سلامت نیوز:روز جهاني بهداشت را در حالي پشت سر ميگذاريم كه هنوز ميليونها نفر در جهان به مراقبتهاي بهداشتي دسترسي ندارند و ميليونها نفر ديگر هم مجبورند بين هزينههاي مراقبتهاي بهداشتي و ساير هزينههاي روزانه مانند غذا و لباس و حتي خانه يکي را انتخاب کنند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اطلاعات ،اين روزبه عنوان فرصتي به منظور جلب توجه جهان به موضوع بهداشت جهاني است و سازمان بهداشت جهاني و کشورهاي جهان رويدادهاي بينالمللي، منطقهاي و محلي را در چنين روزي بررسي ميکنند.
شعار امسال سازمان جهاني بهداشت به مراقبتهاي اوليه بهداشتي براي پوشش همگاني سلامت اختصاص يافته است. پوشش همگاني بهداشتي هدف شماره يک سازمان جهاني بهداشت است. راه دستيابي به چنين هدفي تضمين دستيابي همه افراد به مراقبتهاي بهداشتي مورد نيازشان است. اگرچه پيشرفتهايي در اين زمينه در کشورها در همه مناطق جهان رخ داده است. اما همچنان ناكافي است.
كارشناسان معتقدند، هدف نخست سازمان جهاني بهداشت پوشش همگاني بهداشت است و اين در حالي است كه کليد دستيابي به اين هدف حصول اطمينان از اين امراست که هرکسي بتواند به مراقبتهاي مورد نياز خود در هر زمان که به آن نياز دارد دسترسي داشته باشد.
آنان ميگويند، پوشش همگاني بهداشت متضمن اين نکته است که تمامي افراد و جوامع بتوانند در هرزمان و هر مکاني که به خدمات بهداشتي با کيفيت نياز داشته باشند، بدون بارمالي به آن دسترسي داشته باشند. اين امر شامل طيف وسيعي از خدمات مورد نيازدر سراسر عمر از ترويج و ارتقا سلامت تا پيشگيري، درمان، بازتواني ومراقبتهاي تسکيني است و به بهترين نحو بر پايه يک سيستم قوي مراقبتهاي بهداشتي اوليه، قابل عرضه باشد.
مراقبتهاي اوليه بهداشتي
در تعريف مراقبتهاي بهداشتي اوليه آمده است مراقبتهاي بهداشتي اوليه PHC عبارت است از مراقبتهاي بهداشتي ضروري که در دسترس همه افراد جهان قرار گيرد، براي آنان قابل قبول باشد، با مشارکت کامل آنها باشد، قيمت مناسبي براي جامعه داشته باشد و کشور قادر به پرداخت هزينههاي آن باشد. اولين سطح تماس مردم، خانوادهها و جامعه با خدمات سلامت است و مراقبتهاي سلامت را هر چه نزديکتر به محل زندگي و کار مردم ارائه مينمايد. در همه کشورها اعم از توسعه يافته يا در حال توسعه، ارزش يکساني دارد ولي در هر کشور شکل خاص خود را دارد.
موارد مورد نظر در مراقبتهاي بهداشتي اوليه عبارتند از - مناسب بودن: خدمات متناسب با نيازهاي ضروري فراهم باشد- کافي بودن: حجم خدمات متناسب با حجم نيازها باشد.- جامع بودن: تمام سطوح پيشگيري را در برگيرد / تنوع خدمات را در نظر بگيرد ـ قابل دستيابي و در دسترس بودن: نه تنها نسبت جمعيت با تعداد واحدهاي ارائه کننده خدمت تناسب داشته باشد بلکه موانع فرهنگي، جغرافيايي و... مانعي بر بهره مندي از خدمات نباشد. - قابل پرداخت بودن: داراي کمترين هزينه و حتي الامکان رايگان و عملي بودن: از نظر تدارکات، پرسنل و منابع قابل اجرا باشد.
پيشينه مراقبتهاي اوليه بهداشتي
در ايران براي حل مشكلات مربوط به ارائه خدمات سلامت و توزيع نيروي پزشكي كشور از سال 1319 تا 1351 چندين تجربه به اجرا گذاشته شد: طرح تربيت بهدار كه از سال 1319 در مشهد و از سال 1325 در اصفهان و شيراز اجرا شد.طرح سپاه بهداشت كه از سال 1343 تا 1357 اجرا شد. طرح تربيت بهدار روستا، در شيراز، شميران و تنكابن به اجرا گذاشته شد.
طرح سلسله كه در الشتر لرستان تجربه شد. طرح تحقيقاتي نحوه توسعه خدمات پزشكي و بهداشتي در ايران، از سال 1351در اروميه اجرا و به طرح رضائيه معروف شد. راهبرد اصلي اين طرح، تربيت و بكارگيري عوامل غيرپزشك در ارائه مراقبتهاي اوليه بهداشتي بود. هر يك از اين طرحها مشكلات خاص خود را داشت. .باتوجه به مجموعه شرايط حاكم بر اين طرحها، در سال 1356، وزارت بهداري به طور رسمي، طرح رضائيه را به عنوان شيوه اصلي گسترش خدمات سلامت پذيرفت و بالاخره در سال 1363 شبكههاي بهداشتي درماني در شهرستانهاي كشور استقرار يافتند
دسترسي به امكانات بهداشتي
دكتر تدروس آدهانوم قبريسوس - دبيرکل سازمان جهاني بهداشت به مناسبت اين روز در بيانيهاي تاکيد کرده است: اگرچه در سالهاي اخير در برابر عوامل اصلي مرگ و مير و بيماريها پيشرفتهاي خوبي بدست آوردهايم اما لازم است اقدامات بيشتري انجام گيرد تا اين هدف به طور کامل محقق شود.
سلامت دسترسي ندارند ميگويد: ميليونها زن باردار بدون برخورداري از کمک متخصصان وضع حمل ميکنند و ميليونها کودک در برابر بيماريهاي کشنده واکسيناسيون نميشوند. همچنين ميليونها نفر به دليل اينکه به درمانهاي مربوط به HIV، سل و مالاريا دسترسي ندارند جان خود را از دست ميدهند. اين وضعيت در سال 2019 قابل قبول نيست. همچنين لازم است به اين نکته اشاره شود که براي رفع اين نابرابريها اقدامات رو به رشدي انجام گرفته است. وجود سيستم خدمات درماني پايدار و مستحکم مبناي پوشش همگاني سلامت است و بهترين قدرت دفاعي در برابر شيوع بيماريها و ديگر موقعيتهاي اضطراري است.
به گفته دبيرکل سازمان جهاني بهداشت اگرچه هميشه خطر شيوع بيماريها و مشکلات ديگر با پيامد منفي براي سلامتي وجود دارد اما سرمايهگذاري به منظور تحکيم سيستم خدمات درماني ميتواند پيشگيري کننده باشد. بر اساس اهداف توسعه پايدار، تمام کشورها متعهد شدهاند تا سال 2030 به پوشش همگاني سلامت دست پيدا کنند ازاينرو به منظور تحقق اين اهداف لازم است طي پنج سال آينده حدود يک ميليارد نفر از مردم جهان از فوائد پوشش همگاني سلامت بهرهمند شوند. اين هدف غيرقابل دسترس نيست.
ابعاد 3 گانه پوشش همگاني سلامت
دكتر ايرج حريرچي- معاون کل وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشكي به مناسبت روز جهاني بهداشت ميگويد: پوشش همگاني سلامت به اين معناست که همه مردم بدون ملاحظات قومي، اقتصادي و جغرافيايي بتوانند همه خدمات سلامت مورد نياز اعم از پيشگيري، ارتقا، درماني، توانبخشي و حتي طب تسکيني را هر موقع و هر جايي که نياز دارند با کيفيت مناسب و بدون سختي مالي دريافت کنند.
متاسفانه طبق اعلام سازمان جهاني بهداشت هنوز نيمي از مردم جهان به اين پوشش دسترسي پيدا نکردهاند و سالانه 100ميليون نفر به دليل هزينههاي مربوط به سلامت به زير خط فقر شديد ميروند.
وي با اشاره به اينکه، 2 موضوع مهم هزينههاي سلامت و کيفيت خدماتي که ارائه ميشود، همواره مورد بحث بوده است ميافزايد: امسال سازمان جهاني بهداشت، پوشش همگاني سلامت و تاثير مراقبتهاي بهداشتي اوليه بر آن را مورد تاکيد قرار داده است و اين در حالي است كه مراقبتهاي اوليه بهداشتي، مراقبتهايي است که نقطه تماس اول مردم چه سالم و چه بيمار در حوزه سلامت خواهد بود و تمام خدمات بهداشتي درماني را يا سيستم بهداشتي درماني خودش ارائه ميکند و يا در سطوح بعدي ارجاع ميدهد تا مردم از خدمات بهداشتي درماني با کيفيت بهرهمند شوند. معاون کل وزارت بهداشت يادآوري ميكند: پوشش همگاني سلامت 3 بعد دارد که بعد اول آن خدمات سلامت تحت پوشش است.
