بیمه بیکاری یکی از تسهیلات سازمان تأمین اجتماعی است. تقاضا و ثبت‌نام برای دریافت این بیمه و امتیازهای آن، قوانین و روند مشخصی دارد.
سازمان تأمین اجتماعی به‌عنوان بزرگترین سازمان خدمات بیمه‌ی اشتغال در کشور، تسهیلاتی را برای افرادی در نظر گرفته است که به دلایل مختلف، شغل خود را از دست داده‌اند. این تسهیلات با نام بیمه بیکاری در قانون این سازمان معرفی شده و انواع خدمات مالی و بیمه‌ای را تا پیش از پیدا کردن شغل جدید برای افراد، در اخیار آنها قرار می‌دهد.
بر اساس تعریف، بیکار در این بیمه به فردی گفته می‌شود که بدون میل و اراده‌ی خود شغلش را از دست داده و البته، آماده به کار باشد. در ادامه‌ی این قانون، وضعیت مذکور به روشنی شرح داده شده است. افراد شاغلی که به‌خاطر تغییر ساختار اقتصادی کارگاه محل فعالیت، و همچنین، تشخیص وزارتخانه‌ی مربوطه و تأیید شورایعالی کار، بیکار موقف شناخته شوند، قادر به درخواست برای این بیمه خواهند بود.
علاوه بر این، افرادی که به‌خاطر حوادث غیرمترقبه مانند سیل، زلزله، جنگ،آتش‌سوزی و موارد مشابه بیکار شوند، می‌توانند از این قانون استفاده کنند. در اینجا نکته‌ی اصلی، غیرارادی بودن بیکاری فرد متقاضی است. در واقع می‌توان نتیجه گرفت افرادی که به‌خاطر استعفا یا موارد مشابه شغل خود را از دست می‌دهند، صلاحیت لازم برای ثبت‌نام در بیمه‌ی بیکاری را ندارند.
تشخیص ارادی یا غیرارادی بودن بیکاری متقاضی، بر عهده‌ی کمیته‌ای متشکل از نمایندگان سازمان تأمین اجتماعی و اداره‌ی کار و امور اجتماعی محل اشتغال بیمه شده است. برای توضیح بهتر این تشخیص، تأمین اجتماعی نکات بیشتری را شرح داده است:
کارگران فصلی که صرفا به‌خاطر پایان یافتن فصل کار و به‌صورت غیرارادی اخراج شوند، مشمول این قانون هستند. افرادی که قرارداد با مدت مشخص امضا کرده و در طول مدت قرارداد، اخراج شده‌اند، در صورت رأی مراجع حل اختلاف، مشمول بیمه بیکاری خواهند بود. برخی افراد، در کارهایی با ماهیت دائمی ولی با قراردادهای با مدت معین مشغول به کار هستند. این افراد پس از اتمام قرارداد با تشخیص واحدهای تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مشمول بیمه‌ی بیکاری شناخته می‌شوند. تنها شرط لازم، داشتن یک سال سابقه‌ی بیمه در آخرین کارگاه محل فعالیت است. قوانین بیمه بیکاریافرادی که به دلایل مختلف شغل خود را از دست می‌دهند، باید حداکثر ظرف مدت ۳۰ روز از تاریخ بیکاری، موضوع را به واحد تعاون، کار و رفاه اجتماعی مربوطه اطلاع دهند. به‌علاوه آنها باید آمادگی خود برای اشتغال در شغل‌های پیشنهادی از طرف آن واحد را نیز اعلام کنند. پس از این اعلام، افراد باید شرایط زیر را برای دریافت مقرری بیمه‌ی بیکاری احراز کنند:
مشمول قانون کار و تأمین اجتماعی باشند. تبعه‌ی کشورهای خارجی نباشند. مستمری بگیر بازنشسته یا از کارفتاده‌ی کلی نباشند. دارای حداقل ۶ ماه سابقه‌ی پرداخت حق بیمه باشند. جزو صاحبان مشاغل آزاد و بیمه‌شدگان اختیاری نباشند.
