همه چیز درباره قلمروی ایرانی‌ها در فضا/ ماهواره‌های کشورمان را بهتر بشناسید

به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، همه ساله در آستانه دهه مبارك فجر، شاهد رونمایی از آخرین دستاوردهای محققان فضایی کشور هستیم. روز 14‌بهمن سال‌1387 دانشمندان كشورمان توانستند با موفقیت، ماهواره تمام ایرانی امید را در مدار زمین قرار دهند و از آن موقع این تاریخ، به‌عنوان روز ملی فناوری فضایی نامیده می‌شود؛ روزی كه ایران به کشورهای دارای توانایی پرتاب ماهواره پیوست. امسال نیز خبرهای خوش فضایی در راه است. با تکمیل مراحل ساخت ماهواره «ظفر» امید می‌رود که به‌زودی این ماهواره با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شود. 

بیشتربخوانید: آشنایی با «ایران باس»؛ ماهواره جدید ایرانی با تکنولوژی همسطح ایرباس +عکس

ماهواره چیست؟
ماهواره وسیله‌ای ساخت انسان است که به فضا فرستاده می‌شود تا در مدار مشخصی مانند ماه دور زمین حرکت کند. ماهواره‌ها همانند آیینه‌هایی غول‌آسا در فضا هستند که می‌توان از آن‌ها برای انتقال تصاویر تلویزیونی، تماس‌های تلفنی و اطلاعات اینترنتی از یک نقطه از زمین به نقطه دیگر با سرعت نور استفاده نمود. ماهواره محفظه‌ای فلزی به شکل کره، استوانه یا مخروط است. پوشش فلزی ماهواره‌ها باید بسیار مقاوم باشد، زیرا این وسیله نوسانات حرارتی شدیدی را باید تحمل کند.
هر چه ارتفاع مدار حرکت ماهواره از زمین بیش‌تر باشد، ماهواره تا مدت طولانی‌تری در مدار باقی می‌ماند. اما عوامل گوناگونی سبب می‌شوند که ماهواره به تدریج متوقف شود و در نهایت بر اثر عبور از لایه‌های ضخیم‌تر جو و اصطکاک با آن‌ها کاملاً بسوزد و از میان برود.

گروه نخست تعداد زیادی از ماهواره‌های کاربردی و خدماتی، مثل ماهواره‌های ویژه راهبری و هدایت کشتی‌ها و هواپیماها، ماهواره‌های هواشناسی، ماهواره‌های نقشه‌برداری و مهم‌تر از همه ماهواره‌های مخابراتی را در بر می‌گیرد. این ماهواره‌ها برای مثال مکان‌یابی دقیق کشتی‌ها در دریاها را به‌طور مستقیم انجام می‌دهند. در پیش‌بینی زود هنگام هوای نامساعد و توفانی کمک می‌کنند. اطلاعات مربوط به بلایای طبیعی و فجایع در شُرف وقوع یا جاری را به سراسر جهان انتقال می‌دهند و این امکان را برای ما فراهم می‌کنند که بتوانیم با شخصی در قاره‌ای دیگر مکالمه تلفنی داشته باشیم. داده‌های اینترنتی را دریافت کنیم. یا برنامه‌های تلویزیونی آن سوی جهان را ببینیم.

ماهواره‌های علمی - پژوهشی نیز نقش مهمی در راه شناخت کره زمین و همه جهان ایفا می‌کنند. بسیاری از ماهواره‌های علمی با آزمایش‌هایی که در فضای خارج از زمین انجام می‌دهند سهم مهمی در پیشرفت علوم پزشکی و زیست‌شناسی ایفا می‌کنند.
گروه سوم، ماهواره‌های نظامی یا به عبارتی ماهواره‌های امنیتی و جاسوسی هستند. بسیاری از کشورها با استفاده از اطلاعات اینگونه ماهواره‌ها از تحرکات نظامی کشورهای دیگر آگاه می‌شوند و خود را برای مقابله آماده می‌سازند.

