ساعت 24-«رشد اقتصادی ایران در سال 1398 بین 5/4 تا 5/5 درصد منفی» خواهد بود. از طرف دیگر و مطابق با آمارهای ارایه شده از سوی مرکز آمار ایران، رشد جمعیت ایران در سال 1398 دستکم 5/1 درصد است. یک محاسبه ساده نشان میدهد سال آینده کل جامعه ایران و اقتصاد ملی بین 6 تا 7 درصد فقیرتر و کوچکتر خواهد شد.
این اعداد و ارقام به تنهایی برای دیدن روزگار نامناسب اقتصاد ایران در سالی که پیش رو داریم کافی است و میتوان از چشمانداز این عدد 5/5 درصد رشد منفی غوغای درونی وشاید خاموش بطن و متن فعالیتهای اقتصادی و اجتاعی را رصدکرد. . میتوان با جزییات درباره برخی از پیامدها به تفضیل نوشت و نشان داد که روزگار کسب و کار ایرانیان در سال آینده - در صورت ثبات شرایط موجود و ادامه وضعیتی که در آن هستیم - ناخوشتر از امسال خواهد بود. برخی از آمارها و ارقام پیش از این از طرف بانک جهانی، صندوق بینالمللی پول، واحد اطلاعات اکونومیست و در ایران نیز از سوی مرکز پژوهش مجلس محاسبه و منتشر شده است که رشد منفی اقتصاد ملی یکی از این اعداد است و دلایل آن نیز توضیح داده شده است. مهمترین عامل منفی شدن رشد اقتصادی ایران در سال 1397 و سال 1398 به تحریم نفت ایران،به تحریم صنعت خودرو و احتمالا به تحریم پتروشیمی و فولاد برمیگردد. درآمد ایرانیان از صادرات نفت خام پیش از تشدید تحریمها از اردیبهشت امسال در بدترین حالت قیمتی و با فرض صادرات 1/2 میلیون بشکه نفت در روز رقمی بالاتر از 50 میلیارد دلار به طور میانگین بوده است. صنعت خودروسازی و فعالیتهای پیشین آن شامل تولید قطعات و مجموعهها حدود 20 درصد ارزش افزوده صنعت را به خود اختصاص میداده است و صادرات پتروشیمی و فولاد و میعانات گازی تا 80 درصد صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص میدهد. بنابراین تشدید تحریمها بر ضد این سه فعالیت اصلی و تحدید انتقال ارز به ایران کار را دشوار کرده است.
زندگی در تحریم
یک راه این است که شرایط سیاست خارجی را برای شهروندان ترسیم و همانطور که حسن روحانی در 15 اسفندماه تاکید کرد به آنها گفت: ایران و امریکا در حال جنگ هستند و شرایط جنگی است، بنابراین نباید انتظار داشته باشید وضعیت اقتصاد عادی باشد. این راهحل با توجه به حرفی که روحانی زده و گفته مناسبات ایران و امریکا نه قابل مذاکره و نه قابل مصالحه است که حرف طیفهای تندتر جریان سیاسی اصولگرایان نیز هست، این حکم را میدهد که باید به شرایط و پیامدهای تحریم عادت کرد. در این صورت و با توجه به رشد منفی اقتصاد و کوچکتر شدن کیک تولید ملی، راههایی برای توزیع همین میزان درآمد حاصل از صادرات نفت خام و پتروشیمی و تولید کشاورزی و صنعتی میان شهروندان باید جستجو کرد. یک راه این است که شرایط توزیع از طریق کوپن برگردد، یک راه این است که دولت بستههای حمایتی بدهد، یک راه این است که قیمتها تثبیت شود و... آیا این وضع قابل دوام است. طرفداران تحریم در زندگی امیدوارند 2 سال باقیمانده از ریاست دونالد ترامپ بر کاخ سفید سپری شود و شرایط سیاسی داخلی امریکا به نفع ایران شود. برخی دیگر از این افراد موافق با زندگی در تحریم میگویند میتوان از همین آب و خاک و صنعت و بازرگانی خارجی با همسایهها به میزان کافی به شهروندان آذوقه رساند تا وضعیت برگردد. شاید اگر یک همهپرسی کارشناسانه بیطرفانه انجام میشد و از شهروندان پرسیده میشد زندگی در تحریم با پیامدهای افزایش بیکاری، کاهش سطح رفاه و امید بستن به کمک کشورهایی مثل روسیه و شرق را میپذیرید و آنها پاسخ مثبت میدادند اجرای این راهبرد کمتر دردسر داشت.
