروژکتورهای بزرگ هم برای نمایش فیلم‌ها استفاده شود. پروژکتورهایی که باز هم با تجهیزات مرسوم تفاوت دارند و نوار فیلم را به‌صورت عمودی پخش می‌کنند. این پروژکتورها از لامپ‌های خاص منحنی زنون استفاده می‌کنند که حساسیت بسیار بالایی هم دارند و باید با دقت بسیار زیاد، حمل شوند. سالن‌های پخش‌کننده‌ی فیلم‌های IMAX نیز اغلب بزرگ هستند و نوع خاصی از چینش صندلی‌ در آن‌ها استفاده می‌شود.

دهه‌ی اول فعالیت شرکت IMAX با ساختن فیلم‌های خاص و محدود همراه بود که اغلب مستند بودند و در سالن‌های مخصوص به نمایش در می‌آمدند. فیلم‌های مستند IMAX همگی تمرکز زیادی روی جلوه‌ها و تجربه‌های نمایش عمیق داشتند و حتی متمرکز بر آموزش هم بودند. به‌علاوه، بسیاری از فیلم‌ها در فرمت سه‌بعدی هم پخش می‌شدند تا مخاطبان تجربه‌ای عمیق‌تر از تماشای فیلم پیدا کنند.

چیدمان صندلی و طراحی سالن IMAX

شرکت IMAX در دهه‌ی ۱۹۹۰ به‌مرور وارد بخش سرگرمی سینما هم شد. اولین فیلم ساخته شده در این مسیر، Stones at Max بود که در سال ۱۹۹۱ و با موضوع گروه رولینگ استونز ساخته شد. فیلم بعدی به‌نام T-Rex: Back to the Cretaceous که در سال ۱۹۹۸ به نمایش درآمد، ترکیبی از سرگرمی و مستند بود. فیلم مهم بعدی، Micheal Jordan to the Max بود که در سال ۲۰۰۰ با محوریت زندگی بسکتبالیست مشهور به نمایش درآمد.

نقطه‌ی مهم تاریخی برای شرکت IMAX، همکاری آن‌ها با دیزنی بود. غول دنیای سرگرمی تصمیم گرفت تا فیلم Fantasia 2000 را در نمایشی محدود به‌مدت یک ماه تنها در سینماهای IMAX به نمایش در بیاورد. لحظه‌ی مهمی برای شرکت رخ داد. محصول دیزنی نه‌تنها اولین انیمیشن کاملی بود که در فرمت IMAX به نمایش در می‌آمد، بلکه اولین فیلم کامل داستانی در این فرمت هم محسوب می‌شد. IMAX در ابتدا نگران فناوری مناسب بود تا فیلم‌های مرسوم سنتی را در سینماهای مخصوص خود نمایش دهد. این مشکل با توسعه‌ی فناوی DMR یا Digital Media Remastering حل شد. در فناوری مذکور، فیلم‌های غیر IMAX برای نمایش در پرده‌های عظیم شرکت، به‌نوعی بازسازی (ریمستر) می‌شدند.

فیلم‌های Apollo 13 محصول سال ۱۹۹۵ و Star Wars: Episode II - Attack of the Clones محصول سال ۲۰۰۲ عناوین بعدی بودند که با بازسازی برای نمایش در IMAX آماده شدند و به‌مرور، فناوری به بدنه‌ی جامعه‌ی سینماروها آمد. همین عناوین ابتدایی مسیر IMAX را به‌گونه‌ای تعیین کردند که فیلم‌های بلاک‌باستر بیش از سایر عناوین، برای سینماهای عظیم آماده شوند. از فیلم‌های مهم دیگر که در دهه‌ی ۲۰۰۰ با ریمستر برای نمایش در IMAX بهینه‌سازی شدند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

شوالیه‌ی تاریکی، اولین فیلمی بود که به‌صورت اختصاصی با دوربین‌های IMAX و فرمت ۷۰ میلی‌متری مخصوص آن‌ها ساخته شد و در سال ۲۰۰۸ به نمایش درآمد. از آن زمان، فیلم‌های بیشتری با دوربین‌های مخصوص ساخته شدند و نولان، بیش از همه‌ی کارگردان‌ها به فرمت مذکور علاقه نشان داد.

