استاد حقوق رسانه در گفتوگو با باشگاه خبرنگاران جوان:
خدادی، حقوقدان و عضو هیئت علمی دانشگاه به تشریح مواد قانونی موجود پیرامون مجازاتِ جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی پرداخت.
به گزارش خبرنگار حوزه اخبار داغ گروه فضای مجازی باشگاه خبرنگاران جوان، توسعه پرسرعت شبکه‌های اجتماعی و حضور میلیون‌ها نفر از جمعیت هر کشوری در این فضا سبب شده است ابزارهایی نظیر اینستاگرام، توئیتر و تلگرام به عنوان عنصری تاثیرگذار در دنیای امروز مطرح باشند؛ شاید اگر به طور سطحی به مقوله فضای مجازی و به طور ویژه اینستاگرام نگاه کنیم، نتوانیم شاهد تهدیدی علیه خود در این فضا باشیم اما اگر کمی به عمق ماجرا توجه کنیم به خوبی درمی‌یابیم که یکی از آفت‌های بزرگ این فضا این است که به رسانه و مرجع اخبار بسیاری از مردم بدل شده است.
در کشور ما همچون سایر کشورها حضور افراد چهره و به قول معروف سلبریتی در فضای مجازی مورد استقبال تعداد زیادی از مردم واقع شده است؛ سلبریتی‌هایی که گاهاً با انتشار نظرات شخصی خود در فضای اینستاگرام یا توئیتر موضوعی را برجسته می‌کنند و افراد زیادی را نسبت به آن مسئله حساس می‌کنند. اما موضوع به همین جا ختم نمی‌شود، بارها دیده‌ایم که یک سلبریتی با انتشار سخن یا مطلبی خلاف واقع در صفحه خود سبب تشنج رسانه‌ای می‌شود و عده زیادی از مخاطبانش را دچار سردرگمی می‌کند؛ حال در این بین باید دید که آیا در قوانین کشورمان برای مقابله با انتشار مطالب خلاف واقع در فضای مجازی توسط افراد، ماده یا مواد قانونی‌ای وجود دارد یا خیر؟
دکتر ابوالقاسم خدادی استاد حقوق رسانه و عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد در گفتوگو با خبرنگار حوزه اخبار داغ گروه فضای مجازی باشگاه خبرنگاران جوان، پیرامون موضوع فوق اظهار کرد: ابتدا لازم است تا در خصوص خود جرم نشر اکاذیب اطلاعاتی را داشته باشیم؛ جرم نشر اکاذیب در واقع نشر یک خبر دروغ یا نسبت دادن امر یا اعمالی خلاف حقیقت به شخص حقیقی یا حقوقی است که این نسبت دادن چه به صورت تصریحی و چه به صورت تلویحی باشد، طبق ماده ۶۹۸ کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی جرم محسوب شده است.
اگر کسی نسبت به صحت و درستی خبری اطمینان لازم ندارد، نباید آن خبر را منتشر کند
وی در ادامه ضمن اشاره به چند نکته حائز اهمیت پیرامون نشر اکاذیب گفت: مسئولیت بررسی صحت و سقم خبر بر عهده کسی است که آن را منتشر می‌کند؛ بنابراین اگر کسی نسبت به صحت و درستی خبری اطمینان لازم ندارد، نباید آن خبر را منتشر کند و اینکه منتشرکننده، به این دلیل که چون آن خبر کذب در سایر رسانه‌ها و فضای مجازی نیز منتشر شده است، بخواهد از خود سلب مسئولیت کند، چنین دفاعی قابل قبول نیست و وی باید پاسخگوی عمل خودش باشد و لازم است همه افراد و به خصوص افراد مطرح و مشهور و افرادی که مخاطبان زیادی دارند به این نکته توجه کنند که مسئولیت انتشار خبر و صحت و سقم آن بر عهده خود آن‌هاست.
این استاد حقوق رسانه همچنین افزود: بین تولید یک خبر کذب و نشر آن و همچنین بازنشر خبر کذب هیچ تفاوتی وجود ندارد؛ یعنی کسی که اقدام به بازنشر یک خبر کذب می‌کند در واقع عملش، یک عمل نشر مستقل به حساب می‌آید و مشمول ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی می‌شود. برخی گمان می‌کنند نشر اکاذیب صرفاً برای کسی است که ابتدائاً دروغ یا مطلب خلاف واقعی را بیان می‌کند؛ اما در پاسخ باید بگوییم خیر، علاوه بر مسئولیت مستقل آن فرد اول، دیگرانی هم که نسبت به بازنشر آن خبر دروغ اقدام می‌کنند در حقیقت آن‌ها هم مستقلاً در حال نشر خبر کذب هستند و مسئولیت جداگانه‌ای نسبت به اعمال خود دارند.
شهرت و منافعی که برای سلبریتیها ایجاد شده است، برای آن‌ها مسئولیت ایجاد میکنددکتر خدادی افزود: قانونگذار در سال ۱۳۸۸ اقدام به جرم‌انگاری جرائم رایانه‌ای کرده است؛ جرائم رایانه‌ای جرائمی هستند که در بستر فضای رایانه‌ای و مخابراتی صورت می‌گیرند یا از طریق سامانه‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای به وقوع می‌پیوندند.
