ساعت24-حجم معاملات تجاری بین ایران و ترکیه طی پنج سال گذشته از ۲۱ میلیارد دلار به ۱۰ میلیارد دلار کاهش یافته است. ترکیه که برای ششماه از تحریمهای نفتی علیه ایران معاف شده، امید دارد این معافیت پس از شش ماه بار دیگر تمدید شود.دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، هشتم ماه مه فرمان اجرایی خروج ایالات متحده از توافق هستهای با ایران و برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را امضا کرد.
در پی این اقدام وزارت خزانهداری آمریکا اعلام کرد که تحریمهای لغو یا تعلیق شده این کشور علیه جمهوری اسلامی، در دو دوره ۹۰ و ۱۸۰ روزه دوباره اعمال خواهد شد.دور دوم تحریمهای آمریکا علیه ایران که از روز دوشنبه ۱۴ آبان (پنجم نوامبر) به اجرا درآمدند، به طور عمده صادرات نفت و گاز و مبادلات مالی بینالمللی ایران را هدف قرار میدهند. اما هشت کشور از پیروی از دور دوم تحریمهای آمریکا علیه جمهوری اسلامی معاف شدهاند.ترکیه از جمله کشورهایی است که اجازه دارد به مدت شش ماه به خرید نفت از ایران ادامه دهد. اما به رغم این معافیت اقتصاد ترکیه نگران است که مبادلات تجاری با ایران در پی تحریمها به شدت آسیب ببیند.امید کیلر، رئیس کمیسیون روابط اقتصادی ترکیه با ایران، معافیت شش ماهه برای ترکیه را بسیار اندک میداند و در این باره میگوید: «ترکیه کشوری است که از تحریمهای ایران بیشترین تاثیرها را تجربه میکند. ما فکر میکنیم دولت آمریکا این موضوع را در نظر خواهد گرفت.»رئیس کمیسیون روابط اقتصادی ترکیه با ایران امیدوار است که نزدیکی اخیر ترکیه با آمریکا تاثیرات خود را بر تجارت این کشور با ایران نیز بگذارد و امکانات ترکیه را برای حفظ روابط تجاری با ایران در نظر گیرد.
کاهش روابط تجاری میان ایران و ترکیه
حجم معاملات تجاری میان ایران و ترکیه طی پنج سال گذشته از ۲۱ میلیارد دلار به ۱۰ میلیارد دلار کاهش یافته است. این حجم معاملات در سال ۱۹۹۶، یعنی ۲۲ سال پیش، تنها یک میلیارد دلار بود، اما در زمان حکومت حزب عدالت و توسعه ترکیه این معاملات به شدت افزایش یافتند.روابط اقتصادی میان ترکیه و ایران به تدریج اگستردهتر شد و سقف معاملات میان این دو کشور در سال ۲۰۱۲ میلادی به ۲۲ میلیارد دلار رسید. ترکیه در ازای دریافت نفت از ایران طلا به این کشور میداد؛ طلایی که بسیار خبرساز شد. این روابط تجاری تا سال ۲۰۱۶ به نفع ایران ادامه یافت.برمبنای اداره آمار ترکیه این کشور در سال ۲۰۱۶ میلادی کالاهایی به ارزش ۷/ ۴ میلیارد دلار از ایران وارد و در عوض پنج میلیارد دلار کالا به ایران صادر کرد. به این ترتیب موازنه تجاری بین دو کشور برای نخستین بار بیش از ۳۰۰ میلیون یورو به نفع ترکیه شد.موازنه تجاری بین دو کشور یکسال بعد، در سال ۲۰۱۷ میلادی بار دیگر در حدود بیش از چهار میلیارد دلار به نفع ایران تغییر کرد. در این سال مبادلات تجاری دو کشور حدود ۱۰ میلیارد دلار بود.بیشتر صادرات ایران به ترکیه نفت و گاز و اغلب کالاهای صادراتی ترکیه به ایران خودرو، ماشینآلات صنعتی، منسوجات و مواد غذایی است.کمتر شدن روابط تجاری میان ایران و ترکیه در همه بخشها محسوس است. شورای صادرکنندگان ترکیه اعلام کرده که صادرات این کشور به ایران در نه ماه اول سال جاری میلادی (۲۰۱۸) تنها یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار بوده است. شورای صادرکنندگان ترکیه دلیل اصلی این کاهش را فشارها و تهدیدهای دولت آمریکا اعلام کرده است.
آذربایجان و سود و زیانتحریمها
آذربایجان میبایست از تحریمهای نفت و گاز ایران سود ببرد. سود جمهوری آذربایجان از سیاستهای ناظر بر تحریم ایران بر دو رکن استوار است. نخست اینکه، این تحریمها میتوانند باعث افزایش بهای نفت شوند. موضوعی که آذربایجان از آن استقبال میکند. و دیگر اینکه، با افزایش تنش در آبهای خلیج فارس، اهمیت انتقال نفت و گاز آذربایجان به دیگر کشورها افزایش مییابد.باید خاطر نشان ساخت که افزایش بهای نفت میتواند به طور مستقیم باعث افزایش بهای گاز طبیعی شود و از این منظر نیز جمهوری آذربایجان منطقا نمیبایست از تحریمهای ایران متضرر شود.اما واردات گاز از ایران، موضوعی است که میتواند باعث نگرانی آذربایجان شود. به عنوان نمونه، موضوع تامین گاز مورد نیاز نخجوان. افزون بر آن، گاز ترکمنستان ظرف سالهای گذشته از طریق ایران به آذربایجان منتقل میشد. آذربایجان نه تنها بخشی از نیازهای داخلی خود را از طریق این گاز تامین میکرد، بلکه بخش عمده این گاز را به گرجستان صادر میکرد.
ارمنستان و تحریمهای ایران
برخلاف دو جمهوری آذربایجان و گرجستان، پیامدهای تحریمهای ایران میتواند برای ارمنستان سنگین باشد. ارمنستان با توجه به انزوای سیاسی و منطقهای خود، برای تامین نیازهای کشور به نفت و گاز، از گزینههای زیادی برخوردار نیست.منابع طبیعی تامین انرژی ارمنستان محدود هستند. این کشور تنها حدود ۴۰ درصد از نیازهای خود را از نیروگاه هستهای "متسامور" تامین میکند و به این علت برای تامین نیازهای خود محتاج واردات نفت و گاز است.بخش مهمی از نیازهای ارمنستان از طریق واردات گاز از روسیه تامین میشود. اما واردات گاز از ایران نیز سهم مهمی در تامین نیازهای این کشور دارد. به عنوان نمونه، ارمنستان در سال ۲۰۱۷ حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب گاز از ایران وارد کرد. حتی در اواخر سال ۲۰۱۷ دو کشور توافق کرده بودند که میزان صدور گاز ایران به این جمهوری حدود ۲۵ درصد افزایش یابد.اکنون روشن نیست که آیا ارمنستان میتواند به علت تحریمها هنوز بر روی گاز وارداتی خود از ایران حساب کند