از قدیم شنیده اید که می گویند رزق و روزی دست خداست و اوست که تعیین می کند به چه کسی چه مقدار روزی بدهد. شاید برای شما هم جای سوال باشد که چرا برخی از رزق و روزی بیشتر برخوردارند و عده ای در اوج بدبختی و تنگدستی. امروز در نیک صالحی می خواهیم درباره علت رزق و روزی بیشتر برخی افراد از دیدگاه قرآن صحبت کنیم.
علت رزق و روزی بیشترکلمه « رزق » که معادل فارسی آن «روزی» است؛ یعنی هر چیزى که موجودى دیگر را در بقاى حیات
و زندگی اش کمک نماید، و در صورتى که آن رزق، ضمیمه آن موجود و یا به هر صورتى ملحق
به آن شود، حیاتش ادامه مى یابد.
[طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۸، ص ۳۷۶]
دلیل رزق و روزی بیشتربا توجه به این معنای محدود، رزق تنها
شامل مواد غذایى می شود که چنین معنایی از رزق نیز در قرآن مورد استفاده قرار گرفته است: «وَ
عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ کِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ» [بقره، ۲۳۳] در این آیه لباس از مصادیق رزق شمرده نشده است.
آنچه از موارد استعمال رزق به دست می آید؛ این است که در معناى این کلمه نوعى بخشش و عطا
هم خوابیده است.
این معناى اصلى و لغوى کلمه بود، ولى بعدها در معناى آن توسعه دادند و هر غذایى را که به
آدمى می رسد، چه دهنده اش معلوم باشد و چه نباشد رزق خواندند، گویا رزق بخششى است که به اندازه
تلاش و کوشش انسان به او می رسد، هر چند که عطا کننده آن معلوم نباشد.
سپس توسعه دیگرى در معناى آن داده و آن را شامل هر سودى که به انسان برسد نمودهاند، هر چند
که غذا نباشد، و به این اعتبار، همه مزایاى زندگى اعم از مال، مقام، فامیل، یاوران، زیبایی، علم و…
را رزق خواندند.
[المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۱۲]
در قرآن کریم هم به این اعتبار آیاتى وارد شده است؛ مانند:
«و مگر از ایشان مزد می خواهى مزد پروردگارت بهتر است و او بهترین رازقین است.» [مؤمنون، ۷۲]
خدا هم روزی رسان است هم روزی نرسان !
خدا هم
روزی رسان است هم روزی نرسان.
هم زیادی روزی از اوست هم کمی روزی.
لذا اگر کسی پنداشته که خدا به همه روزی زیاد می دهد، اشتباه از خود اوست که چنین اعتقاد نادرستی
پیدا کرده است؛ خدای متعال هیچ گاه در قرآنش نگفته که ما به همه روزی زیاد می دهیم؛ بلکه بر
عکس فرموده است: «اللَّهُ یبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یشاءُ وَ یقْدِرُ وَ فَرِحُوا بِالْحَیاهِ الدُّنْیا وَ مَا الْحَیاهُ الدُّنْیا فِی الْآخِرَهِ
إِلاَّ مَتاعٌ: خدا روزی را برای هر کس بخواهد وسیع، و برای هر کس بخواهد تنگ قرار می دهد؛ ولی
آن ها (کافران) به زندگی دنیا، خوشحال شدند؛ در حالی که زندگی دنیا در برابر آخرت، متاع ناچیزی است.»
و
باز فرمود: «إِنَّ رَبَّک یبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یشاءُ وَ یقْدِرُ إِنَّهُ کانَ بِعِبادِهِ خَبیراً بَصیرا ـــــــ به یقین، پروردگارت روزی
را برای هر کس بخواهد، گشاده یا تنگ می دارد؛ او نسبت به بندگانش، آگاه و بیناست.»
و باز فرمود:
«قُلْ إِنَّ رَبِّی یبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یشاءُ وَ یقْدِرُ وَ لکنَّ أَکثَرَ النَّاسِ لا یعْلَمُونَ ــــــ بگو: پروردگار من روزی
را برای هرکس بخواهد وسیع یا تنگ می کند، (این ربطی به قرب در درگاه او ندارد)؛ ولی بیشتر مردم
نمی دانند.»
خدا هم روزی رسان است هم روزی نرسان.
هم زیادی روزی از اوست هم کمی روزی
آیات دیگری نیز به همین مضامین وجود دارند که به ذکر همین
چند نمونه بسنده می کنیم.
به برخی زیاد و به برخی کم می دهد
خلاصه آنکه اگر کسی عقیده دارد که خدا روزی دهنده است به این معنی که به همگان روزی زیاد می
دهد، عقیده اش نادرست است.
خود خدای متعال، تصریح نموده که به برخی ها زیاد می دهد و به برخی ها کم می دهد.