کار از سرچشمه درست شود
برخی دیدگاههای مخالف دیدگاه تشریح شده در سطرهای نگاشته شده اما باور دارند زندگی در تحریم و تحمل پیامدهای ترسناک آن را نباید ساده انگاشت و معتقدند پیش از اینکه تصمیم به پذیرش راهبرد یادشده سختتر شود باید به راههای دیگر اندیشید. این راه کدام است و چه مسیری را باید سپری کند که اقتصاد ایران از قفلشدگی خارج شود؟ اقتصاددانان باور دارند برای عبور اقتصاد ایران از چاله بزرگ سال 1398 و باز کردن قفل بزرگ باید دید سرچشمه تنگناها کجاست. همانطور که توضیح داده شد سرچشمه مشکلات تحریم تشدید شده امریکا علیه ایران است که پیامدهای آن در 3 بخش نفت، پتروشیمی و فولاد و خودرو کاملا دیده میشود. اگر مناسبات ایران با امریکا مطابق با صلاحدید نظام سیاسی بخواهد در کیفیت فعلی باقی بماند بنابراین باید دنبال راهحلهای بدیل گشت. به طور مثال باید برای نفت ایران مشتری پیدا کرد یا منتظر ماند و دید آیا اتفاقی میافتد که قیمت نفت در بازار جهانی را تا مرزهای فوقالعاده بالا هدایت و درآمد صادراتی ایران افزایش یابد. آیا ایران میتواند به طور مثال ژاپن و کره جنوبی را متقاعد کند مبادلات تجاری خود با امریکا را تحتالشعاع مبادلات تجاری با ایران قرار دهند. این راهی است که برای افزایش صادرات و افزایش درآمدهای نفتی وجود دارد. یک راه دیگر در همین حوزه این است که روسیه، عراق و عربستان سعودی را متقاعد کرد میزان صادرات نفت خود را کاهش دهند. یک راه این است که به طور مثال از خودروسازان و قطعهسازان بزرگ جهان بخواهیم برای یک دوره کوتاهمدت به ایران قطعات صادر کنند اما پول آن را بعدها دریافت کنند. با فرض اینکه بپذیریم این اتفاق میتواند بیفتد باید قدرت خرید شهروندان را افزایش داد تا بتوانند خرید انجام دهند و رکود خودروسازی را کاهش دهند. در توسعه صادرات پتروشیمی و فولاد نیز باید راههای دیگر را تجربه کرد. کارشناسان اما باور دارند شاید راه سادهتر این باشد که گفتوگو با امریکا از موضع برابری نسبی و از موضع عزت و اقتدار راه کوتاه و ممکنی است و میتوان آن را آزمایش کرد.
محمد صادق جنان صفت -منتشر شده درسالنامه روزنامه سازندگی
(function(i,s,o,g,r,a,m){i['GoogleAnalyticsObject']=r;i[r]=i[r]||function(){ (i[r].q=i[r].q||[]).push(arguments)},i[r].l=1*new Date();a=s.createElement(o), m=s.getElementsByTagName(o)[0];a.async=1;a.src=g;m.parentNode.insertBefore(a,m) })(window,document,'script','https://www.google-analytics.com/analytics.js','ga'); ga('create', 'UA-53492516-1', 'auto'); ga('send', 'pageview');