بافت تاریخی نایین که با ورود به کوچه پس کوچه های آن احساس ناب حضور در تاریخ به آدم دست می دهد و با معماری زیبا و کهن خود چشم هر بیننده ای را به تماشایی توام با لذت دعوت می کند این سالها حال و روز مناسبی ندارد.
بافتی که با گذشت قرن ها هنوز نیز به عنوان یادگار اعصار تاریخی نایین به حیات خود ادامه می دهد اما در چند سال اخیر شاهد از بین رفتن و تخریب بخش های مهمی از بناهای با ارزش در این مجموعه تاریخی بوده ایم.
اقدام غیر اصولی در مدرن کردن نمای منازل، ایجاد و تخریب مسیرهای تاریخی در جهت ایجاد مسیرهای ماشین رو به بهانه توسعه بافت، کم توجهی به فضای ظاهری بافت و... از جمله معضلات گریبان گیر این گنجینه تاریخی است که در چند سال اخیر دل دوستداران میراث فرهنگی را به درد آورده است.
بافت تاریخی که تلاقی فرهنگ و تاریخ مردم این دیار کهن است، در گذشته دارای حصار و دیوارهای مشخص بوده ولی امروزه قسمت هایی از برج ها و دیوارهای تاریخی آن باقی مانده است، این بافت در حال حاضر شامل 7 محله قدیمی و (باب المسجد – نوآباد – کلوان – سرای نو – پنجاهه – کوی سنگ - چهل دختران ) همچنین بافت تاریخی محله محمدیه است. این بافت زیبا و در هم تنیده با تزئینات و آرایه های معماری بی نظیر آن، نایین را در چشم گردشگران داخلی و خارجی به شهری کوچک و خشتی معروف کرده است و اطلاق " نایین شهر هزاره های تاریخی" توسط استاد حسین سلطان زاده بی دلیل نمی نماید.
در محدوده بافت تاریخی نایین که مساحت آن تا پیش از این بالغ بر 30 هکتار بوده است و اکنون کمتر از 3 هکتار آن باقی مانده، بیش از چندین اثر تاریخی ثبت ملی شده شامل خانه، مسجد، گذر و بقعه وجود دارد که سایر آثار و خانه های تاریخی دراین بافت نیز نیازمند ثبت ملی هستند.
علاوه بر ساباط ها، حمام ها، گذرها و مساجد و سایر اماکن تاریخی موجود در بافت، خانه های تاریخی که به نام صاحبان بنا از دوره های گذشته در این بافت به جای مانده هر کدام به تنهایی دارای ارزش فرهنگی، مذهبی و تاریخی هستند، خانه هایی که تعدادی از آنها در چند سال اخیر پس از مرمت و بهسازی به عنوان مکانی برای برگزاری نشست ها و مراسمات فرهنگی، کلاس های آموزشی صنایع دستی و بازدیدها، و مراسمات نوروزی مورد بهره برداری قرار گرفته اند.
اما در میان این خانه ها، متاسفانه خانه ی عالم ربانی و جلیل القدر میرزای نائینی که از مفاخر این شهر، کشور و اسلام است نیز یکی از خانه هایی است که به صورت مخروبه ی رها شده است.
مشکلات بافت تاریخی نایین با گذشت زمان رو به افزایش می نهد و اقداماتی نیز از سوی شرکت توسعه و عمران بافت فرسوده (متشکل از شهرداری نایین، اداره میراث فرهنگی و گردشگری، اداره راه و شهرسازی ) بوده ایم ولی تا چه حد این اقدامات موثر و اصولی بوده است ؟
آیا حفظ بافت اصلی و کهن شهر و رعایت اصول ساختار بافت تاریخی نباید در دستور کار این شرکت باشد یا با ایجاد یک مسیر مصنوعی و بازسازی شده میتوان ادعایی بر داشتن بافت و شهری تاریخی داشت ؟
آنطور که مشخص است، این سرمایه ارزشمند نیازمند مرمت، بهسازی و توجه مداوم است و در این راستا نهادهای مختلفی متولی حفاظت و حراست از آن شده اند اما به شکلی که شایسته آن باشد تاکنون به آن رسیدگی نشده است.
