با این همه فراموش نمی‌تواند کرد که چه کشور تحریم می‌شد و چه خیر، باید تغیییر مکانیزم قیمت‌گذاری ارز در ایران در دستور کار قرار می‌گرفت چرا که هیچ کشو.ری این اختیار را در اختیار بازار کشوری دیگر نمی گذارد اما سالیان طولانی قیمت دلار در ایران، پس از تعیین نرخ در امارات، مشخص می شد.
یکی از مسائل نگران کننده در مورد بازار متشکل ارزی، افزایش انتظارات از این بازار است؛ شکل گرفتن این انتظارات غیرواقعی درنهایت کارکرد بازار را متاثر خواهد کرد. به هر روی مشکلات ارزی در ایران دلایل گوناگون دارند که طبعا از ابعاد مختلف می‌توان آنها را بررسی کرد ولی نمی‌توان با یک حرکت همه مشکلات را برطرف کرد. البته این‌ها نافی نقش ضروری این بازار نیست.
برای فهم بهتر ضرورت چنین کاری، ابتدا باید به روش تعیین نرخ دلار در بازار ایران اشاره کنیم. مکانیزم بازار به این صورت است که هر روز در امارات نسبت برابری درهم با ریال مشخص می‌شود و سپس نسبت درهم امارات و دلار امریکا مقایسه می شود و از دل این محاسبات نرخ فردایی سبزه میدان تعیین می شود. این روش مرسومی برای ایران بود ولی به دلایلی اکنون ادامه این روند بسیار دشوار است. مشکل اول این است که در گذشته برای تهیه اسکناس ارز در امارات مشکلی وجود نداشت و به همین دلیل بخش مهمی از اسکناس ارزی مورد نیاز کشور از این طریق تهیه می شد. با این وجود افزایش فشارهای واشنگتن به ابوظبی سبب شده تا طرف مقابل هم محتاط تر عمل کند و این سبب شده در نتیجه دیگر این مکانیزم قابل اجرا نیست ، در عین حال که درهم نیز قدرت گذشته را ندارد.
از سوی دیگر باید توجه داشت در گذشته امارات تنها تامین کننده اسکناس ارزی کشور بود . در نتیجه نرخ محاسبه شده در این بازار ملاک خوبی برای تعیین نرخ فردایی ایران بود. با این همه به دلیل فشارهای ایالات متحده و افزایش مشکلات میان ایران با متحد امارات، یعنی عربستان عملا کشورهای دیگر همسایه نیز به تامین کننده ارز برای ایران تبدیل شده اند . به این ترتیب این فرصت تنها در اختیار امارات نیست.
همه این موارد ، در کنار مشکلات موجود در سامانه‌های متعدد ، راهی جز تن دادن به یک بازار متشکل ارزی و تعیین نرخ ارز به شیوه دیگر را باقی نمی گذارد. یکی از پرسشهایی که این میان مطرح است در رابطه با حسن و مزایای این روش برای صرافان است. پیش از این صرافان در تامین منابع مورد نیاز خود دچار مشکل بودند و مجبور می شد تسویه نهایی خود را به شکل حواله در امارات انجام دهند. همان طور که گفته شد دیگر استفاده از این روش بهینه نیست. همچنین در بازار متشکل به ازای تامین بخشی از معاملات صرافان و برخی مزایای دیگر، از آنها خواسته می شود با شفافیت کامل عمل کنند.
از سوی دیگر پیشتر امکان مداخله در بازار برای بانک مرکزی به شدت دشوار بود، اما با تشکیل بازار متشکل ارزی،عملا دست بانک مرکزی برای مداخله اصولی باز می‌شود. بانک مرکزی در روش سنتی افرادی را چمدان به خیابان ها می فرستاد تا با عرضه اضافه، قیمت ها را کنترل کنند که پرواضح است این روش تا چه اندازه رانت ایجاد می کند و چه مشکلاتی در پی دارد. در سال گذشته نیز اغلب، بانک مرکزی از طریق عرضه ارز به صرافی‌های زیر مجموعه خود، تا حدودی این مداخله را انجام می داد که این شکل نیز گسسته بود و واکنش های کند بازار را به همراه داشت.
با این همه در بازار متشکل مداخله بانک مرکزی پویاتر خواهد بود. باید توجه داشت در این حوزه بحث بر سر مداخله دستوری نیست و هدف مداخله بازاری است.
*مدرس اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف
