کوه خواجه تنها عارضه طبیعی دشت سیستان که در سال 1310 به ثبت ملی رسید در انتظار ثبت جهانی است.
کوه خواجه (کوه اوشیدا) یا (کوه رستم)، تنها عارضه طبیعی در دشت سیستان است که در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی شهر زابل قرار دارد. اوشیدا در زبان پارسی میانه به معنی ابدی است. این کوه ذوزنقه ای شکل که نزد سه دین اسلام، مسیحیت و زرتشت مقدس است، از سنگ های بازالت سیاه رنگ تشکیل شده و با ارتفاع ۶۰۹ متر از سطح دریا، مانند جزیره ای در میان دریاچه هامون قرار دارد. نقش معروف (اسوا _ استیکا) از جمله نقش های دیوارهای بنای کوه خواجه زابل است.
در اطراف این کوه تعداد زیادی آثارباستانی از دوران ساسانیان، اشکانیان و بقایای اماکن اسلامی و معبد بودایی باقی مانده است که شامل مجموعه ی کاخها، قلعه کهک کهزاد، قلعه چهل دختر، قلعه سرسنگ، آرامگاه خواجه غلطان، ساختمان پیر گندم بریان، خانه شیطان، بناهای منفرد آرامگاهی و قبور اسلامی است.
این کوه نام خود را از آرامگاه خواجه مهدی گرفته که یکی از دوستداران خاندان علوی بود و مزارش بر فراز این کوه واقع شده است.
خواجه غلطان، کوه نور، کوه موعود و کوه باطنی از دیگر اسامی است که این کوه به آن ها نامیده شده است.
نقاشی های مکشوفه کوه خواجه یادآور اتفاق های کهن سیستان است. عضو هیأت علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان گفت: نقاشی های مکشوفه کوه خواجه یادآور اتفاق های کهن سیستان است.
دکتر عیسی ابراهیم زاده افزود: کاخ کوه خواجه بسیار مجلل و مزین به نقاشی های دیواری، گچ بربی، نقوش برجسته گلی و گچی متنوع گوناگون بوده است.
عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان در ادامه اظهار کرد: بیشتر این آثار ارزشمند از بین رفته اند و به صورت پراکنده نمونه هایی از آنها را باستان شناسان به دست آورده اند.
به گفته وی، این نقاشی های دیواری روایتگر داستانها و وقایعی است که در زمانهای استقرار در آن محل به وقوع پیوسته اند.
نقاشی های کوه خواجه در سه مرحله مختلف پیدا شده است که آثار باقی مانده آن می تواند در حل مسائلی چون چگونگی گسترش نفوذ هنر ایرانی، تدوین و تاریخ هنر نقاشی و بخصوص نقاشی دیواری در ایران کمک کند.
این امر نشان دهنده عمق مدنیت و تمدن کوه خواجه با نواحی یاد شده بوده و تاثیر و تاثر متقابل تمدن ها را در این دوره بر یکدیگر نشان می دهد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان گفت: با توجه به ظرفیتهای موجود در حوزه سیستان در زمینه گردشگری زیارتی، این حوزه می تواند به عنوان یک پتانسیل بسیار با ارزش در این زمینه مطرح باشد.
دکتر جلالزایی، با اشاره به قداست، محبوبیت و اهمیت کوه خواجه (اوشیدا)، برای باورمندان و هموطنان زرتشتی و به ویژه پارسیان هندوستان که قرنها پیش از ایران کوچ کرده اند ازظرفیت گردشگری زیارتی به عنوان بازاری بی همتا برای جذب مسافران خارجی یاد کرد و افزود: پارسیان هندوستان در حال حاضر به خاطر شرایط اقتصادی و فرهنگی خاصی که دارند از جایگاه خوبی در این کشور برخوردارند و می توانند به عنوان گردشگران خارجی جذب منطقه سیستان شوند.
وی با بیان اینکه برای جذب گردشگران خارجی باید زیرساختهای مناسب اقامتی در منطقه فراهم شود، گفت: برای این منظور در منطقه قلعه نو در حال برنامه ریزی به منظور آماده سازی و استاندارد سازی هستیم تا بتوانیم فضایی شایسته برای اقامت چند روزه گردشگران در منطقه سیستان را فراهم کنیم.
مدیر پایگاه کوه خواجه نیز گفت: این کوه اهمیت ویژه ای در مطالعات تاریخی و باستان شناسی دارد و این ویژگی موجب شده تا پژوهشگران زیادی از سراسر دنیا به کوه خواجه توجه کنند.
به منظور ایجاد شرایط ثبت جهانی این مجموعه، فصل دوم مطالعات با حضور پژوهشگران ایرانی و ایتالیایی در حال انجام است.
دکتر رافائل بیشونه سرپرست گروه مستند نگاری کهن دژ کوه خواجه نیز با اشاره به اینکه مطالعات باید بدون حفاری و با اسکن بناهای مختلف آن صورت گیرد، گفت: کار مطالعاتی با دو روش اسکن لیزر و فتوگرامتری انجام می شود تا در آینده زمینه ی مرمت کوه فراهم شود.
کوه خواجه یکی از مهم ترین محوطه های تاریخی پیش از اسلام است که در شرق کشور و در شمال سیستان و بلوچستان واقع شده است.
« دنیای سفر » این نوشته را از « ایسنا » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.