زهره‌های استیجاری
در سال‌1356 ایران با تلاش فراوان توانست 3 نقطه مداری استراتژیک را در مدار زمین‌ثابت (مدار ماهواره‌های مخابراتی در ارتفاع 36هزار کیلومتری از سطح زمین) از آن خود سازد. در آن زمان ایران 9‌سال به‌صورت قانونی مهلت داشت تا نقاط مذکور را عملیاتی کند. با پیروزی انقلاب اسلامی و شرایط وقت و به‌خصوص آغاز جنگ تحمیلی، تا سال‌1365 که مهلت 9‌ساله ایران به پایان رسید، کشورمان موفق به عملیاتی کردن نقاط مذکور نشد. در چنین شرایطی به‌دلیل متوقف ماندن مناقصه ماهواره زهره و عدم پرتاب این ماهواره ملی برای جلوگیری از دست رفتن این نقاط استراتژیک، شورای عالی امنیت ملی وقت مصوب کرد سه ماهواره مستعمل از طرف ایران برای قرارگیری در نقاط مداری اجاره شوند و بدین ترتیب برای مدت حدود دو سال، نقاط مداری ایران با قرار گرفتن سه ماهواره استیجاری، عملیاتی شد. در سال‌های بعد همین روند ادامه پیدا کرد تا این‌که به‌دلیل اتفاقات عجیب‌وغریب در زمستان سال‌1387 (دولت اول محمود احمدی‌نژاد)، نقطه زهره‌3 و در سال‌1391 (دولت دوم احمدی‌نژاد) نقطه زهره ‌1 از دست رفت. در آخرین ماه‌های فعالیت دولت دهم نیز اعلام شد نقطه زهره‌2 نیز به‌دلیل شکایت شرکت یوتل‌ست فرانسه ممکن است ازدست برود و به قطر یا عربستان واگذار شود که فعلاً با بهره‌گیری از امکانات ماهواره بدر عرب‌ست در حال استفاده است.

مصباح در موزه
ماهواره مصباح اولین پروژه ایران برای ساخت ماهواره پس از انقلاب بود. این پروژه پس از توقفی ۱۸ساله در سال‌۱۳۷۵ توسط سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری آغاز شد. ماهواره مخابراتی مصباح با یک سرمایه‌گذاری بالغ بر 10‌میلیارد تومان تهیه، و ساخت مدل مهندسی و فضایی ماهواره مصباح با همکاری یک شرکت ایتالیایی توسط نیروهای متخصص داخلی انجام شد. مصباح نهایتاً در ۱۲‌مرداد‌۱۳۸۴‌ طی مراسمی با حضور سید‌احمد معتمدی، وزیر ارتباطات رونمایی و اعلام شد طی تابستان به فضا فرستاده می‌شود ولی با کارشکنی طرف‌های خارجی، این امر محقق نشد و ایتالیا هم به بهانه تحریم‌ها از تحویل ماهواره به ایران خودداری کرد.در تیر‌1396 رییس سازمان فضایی ایران از انتقال ماهواره «مصباح» به موزه فناوری فضایی خبر داد و گفت: با توجه به گذشت زمان طولانی از ساخت این ماهواره به این نتیجه رسیدیم که ماهواره مصباح برای پرتاب و بازبینی هزینه‌های زیادی نیاز دارد. از این رو این ماهواره به موزه فناوری فضایی منتقل می‌شود.

سینا، درحال انجام مأموریت
سینا ‌۱ نخستین ماهواره و کاوشگر فضایی ایران است. این ماهواره در روز پنج‌شنبه ۶‌آبان‌ماه سال‌۱۳۸۴، بر روی یک موشک ماهواره بر کوسموس-۳ام روسی به فضا پرتاب شد و با موفقیت در مدار اختصاصی ایران قرار داده شد. سینا۱ به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در شرکت پالیوت در شهر اُمسک روسیه طراحی و ساخته شده بود. سنجش از دور، دریافت، ذخیره و ارسال داده‌های مخابراتی دو مأموریت ماهواره سیناست که بخش سنجش از دور، در موارد کشاورزی، تشخیص پوشش زمین از نظر گیاهی، تغییرات ژئولوژیک مانند سیل و آتشفشان و غیره کاربرد خواهد داشت. تبادل اطلاعات میان کاربران زمینی و ارائه سرویس‌های پست الکترونیک و انتقال فایل نیز از جمله کاربردهای محموله مخابراتی سینا به‌شمار می‌رود.

امید ایرانی
ماهواره امید، نخستین ماهواره ساخت ایران است که تمام تجهیزاتش در سازمان فضایی ایران طرّاحی و تولید شده است. ساخت ماهواره تحقیقاتی امید از ۱۵‌اسفند‌۱۳۸۴ آغاز و طی ۲سال آماده انجام تست‌های مشترک شد. امید 14‌‌بهمن‌1387 در مدار زمین قرار گرفت و در ۵اردیبهشت‌۱۳۸۸ با جو غلیظ مناطق غربی آمریکای جنوبی و اقیانوس آرام برخورد کرد و به‌کار ۸۲‌روزه خود پایان داد.
پرتاب این ماهواره و پرتابگر آن موجب خشم کشورهای غربی شد و حتی برخی آن را انکار کردند ولی ناسا موفقیت‌آمیز بودن این اقدام ایران را تأیید کرد.