نکته‌ی مهم در این بخش، در مورد افرادی است که به‌خاطر حوادث غیرمترقبه مانند سیل و زلزله بیکار می‌شوند. این افراد نیازی به سابقه‌ی بیمه ندارند و حتی اگر در اولین روز اشتغال، دچار این حوادث شوند، می‌توانند از مقرری بیمه‌ی بیکاری استفاده کنند. لازم به ذکر است مدت دریافت مقرری بیمه‌ی بیکاری، جزو سوابق پرداخت حق بیمه‌ی متقاضی محسوب می‌شود.
مقاله‌های مرتبط:افرادی که طبق مقررات قانون کار و بر اساس آرای صادره از مراجع حل اختلاف، به‌خاطر قصور در انجام وظایف محوله یا نقض آیین‌نامه‌های انضباطی محل فعالیت، اخراج شده‌اند، مشمول بیمه‌ی بیکاری نیستند. به‌علاوه، اگر پس از مدتی مشخص شود که متقاضی به میل خود بیکار شده است، مقرری او قطع شده و باید مبالغ دریافتی از سازمان را بازگرداند.
نکته‌ی مهم دیگر، اعلام آمادگی فرد بیکار برای اشتغال مجدد است. متقضاضی، در فرم‌های اعلامی به اداره‌ی کار و امور اجتماعی، اعلام می‌کند که درصورت پیشنهاد آن اداره برای اشتغال جدید، توانایی و تمایل به اشتغال را خواهد داشت. به‌همین منظور، اداره‌های کار و امور اجتماعی و همچنین نهضت سوادآموزی برای متقاضیان دوره‌هایی را برگزار می‌کنند که ملزم به شرکت در آنها خواهند بود.
مدت پرداخت مقرری بیمه‌ی بیکاری به متقاضیان، به سابقه‌ی پرداخت حق بیمه از طرف آنها بستگی دارد. البته این مدت برای متقاضیان مجرد حداکثر ۳۶ ماه و برای متأهلان حداکثر ۵۰ ماه در نظر گرفته شده است. برای روشن شدن بیشتر این بخش، مدت زمان سابقه و حداکثر زمان دریافت مقرری مشخص شده است:
مدت زمان پرداخت حق بیمه مدت زمان دریافت مقرری بیمه بیکاری(مجرد) مدت زمان دریافت مقرری بیمه بیکاری
(متأهل) ۶ تا ۲۴ ماه ۶ ماه ۱۲ ماه ۲۵ ماه تا ۱۰ سال ۱۲ ماه ۱۸ ماه ۱۰ تا ۱۵ سال ۱۸ ماه ۲۶ ماه ۱۵ تا ۲۰ سال ۲۶ ماه ۳۶ ماه ۲۰ سال به بالا ۳۶ ماه ۵۰ ماه
افرادی که در زمان بیکاری ۵۵ سال سن و بیش از ۱۰ سال سابقه‌ی پرداخت حق بیمه داشته باشند، می‌توانند تا رسیدن به سن بازنشستگی از مقرری بیمه‌ی بیکاری استفاده کنند.
داشتن افراد تحت تکفل، میزان مقرری را افزایش می‌دهد
لازم به ذکر است داشتن افراد تحت تکفل در میزان مقرری متقاضی تأثیرگذار خوهد بود. به‌ازای هر نفر تحت تکفل (همسر،فرزند، پدر، مادر، خواهر و برادر) تا سقف ۴ نفر و به ازای هر نفر، ۱۰ درصد حداقل دستمزد به مقرری افزوده می‌شود.
پرداخت مقرری بیمه‌ی بیکاری، به جز اتمام زمان مذکور، در شرایط دیگر هم قطع خواهد شد. این شرایط عبارتند از:
متقاضی مجددا مشغول به کار شود. فرد بدون عذر موجه از شرکت در کلاس‌ها و دوره‌های مخصوص اشتغال یا سوادآموزی خودداری کند. بیمه شده‌ی بیکار از قبول شغل پیشنهادی مرتبط با تخصص‌اش خودداری کند. متقاضی به کار اولیه بازگردد. البته در این صورت، باید مزد ایام بلاتکیفی او پرداخت شده و در نهایت به حساب سازمان تأمین اجتماعی بازگردانده شود. بیمه‌شده‌ی بیکار فوت کند.