کریستوفر نولان در پشت صحنه فیلم Tenet درکنار دوربین IMAX

شرکت IMAX در سال ۲۰۰۸ تصمیم گرفت تا امکان پخش فیلم‌های خود را به سالن‌های سینمای عادی هم اضافه کند. آن‌ها سیستم پروژکتور جدید دیجیتال توسعه دادند که امکان نمایش فیلم‌های IMAX را در سالن‌های سینمای مرسوم هم ممکن می‌کرد. البته باز هم توسعه‌‌ی سالن‌های اختصاصی IMAX با قدرت پیگیری می‌شد. نسبت تبدیل 1.90:1 با همان پروژکتورهای جدید معرفی شد که امکان پخش فیلم‌ها را به‌صورت دوبعدی و سه‌بعدی فراهم می‌کرد. همچنین سیستم پروژکتوری لیزری IMAX هم توسعه یافت که نقطه‌ی مهم دیگری در تاریخ توسعه‌ی پروژکتورهای شرکت بود. البته درنهایت سالن‌های عادی که حتی از سیستم لیزری پروژکتور دیجیتال IMAX استفاده می‌کنند، رزولوشن پایین‌تری نسبت به فرمت سنتی در ابعاد نمایش کوچک‌تر دارند.

اگرچه تجربه‌ی نمایش فیلم‌های IMAX در سالن‌های سنتی آن‌‌‌چنان عالی نبود، اما کمک شایانی به شناخته‌شدن برند در بین علاقه‌مندان سینما در سرتاسر جهان کرد. البته سالن‌هایی که برای نمایش فیلم‌ها با پروژکتور IMAX در پردیس‌های سینمایی انتخاب می‌شدند، پرده‌ی نمایش بزرگ‌تری نسبت به سالن‌های دیگر داشتند و به‌هرحال تجربه‌ای متفاوت ارائه می‌کردند.

هزینه‌ی ساخت فیلم با فرمت IMAX بسیار بیشتر از فرمت‌های مرسوم است

پس از موفقیت‌های نسبی در جذب مخاطب بدنه به سینما، IMAX تصمیم به توسعه‌ی دوربین دیجیتال گرفت. این دوربین‌ها برای ساخت فیلم‌های بلاک‌باستر تجاری‌تر کاربرد داشتند و هزینه‌ی کمتری را به تیم تولید تحمیل می‌کردند. اگرچه فیلم‌های ضبط‌شده با آن‌ها رزولوشن 12K نداشت، اما امکان نمایش فیلم را در نسبت نمایش کامل پروژکتورهای دیجیتال IMAX فراهم می‌کرد.

در سال‌های اخیر، فیلم‌های متعددی با استفاده از دوربین‌های دیجیتال IMAX ساخته شده‌اند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مجموعه‌ی Avengers شرکت مارول اشاره کرد. این فیلم‌ها با دوربین دیجیتال Arri Alexa IMAX فیلم‌برداری شدند. Infinity War و Endgame، دو عنوان مهم مجموعه‌ بودند که با فیلم‌برداری IMAX، به دو عنوان پرفروش تاریخ سینما بدل شدند.

همان‌طور که گفته شد، کریستوفر نولان از علاقه‌مندان جدی IMAX است. او اغلب دقایق فیلم جنگی Dunkirk را با فرمت ۶۵ میلی‌متری IMAX ضبط کرد و سایر دقایق نیز با فرمت عادی ۶۵ میلی‌متری فیلم‌برداری شد. نولان فرمت فیزیکی فیلم‌های IMAX را برای ساخت فیلم‌هایش ترجیح می‌دهد، اما نقش مهمی هم در استفاده‌ی بدنه‌ی صنعت از فناوری‌ها داشت. او اغلب فیلم‌های مهم اخیر خود همچون The Dark Knight Rises و Interstellar را با همکاری IMAX تولید کرد.