البته نه کم دادنش لزوماً از روی غضب است نه زیاد دادنش لزوماً از روی رحمت؛ بلکه گاه کم دادن
از سر رحمت است و گاه زیاد دادن؛ کما اینکه کم دادن و زیاد دادن، گاهی هم از روی غضب
است.
منظور از «مَنْ یَشاءُ؛ به هرکس بخواهد می دهد» چیست؟
۱٫
بدیهى است که منظور از «مَنْ یَشاءُ» (هر کس را که بخواهد) این نیست که خداوند بدون هیچ علتى روزی
بدون حساب را به این و آن می دهد، بلکه اراده و مشیت خداوند در همه جا با شایستگی هاى
افراد آمیخته است؛ یعنى هر کس را شایسته ببیند به او روزی بی حساب می دهد.
به بیان دیگر، خواست و اراده او از روی گزاف نیست، بلکه آنچه انجام می دهد از روى حکمت و
عدالت است.
هر گاه مشیتش اقتضا نماید و هر کس را بخواهد، -البته از روى حکمت و نظام خلقت و آفرینش می
بخشد، نه از روی گزاف؛ زیرا که حق تعالى از کار عبث منزّه و مبرا است و نیز نسبت او
به تمام موجودات یکسان است – او را به غیر حساب روزى می دهد.
۲٫
البته برخی می گویند؛ منظور از «هر کس را بخواهد به غیر حساب روزی می دهد، اهل بهشت اند؛ زیرا
خداوند بهشتیان را آن قدر روزی می دهد که به حساب نمی آید و حد و مرز ندارد؛ به دلیل
آن که بهشت محدود و متناهى نیست و نهایت ندارد و آیه به این معنا مثل آیه شریفه است که
می فرماید: «فَاُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ یُرْزَقُونَ فِیها بِغَیْرِ حِسابٍ» [آنها به بهشت در آیند و بی‌حساب روزى داده شوند]، [طبرسی،
فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج ۲، ص ۷۲]
رزق و روزی بیشتر افرادتقسیم روزى یکسان نیست و خداوند بنابر مصالح بندگان و نظام زندگى انسان و اداره ى جهان روزى افراد را متفاوت مقرر فرموه است البته کسى از آن مطلع نیست و هیچکس نمى تواند بگوید که روزى چه کسى کم یا زیاد است و چه بسا که خود افراد در این زمینه دخیل باشند، زیرا روزى بر دو گونه است: یک نوع آن روزى قطعى است که در هر صورت و در هر شرایط نصیب انسان مى گردد، ولى نوع دیگر آن بستگى به عوامل دیگر و منجمله تلاش و فکر و برنامه ریزى دارد، به این بیان که خداوند مقرر کرده است که انسان با فکر و تلاش و سایر عوامل به اوج قدرت مالى و اقتصادى برسد.
در هر صورت، تفاوت در روزى وجود دارد و اگر کمى روزى معلول عوامل اختیارى نباشد قطعا مقدر آن فرد است و به صلاح و سعاد او خواهد بود و کسى نمى تواند آن را کم یا زیاد کند و یا روزى کسى را بخورد.
بعضى تصور مى کنند، کسانى که روزیشان فراخ و ثروتشان زیاد است، حتما از راه خلاف و نامشروع به دست آورده اند، یعنى آدم باایمان ممکن نیست که ثروتمند و پرروزى باشد که البته این از نظر امام صحیح نیست و حتى دستورهایى داریم که باعث زیادى روزى مى گردد
تفاوت در روزى افرادبنابراین، آنکه روزیش کم است باید فکر و تلاش کند و اگر به جایى نرسید نباید مایوس و ناامید شود، شاید دست تقدیر بیش از آن براى او رقم نزده است و بیشتر از آن باعث مشکلات و مصائب مادى و معنوى او خواهد بود. بنابراین فرد خداشناس و موحد از آنچه براى او مقدر شده راضى و خشنود بوده و امورات خود را بر اساس آن تنظیم مى کند.
و من رضى برزق لله لم یحزن على مافاته [ نهج البلاغه قصار ۳۴۹٫ ]
انه یخبرهم بالاموال و الاولاد لیتبین الساخط لرزقه [ نهج البلاغه، قصار ۹۳٫ ]
پس باید براى تامین و تحصیل روزى تلاش کرد ولى این را هم باید دانست که هر تلاشى هم مثمرثمر نخواهد بود و باعث زیادى روزى نخواهد شد.
لیس کل طالب بمرزوق [ نهج البلاغه، نامه ۳۱٫ ]
بعضى تصور مى کنند، کسانى که روزیشان فراخ و ثروتشان زیاد است، حتما از راه خلاف و نامشروع به دست آورده اند، یعنى آدم باایمان ممکن نیست که ثروتمند و پرروزى باشد که البته این از نظر امام صحیح نیست و حتى دستورهایى داریم که باعث زیادى روزى مى گردد
اسلام کوئست و تبیان