بعد دوم تعداد افراد تحت پوشش بيمه و بعد سوم ميزان سختي مالي هزينههاي کمر شکن فقرزاي سلامت هستند که خوشبختانه در بعد اول بيش از 99درصد خدماتي که در دنيا ارائه ميشوند در کشور ما هم ارائه شده البته ممکن است گاهي مشکلاتي در توزيع جغرافيايي داشته باشيم. قسمت دوم که مربوط به افراد بيمه شده، در حال حاضر 93 درصد مردم بيمه هستند که نسبت به 6/83 دهم درصد قبلي رقم خوبي است، اما هنوز 7 درصد مردم بيمه نيستند.
حمايتهاي مالي موضوع سوم است که بعد از طرح تحول سلامت، پرداختي براي هزينههاي درماني از 58درصد در سال 89، به بالاي 54درصد در سالهاي منتهي به 92رسيد و در سال 95 نيز به 3/35 دهم درصد که رقم قابل توجهي است، کاهش داشته و ميزان هزينههاي فقرزا که قبلا 83درصد بوده الان به 50صدم درصد رسيده که نسبت به کشورهاي ديگر رقم قابل قبولي است، اگر چه بايد تلاش کنيم که به صفر برسانيم.
وي ميگويد: خوشبختانه با سياستهاي وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشكي در يک سال و نيم اخير، براي اولين بار تورم حوزه سلامت از تورم عمومي کشور پايينتر آمده است و تعرفههايي که دولت امسال در نظر گرفت، براي نخستين بار تا 10درصد به دولت و 13درصد به بخش خصوصي اختصاص يافت و به گونهاي تنظيم شد که نسبت به تورم عمومي جامعه کاهش يافته است.
دكتر حرير چي در پاسخ به اين پرسش که آيا اين روند براي وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشكي کسري بودجه به همراه نخواهد داشت ميافزايد: در ساير کشورها نيز حوزه سلامت با محدوديتهاي بودجهاي مثل ساير حوزهها مواجه است و ما بايد کارايي و بهره وري داخل نظام سلامت را افزايش دهيم تا بتوانيم از محل منابع موجود، خدمات سلامت بيشتري را ارائه دهيم.
وي تاكيد ميكند: با بودجهاي که تصويب شد و با حمايتهاي اعمالي مجلس و دولت، انشاءالله سال آرامي را پيش رو خواهيم داشت، ولي با وجود افزايش خدمات مسکن و خوراک، مردم عموما دريافت خدمات آموزش و فرهنگ و سلامت را کاهش ميدهند و ممکن است مردم اصلا خدمات را استفاده نکنند. همانطور که وزير بهداشت،درمان و آموزش پزشكي تاکيد کردند با توجه به مشکلات اقتصادي بايد فعاليتهايمان را ادامه دهيم و به گونهاي مديريت کنيم که در ارائه خدمات سلامت اختلالي ايجاد نشود.
مراقبتهاي اوليه بهداشتي
دكتر بيژن صدري زاده - متخصص بيماريهاي عفوني نيز در مورد مراقبتهاي اوليه بهداشتي به گزارشگر روزنامه اطلاعات ميگويد: سازمان جهاني بهداشت بدنبال مصوبهاي در سال 1948 تشكيل شد و30 سال بعد در كنفرانس آلماآتا مساله مراقبتهاي بهداشتي اوليه در آنجا مطرح شد. وي با بيان اين مطلب كه بهداشت در كشور ما درست جا نيفتاده است ميافزايد: همه فكر ميكنند كه بهداشت به معناي پيشگيري است در حالي كه بهداشت بسيار وسيع است و به معناي نگهداري سلامت و حفظ تندرستي است.
سازمان جهاني بهداشت در مورد تعريف سلامت آورده است سلامت شامل سلامت رواني،جسمي و اجتماعي است. البته 10 سال پيش پيشنهاد شد كه سلامت معنوي هم افزوده شود. ولي اين پيشنهاد به تصويب نرسيد. كشورهايي كه علاقمند به اين بعد هم بودنند ميتوانستند در راهبردها و استراتژيهاي برنامههاي بهداشتي درماني كشورشان به ابعاد معنوي سلامت هم توجه كنند كه در كشور ما اين موضوع بشدت مورد توجه قرار گرفت. ابعاد معنوي سلامت در كشورهاي اسلامي بيشتر بر پايه ابعاد مذهبي است و در كل شامل همان ابعاد انساني واخلاقيات است.