ناهید با حال خوب!
ماهواره ناهید در سال‌۱۳۹۵ با حضور رییس‌جمهوری رونمایی شد. ناهید تنها ماهواره‌ای است که صفحات آن به صورت خورشیدی باز می‌شود این در حالی است که تاکنون صفحات ماهواره‌هایی که توسط دانشمندان ایرانی ساخته شده بر روی بدنه آن چسبیده بوده‌است. تاریخچه ساخت این ماهواره به قبل از انقلاب می‌رسد اما بعد از انقلاب اسلامی ایران و شروع جنگ این پروژه متوقف شد اما وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در سال‌۱۳۸۳ قراردادی ۱۳۲‌میلیون دلاری را با کشور روسیه برای طراحی، ساخت و پرتاپ ماهواره ناهید امضا کرد.
شهریور امسال قرار بود این ماهواره به فضا پرتاب شود اما پرتابگر این ماهواره منفجر شد هرچند به خود آن آسیبی نرسید. آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات نیز در توییتی اعلام کرد: «ناهید ‌1 حالش خوبه!» در پی این رویداد ترامپ در توییتر خود تصویری از محل پرتاب منتشر کرد که هم احتمال خراب‌کاری در آن را افزایش داد و هم برخی منابع این حرکت را باعث لو رفتن یکی از ماهواره‌های سری آمریکا خواندند. ناهید مهر‌ماه به سازمان فضایی ایران تحویل داده شد.

طلوع در انتظار پرتاب
ماهواره طلوع، ماهواره‌ای سنجشی است که در ۱۴‌بهمن‌۱۳۸۸ رونمایی شده و قابل پرتاب با ماهواره‌بر سیمرغ است. این ماهواره دارای فناوری‌هایی مانند محموله تصویربرداری، کنترل وضعیت مکانیزم‌ها و سلول‌های خورشیدی و مأموریت اصلی آن تصویربرداری تک طیفی با تفکیک‌پذیری ۵۰‌متر، ذخیره و ارسال داده‌های تصویر به ایستگاه‌های زمینی است.
مدار ماهواره طلوع از نوع ارتفاع پایین و ارتفاع مدار آن بیش از ۵۰۰‌کیلومتر است و ۲‌سال عمر مفید برای آن پیش‌بینی می‌شود. انرژی ماهواره طلوع توسط آرایه‌های خورشیدی از روی بدنه و باتری‌های ثانویه تأمین خواهد شد. جرم این ماهواره ۱۰۰‌ کیلو و ابعاد این سازه ۶‌ضلعی به عرض‌۸۶ و ارتفاع ۱۰۰‌سانتی‌متر است. سردار قاسم تقی‌زاده، جانشین وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح مهرماه امسال اعلام کرد: به‌زودی با استفاده از موشک‌های ماهواره‌بر بومی، ماهواره طلوع را در مدار قرار خواهیم داد.

پیام رفت اما آرام نگرفت
ماهواره پیام بامداد ۲۵‌دی‌۱۳۹۷ با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شد اما بنا به اعلام محمد‌جواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات، این پرتاب با موفقیت همراه نبود و ماهواره پیام در مدار قرار نگرفت.

این ماهواره با مشارکت چهار دانشکده مهندسی هوافضا، برق، کامپیوتر و مکانیک و ۱۶‌نفر از استادان دانشکده‌های دانشگاه امیرکبیر ساخته شده و علاوه بر آن بخش عمده فعالیت بر عهده دانشجویان ارشد و دکتری بوده ‌است. این ماهواره از سری میکرو ماهواره‌های توسعه فناوری فضایی بود که به منظور تصویربرداری سه‌طیفی (سبز، قرمز و مادون قرمز نزدیک) و پانکروماتیک از محدوده ایران (به‌صورت نزدیک به زمان‌واقعی و ذخیره- ارسال)، ذخیره و ارسال پیام (S&F) و اندازه‌گیری تشعشعات فضایی، ساخته شد. طراحی این ماهواره از سال‌۸۴ آغاز شد. وزن این ماهواره ۱۰۰‌کیلوگرم و ارتفاع مداری طراحی شده برای ماهواره پیام ۵۰۰‌کیلومتر و با شیب مداری ۵۵‌درجه و تصاویری با دقت ۴۵‌متر ارسال می‌کرد.