همان‌طور که گفته شد، قیمت بلیط سالن‌های سینمای IMAX در همه‌ی نقاط جهان از سالن‌های عادی بیشتر است. اگرچه فیلم‌های ساخته‌شده با تجهیزات این شرکت، قابل نمایش در سالن‌های دیگر هم هستند، اما قطعا بهترین تجربه با نشستن در همان سال‌های مخصوص به دست می‌آید. ازطرفی بیشتر بودن قیمت شاید برای سینماروهای جدی در کشورهای توسعه‌یافته هم مقرون‌به‌صرفه نباشد. درنهایت تماشای فیلم با رزولوشنی سه‌برابر بیشتر از رزولوشن مرسوم در سینماهای دیگر، به‌هرحال هزینه‌ی بیشتری هم دارد و شاید برای برخی فیلم‌های خاص، منطقی به‌نظر برسد.

پروژکتور دیجیتال IMAX

امروزه شرکت‌های گوناگونی با فرمت‌های اختصاصی ضبط و پخش فیلم متولد شده‌اند که سعی در ارائه‌ی تجربه‌ی مشابه با IMAX دارند. در ادامه برخی از آن‌ها را معرفی می‌کنید.

در پردیس‌های عظیم سینمایی، سالن‌های دالبی سینما و IMAX دیجیتال اغلب درکنار هم دیده می‌شوند. دالبی سینما تجربه‌ای مشابه را ارائه می‌کند، اما باز هم سالن‌های IMAX پرده‌ی نمایش بزرگ‌تر و صندلی‌های بیشتری دارند. البته دالبی هم با تصاویر شارپ‌تر، شفاف‌تر و حتی صندلی‌های راحت‌تر شناخته می‌شود.

سالن‌های Cinemark XD تفاوت زیادی با IMAX ندارند و نمایشگر بزرگ، صدای بلند و رنگ‌های روشن از مشخصه‌های تجربه‌ی تماشای فیلم در این سالن‌ها هستند. شرکت رقیب از چیدمان سنتی صندلی در سالن‌ها استفاده می‌کند و تفاوت بعدی‌اش نیز در سیاست‌های انتخاب و نمایش فیلم‌ها دیده می‌شود. برای نمایش فیلم در سالن‌های IMAX دستورالعمل و سیاست خاصی وود دارد . شرکت باید فیلم را پردازش و تأیید کند. درمقابل، تقریبا هر فیلمی اجازه‌ی پخش در سالن‌های Cinemark XD را دریافت می‌کند. از مشخصه‌های دیگر سالن‌های Cinemark XD می‌توان به ادعای آن‌ها مبنی بر نمایش ۳۵ تریلیون رنگ در پروژکتورها اشاره کرد.

این شرکت سالن‌هایی شبیه به دالبی دارد و نمایشگر بزرگ با تعداد زیادی صندلی از مشخصه‌های اصلی آن هستند. پروژکتورهای RPX کیفیت صدا و تصویر بهتری دارند، اما نمایشگر آن‌ها به اندازه‌ی نمایشگرهای IMAX بلند نیست. تمرکز شرکت RPX در ابعاد نمایشگر بیشتر روی عرض آن است.

سالن‌های D-BOX هم محصول Cinemark هستند و بیش از پرده‌ی نمایش، روی صندلی‌های آن‌ها تمرکز شده است. صندلی‌های D-BOX هماهنگ با فیلم حرکت می‌کنند و به‌نوعی یک تجربه‌ی 4D را برای تماشاچی به‌همراه دارند.

در دنیای فیلم‌های سه‌بعدی، RealD به‌عنوان یکی از مشهورترین بازیگران شناخته می‌شود. تقریبا هر فیلم سه‌بعدی از این فناوری استفاده می‌کند که حرکت سر تماشاچی را هم به‌عنوان بخشی از تجربه‌ی عمیق فیلم به جریان اضافه کرده است. سینماهای IMAX 3D نیز همین تجربه را ارائه می‌کنند، اما نمایشگرهای بسیار بزرگ‌تری دارند.

امروزه پروژکتورهای دیجیتال IMAX بیش از فرمت‌های قبلی مرسوم هستند و در سالن‌های بسیار زیادی در سرتاسر جهان استفاده می‌شوند. البته استفاده از نوار فیلم‌های سنتی و پروژکتورهای اولیه‌ی شرکت نیز هنوز مرسوم است. درنهایت تجربه‌ی فیلم در سینماهایی که از فناوری IMAX استفاده می‌کنند، قطعا جذاب خواهد بود و آن‌هایی که فرصت بهره‌مندی از این تجربه را دارند، حتما آن را مدنظر خواهند داشت.