اين عضو فرهنگستان علوم پزشكي ايران خاطر نشان ميكند: هدف سازمان جهاني بهداشت سلامت همه مردم دنيا است كه داراي 8 جز است كه عبارتند از: ـ آموزش بهداشت:يعني نظام سلامت كه در كشور ما خانه بهداشت،مركز بهداشتي درماني شهري و روستايي،بيمارستانهاي مختلف كه در اولين سطح تماس مردم با مراكز سلامت است ـ بهسازي محيط و تامين آب آشاميدني:
كه به معناي دفع فضولات به شكل است ـ تغذيه: افرادي كه سوء تغذيه دارند در برابر بيماريهاي عفوني بسيار آسيب پذير ميشوند - ايمن سازي: ايمن سازي در برابر بيماريها از طريق واكسيناسيون از اهميت زيادي برخوردار است و در ايران كودكان در برابر 6بيماري ديفتري،كزاز،سياه سرفه،سرخك،سل و فلج اطفال واكسيناسيون شدند ـ مراقبت از مادر و كودك:
با توجه به هم مادر و هم كودك آسيب پذير هستند بايد از آنان مراقبت شود - پيشگيري و كنترل از بيماريهاي بومي و شايع: مثلا در كشور ما در آن زمان مالاريا بيمار شايعي بود و حالا سالها است كه محدود شده است به بخشهاي از كرمان،سيستان بلوچستان و هرمزگان - پيشگيري از بيماريهاي ساده و معمولي مانند سرما خوردگي - دسترسي به داروهاي اساسي : هر كشوري بر اساس شرايط خودش بايد داروهاي اساسي مورد نياز مردمش را داشته باشد.
وي با اشاره به اين مساله كه در آن زمان بسياري از كشورها شرايط بهداشتي را داشتند و اغلب مردمشان به آن حد از سلامت دسترسي داشتند ميافزايد: بسياري از كشورها در آفريقا از سطح بهداشتي بسيار پاييني بر خوردار بودند و قرار شد كه سطح بهداشتي شان را ارتقا دهند كه بعدها به اين نتيجه رسيدند كه نياز به مراقبتهاي بهداشتي اوليه سلامت بيش از پيش است و اين در حالي است كه هنوز هم بسياري از كشورها نتوانستهاند سلامت را براي مردمشان تامين كنند.
خوشبختانه كشور ما از نظر برنامههاي مراقبت سلامت خيلي پيشرفت داشته است و بيش از 95درصد مردم كشورمان به خدمات اوليه مراقبت بهداشتي دسترسي دارند. سلامت براي همه يك هدف كلي است كه در آن فقط واكسن و درمان مطرح نيست بلكه بهداشت بايد طوري باشد كه مردم از نظر سلامت خود و جامعه شان احساس مسئوليت كنند و خدماتي كه ارائه ميشود بايد جامعيت داشته باشد و از آن به عنوان خدمات جامع اقدام يافته نام برده ميشود كه شامل پيشگيري،درمان،و توانبخشي است.
دكتر صدري زاده ميگويد: در بسياري از كشورهاي دنيا از جمله كشورهاي فقير بيشتر درآمدها صرف بيمارستانها ميشود در حاليكه از 90درصد درآمدي كه صرف بيمارستانها ميشود تنها 10درصد مردم استفاده ميكنند و بقيه نياز به خدمات درماني ديگري دارند كه در دسترس شان نيست.
وي ياد آوري ميكند: هر نظام سلامت داراي 3 سطح است كه عبارتند از: سطح اوليه نظام سلامت، در كشور ما خانه بهداشت و مراكز بهداشتي درماني است سطح دوم: مراكز بهداشت درماني كه پزشك دارد و سطح سوم بيمارستانها است و بايد سيستم ارجاع در كشورها وجود داشته باشند. به عنوان مثال بيماران در روستاها اول به مراكز بهداشتي درماني در روستاها مراجعه كنند و بعد پزشك روستا بيمار را براي درمان بيشتر به پزشك شهر بفرستد و نبايد اولين مراجعه بيماران به بيمارستان باشد.
متاسفانه سيستم ارجاع در كشور ما خوب جا نيفتاده است بيماران به جاي مراجعه به پزشك عمومي به متخصص و گاهي اوقات به فوق تخصص مراجعه ميكنند. اين در حالي است كه در كشورهاي پيشرفته سيستم ارجاع وجود دارد به طوري كه هيچ بيماري نميتواند سرخود به متخصص مراجعه كند پزشك عمومي بيمار را بررسي ميكند و اگر نياز بود او را به پزشك متخصص ارجاع ميدهد. اين در حالي است كه پزشك عمومي ستون فقرات برنامه بهداشتي درماني كشور است و اصل فلسفه پزشك عمومي عدالت در سلامت است.