رصد، رصد کرد
ماهواره رصد هم با موشک‌های حامل ایرانی به فضا فرستاده شده‌است. این ماهواره نخستین ماهواره تصویربرداری ایران محسوب می‌شود که در تاریخ ۲۵‌خرداد‌۱۳۹۰به فضا پرتاب و پس از 3هفته با پایان یافتن مأموریت خود به زمین بازگشت.

نوید، ساخت علم و صنعت
ماهواره نوید؛ نخستین ماهواره ساخت مرکز تحقیقات ماهواره‌ای دانشگاه علم و صنعت است که در ۱۴‌بهمن‌۱۳۸۸ رونمایی شده بود. مأموریت این ماهواره تصویربرداری از زمین با وضوح تصویر ۷۵۰متر است. این ماهواره در ساعت سه‌و نیم بامداد روز جمعه، ۱۴‌بهمن‌۱۳۹۰ از پایگاه فضایی سمنان به فضا پرتاب شد. این ماهواره مکعب شکل و با ابعاد ۵۰×۵۰×۵۰‌سانتی‌متر و جرم ۵۰‌کیلوگرم ساخته شده که به منظور استقرار در مدار بیضوی با ارتفاع ۲۵۰‌تا ۳۷۵ کیلومتر و زاویه انحراف مداری ۵۵ درجه طراحی شده‌است. ارتباط ماهواره با ایستگاه زمینی از طریق سه فرستنده و گیرنده در باندهای «وی‌اچ‌اف» و «یواچ‌اف» برقرار است و تأمین انرژی آن نیز توسط صفحات خورشیدی نصب شده بر بدنه جانبی  سازه ماهواره در کنار باتری و بهره‌گیری از تنظیم‌کننده‌ها و مبدل‌های ولتاژ
صورت می‌گیرد. با توجه به مدار این ماهواره، می‌توان انتظار داشت که هر ۹۰‌دقیقه یکبار زمین را دور بزند.

برنامه آینده ماهواره‌های ایران
مرتضی براری، رییس سازمان فضایی ایران: برنامه‌ریزی برای پرتاب ماهواره «ظفر» در دهه فجر امسال در دست انجام است. تست سازگاری با پرتابگر آن نیز با موفقیت انجام شده است. ماهواره «ظفر»، یک ماهواره سنجش از دور با قابلیت تفکیک تصویر 5‌/22متر است که برای آن طول عمر بیش از ۲‌سال در نظر گرفته شده و بالای ۵۰۰‌کیلومتر از سطح زمین پرتاب خواهد شد.
هم‌اکنون تست سازگاری ماهواره «ناهید یک» ساخته شده در پژوهشگاه فضایی با پرتابگر نیز با موفقیت به اتمام رسیده است. این ماهواره یک ماهواره مخابراتی است که در پژوهشکده سامانه‌های ماهواره پژوهشگاه فضایی ایران ساخته شده و در راستای دستیابی به فناوری طراحی و ساخت ماهواره مخابراتی زمین آهنگ، مطرح و پیاده‌سازی شده است. فناوری‌های به‌کار گرفته شده در ماهواره مخابراتی «ناهید یک»، پایه اصلی فناوری‌های مورد نیاز ماهواره‌های عملیاتی کشور است.

همچنین فرایند تست نهایی ماهواره «پارس یک» نیز تا ۳۰‌دی‌ماه طبق زمان‌بندی تکمیل و آماده پرتاب شد. این ماهواره یک ماهواره عملیاتی سنجشی با ماندگاری بیش از ۲‌سال است که در مدار بالای ۵۰۰‌کیلومتری از سطح زمین قرار می‌گیرد. در این ماهواره از پیشرانش گاز سرد استفاده شده است. مأموریت اصلی آن هم تصویربرداری است.

ماهواره «پیام‌۲» که پس از پرتاب ناموفق، «پیام امیرکبیر» تعریف شد، یک ماهواره پژوهشی است که مراحل آخر تکمیل پروپوزال را طی می‌کند و اهداف و مأموریت اصلی آن متفاوت از ماهواره «پیام یک» خواهد بود. چرا که ما قصد داریم از این پس به سمت ساخت ماهواره‌های پروژه محور حرکت کنیم و دانشگاه در حال تهیه پروپوزال در این زمینه است. در کنار این ماهواره‌ها، تولید پرتابگر جدید و ایستگاه زمینی دریافت ماهواره برای کنترل و دریافت دیتا نیز در حال آماده‌سازی است. مطابق برنامه‌ریزی‌ها برای پرتاب این ماهواره‌ها، قرار است از ۳‌پرتابگر جدید و چند ایستگاه زمینی استفاده کنیم.

منبع: روزنامه صبح نو

انتهای پیام/