نکته‌ی مهم در تعیین میزان مقرری دریافتی در زمان بیمه‌ی بیکاری، دستمزد بیمه‌شده در زمان اشتغال است. این دستمزد و مقداری که در لیست بیمه‌ی کارگاه به‌عنوان حقوق ماهیانه اعلام می‌شود، روی میزان مقرری دریافتی در زمان بیکاری تأثیر خواهد داشت. برای محاسبه‌ی این میزان، میانگین دستمزد متقاضی منهای حق بیمه در ۹۰ روز آخر اشتغال محاسبه می‌شود. این میزان، حداکثر به‌مقدار ۸۰ درصد متوسط دستمزد زمان اشتغال، تعیین می‌شود.
واریز مقرری بیمه‌ی بیکاری نیز به‌صورت ماهانه و در تاریخ ۱۰ تا ۱۵ هر ماه انجام می‌شود. در صورت عدم پرداخت در این بازه‌ی زمانی، متقاضی می‌تواند به شعبه‌ی مربوطه‌ی سازمان تأمین اجتماعی مراجعه کند.
مدارک مورد نیاز برای بیمه بیکاریحداکثر تا یک ماه پس از بیکاری، باید مدارک را به اداره‌ی کار ارائه کنید
متقاضیانی که شرایط گفته شده در موارد بالا را دارند، می‌توانند با در دست داشتن مدارک مورد نیاز، با مراجعه به اداره‌ی کار و امور اجتماعی، نسبت به اعلام وضعیت و پر کردن فرم‌های لازم اقدام کنند. این اداره پس از بررسی مدارک و در صورت تأیید هیئت‌های نظارت، دستور پرداخت را برای سازمان تأمین اجتماعی مربوطه ارسال می‌کند. مدارک مورد نیاز عبارتند از:
قرارداد سال آخر اشتغال با مهر و امضای کارفرما و امضای کارگر نامه‌ی عدم نیاز کارفرما: در این نامه باید تاریخی به‌عنوان عدم نیاز به کار متقاضی اعلام شود. این تاریخ باید یک روز پس از اتمام قرارداد و آخرین روز پرداخت حق بیمه باشد. استعلام سوابق بیمه: آخرین روز پرداخت بیمه باید همان روز اعلام بیکاری باشد. اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی کپی آخرین مدرک تحصیلی کپی کارت پایان خدمت برای آقایان
همان‌طور که گفته شد، مدت زمان دریافت بیمه‌ی بیکاری، جزو دوران پرداخت حق بیمه محاسبه می‌شود. به بیان دیگر، دریافت این مقرری هیچ ضرری برای متقاضی از لحاظ بازنشستگی و از کارافتادگی نخواهد داشت. به‌علاوه، مقرری نیز از روز اول بیکاری محاسبه و پرداخت می‌شود. نکته‌ی مهم دیگر این است که در صورت بیکاری زن و شوهر، هر دو مشمول دریافت مقرری بیمه‌ی بیکاری خواهند بود.
مدیران عامل شرکت‌ها مشمول دریافت بیمه‌ی بیکاری نیستند. طبق قوانین بیمه‌ی بیکاری تأمین اجتماعی، پرداخت حقوق و حق بیمه‌ی به مدیرعامل اجباری نیست و در نتیجه مشمول قانون بیمه‌ی بیکاری نیز نخواهد بود. در واقع در لیست بیمه نیز اگر عنوان مدیرعامل برای فردی نوشته شود، می‌توان ۳ درصد حق بیمه‌ی بیکاری را برای وی پرداخت نکرد. به‌هرحال، مدیرعامل شرکت در صورت بیکاری، مشمول دریافت حقوق این ایام نخواهد بود.