لزوم راه اندازی شهرداری بافت تاریخی
به گواه باستان شناسان و گردشگران بافت تاریخی نایین یکی از ارزشمندترین مجموعه های کهن کشور است که در کوچه پس کوچه های آن می توان قرن ها هویت و اصالت معماری و تمدن ایرانی را جستجو کرد.
این حجم از بافت تاریخی، نیازمند رسیدگی مداوم از سوی متولی مشخص و پویایی است که از زوال کارکردی، فرهنگی و کالبدی آن جلوگیری کند، همانطور که اشاره شد با وجود تلاش های مختلف در نایین برای بهسازی این بافت تاریخی که تاکنون اقدامات زیادی نیز صورت گرفته اما این حجم از فعالیت ها پاسخگوی نیاز این بافت نبوده و وجود متولی پویاتری را به منظور انسجام بخشیدن به این فعالیت ها ضروری می کند.
تجربه موفق مرمت و بهسازی بافت های تاریخی در شهرهایی همچون یزد، اصفهان و کاشان نشان می دهد که اگر به درستی از جایگاه هویت تاریخی شهرها بهره برداری شود، گام مهمی در راستای توسعه پایدار شهرها و رونق صنعت گردشگری برداشته خواهد شد و زمینه سرمایه گذاری فعال بخش خصوصی و ایجاد اشتغال فراهم می شود.
در برخی شهرهای تاریخی کشور نظیر یزد، با توجه به اهمیت موضوع حفظ بافت تاریخی و توجه تخصصی به آن، اقدام به راه اندازی شهرداری بافت تاریخی کرده اند که اقدام مهمی در توجه تخصصی به پاسخگویی مشکلات بافت تاریخی است.
با توجه به گسترش شهرها و کم شدن ارتباط عموم مردم شهر با بخش های تاریخی، تاسیس شهرداری های بافت در شهرهایی که با وجود داشتن محوطه های تاریخی گسترده، فاقد این نهاد هستند، می تواند اقدام موثری برای سامان دهی این مناطق و توجه عموم مردم و سرمایه گذاران به بهسازی و رشد آن باشد.
بی توجهی ساکنان بافت
بافت کهن و تاریخی نایین بیش از هرچیزی نیازمند توجه و نگهداری از سوی ساکنان خود است به گونه ای که اگر متولیان بخواهند بیش از توان نیز به حفظ و احیای این مجموعه ارزشمند بپردازند اگر همکاری و فرهنگ عمومی مردم و ساکنان نباشد هیچ اقدامی تاثیرگذارنیست، خانه هایی که سالهاست به دلیل فوت صاحبان اصلی آن، توسط وراث آن رها شده و متاسفانه به مخروبه های تبدیل شده اند که مسئله ای برای بروز معضلات اجتماعی خواهند بود.
تاکید بر لزوم آموزش و فرهنگسازی در راستای توجه و نگهداری از بافت تاریخی توسط ساکنان منجر به حفظ شناسنامه و هویت مردمان این دیار است.
بافت تاریخی نیازمند نگاهی ملی
واقعیت این است که بافت تاریخی نایین که با معماری اصیل و کم نظیر خود در گذر هزاره ها جان سالم به در برده، این سال ها در پی بی مهری های مسئولین ذیرربط و تلاش ناکافی مسئولان شهرستان با بحران هایی مواجه است که اگر برای رفع آنها یک اقدام کامل و اصولی صورت نگیرد به زودی باید شاهد تخریب بخش های زیاد دیگری از این مجموعه باشیم چرا که مشاهدات نشان می دهد که با وجود تمام تلاش های صورت گرفته در جهت بهبود وضعیت بافت، هزینه بر بودن طرح ها، سرعت فرسودگی و آسیب های این مکان تاریخی بسیار بیشتر از توجهات بوده است.
بدیهی است بافت تاریخی نایین به عنوان یک مجموعه تاریخی و ملی بایستی به شایستگی معرفی و مرمت شود که در این مسیر علاوه بر همراهی انجمن های مردمی، خیرین شهرستان و ادارات مختلف، رفع بحران های پیش روی این گنجینه خشتی نیازمند نگاهی ملی و فرامنطقه ای ازسوی سازمان میراث فرهنگی کشور است تا با رونق بیشتر به عنوان یکی از سرمایه های غنی معماری، تاریخی و فرهنگی کشور حفظ شود.