وی افزود: قانونگذار در ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه‌ای به صورت مستقل، نشر اکاذیب در فضای مجازی و همچنین نسبت خلاف واقع دادن به اشخاص در این فضا را جرم‌انگاری کرده است. قانونگذار در این ماده همان محتوایی را که در گذشته در قانون مجازات اسلامی به عنوان نشر اکاذیب بود، بیان می‌کند؛ تفاوت این دو در این است که قانونگذار جرمی را که به صورت عمومی می‌تواند به عنوان نشر اکاذیب صورت گیرد، به مثابه یک جرم عمومی در قانون مجازات اسلامی آورده است ولی اگر این جرم به صورت اختصاصی در فضای مجازی ارتکاب یابد، در قانون جرائم رایانه‌ای به صورت مستقل درباره‌اش جرم‌انگاری شده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد افزود: البته از دیگر نکات این ماده توجه به این نکته است که نشر اکاذیب یک جرم مطلق است؛ یعنی چه از طریق نشر اکاذیب و نسبت خلاف واقع دادن ضرر مادی یا معنوی‌ای به دیگری وارد شود یا نشود، در هر حال صرف ارتکاب این عمل منجر به تعقیب کیفری خواهد شد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در خصوص افراد مشهور یا به اصطلاح سلبریتیها باید گفت که این افراد در جامعه ما توجه دیگران را به خود جلب کرده‌اند و مورد اقبال عمومی قرار گرفته‌اند و از طریق این جلب توجه به شهرت رسیده‌اند و احترام افکار عمومی را به خود اختصاص داده‌اند؛ به طور طبیعی این اقبال عمومی برای این افراد ایجاد مسئولیت خواهد کرد، چراکه بسیاری از رفتارهای این افراد برای عده دیگری از مردم الگو تلقی می‌شود. مردم رفتار این سلبریتیها را در رسانه‌ها، خبرگزاری‌ها و فضای مجازی مشاهده می‌کنند و مورد توجه قرار می‌دهند. بسیاری از این افراد مشهور به دلیل همین اقبال عمومی در فضای تبلیغاتی و سیاسی و تجاری وارد می‌شوند و از همین طریق کسب ثروت و احترام می‌کنند؛ طبیعی است که شهرت و منافعی که از طریق آن برایشان ایجاد شده است، در مقابل برای آن‌ها مسئولیت نیز ایجاد خواهد کرد.
سلبریتیها باید نسبت به خبرها، گفته‌ها و رفتاری که منتشر می‌کنند، با احتیاط بیشتری عمل کننددکتر خدادی افزود: شهرت نوعی اعتماد در افکار عمومی ایجاد می‌کند؛ افکار عمومی به سخنان و گفته‌های افراد مشهور اعتماد می‌کنند و این اعتماد اجتماعی سرمایه‌ای است که افراد چهره به دست می‌آورند و اتفاقاً اقبال و اعتماد عمومی‌ای که افراد جامعه نسبت به سلبریتیها دارند، باعث می‌شود مسئولیت این دسته افراد در قیاس با سایر افراد جامعه بالاتر رود. این افراد باید نسبت به خبرها، گفته‌ها و رفتاری که مورد نشر قرار می‌دهند، با احتیاط بیشتری عمل کنند.
وی در ادامه گفت: با این حساب وقتی شخصی از سلبریتیها مطلبی را در فضای مجازی نشر می‌دهد، باید نسبت به محتوای مطلب احساس مسئولیت کند و مسئولیت حقوقی و صحت و سقم آن را بر عهده گیرد و اگر خبری را که منتشر کرده است کذب باشد، حتماً عمل مجرمانه‌ای انجام داده است و باید در محکمه پاسخگو باشد.
مطابق قانون مجازات اسلامی امکان اطلاق عنوان افساد فی‌الارض برای سلبریتی‌هایی که اخبار کذب منتشر می‌کنند، وجود داردوی در بخش پایانی سخنانش گفت: اهمیت موضوع نشر اکاذیب در فضای مجازی، به دلیل گستردگی‌ای که در جامعه دارد و در دسترس عموم مردم قرار می‌گیرد تا جایی است که حتی قانونگذار در ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی امکان اطلاق عنوان افساد فی‌الارض را برای آن پیش‌بینی کرده است. حسب ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی چنانچه نشر اکاذیب به طور گسترده باشد، به گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور شود یا موجب ناامنی و ورود خسارت گسترده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی افراد شود یا سبب اشاعه فساد و فحشاء در حد وسیع در جامعه شود، می‌توان عنوان فساد فی الارض را به مرتکب آن اطلاق کرد. بنابراین می‌توان این هشدار قانونی را به افراد مشهور و سلبریتیها داد که به دلیل گستردگی مخاطبان و امکان اخلالی که در نظم عمومی می‌توانند ایجاد کنند ممکن است نشر اکاذیب آنان با عنوان افساد فی الارض مواجه شود. به طور طبیعی از افراد مشهور انتظار می‌رود که نسبت به خبرهایی که منتشر می‌کنند دقت نظر بیشتری داشته باشند.
گزارش از امیرحسین جلیلوند
انتهای پیام/
