علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی در صفحات ۲۹۰ تا ۲۹۳ کتاب «گذری در تاریخ» درباره «انتقال سوخت به خارج از کشور» می‌گوید: وقتی که ترک‌ها و برزیلی‌ها می‌خواستند در موضوع هسته‌ای واسطه شوند.
به گزارش میزان، براساس توصیه آمریکایی‌ها از ما می‌خواستند بخشی از سوخت پنج درصدی را به بیرون از کشور انتقال دهیم. در آن موقع نیاز ما به سوخت بیست درصدی بود و هنوز خودمان ۲۰ درصد را تولید نکرده بودیم. هرچند مشغول آماده‌سازی کار‌ها بودیم، چون حدس می‌زدیم که آن‌ها ۲۰ درصد را به ما ندهند؛ لذا تمام کار‌ها به‌صورت نرم‌افزاری، مطالعات فنی و طراحی مفهومی و امکان‌سنجی در حال انجام بود تا اگر روزی به ما ۲۰ درصد را ندادند، غافلگیر نشویم و بتوانیم خواسته خودمان را پیش برده و دست و بالمان هم بسته نباشد. به همین خاطر کار‌ها را در چارچوب مقررات بین‌المللی دنبال می‌کردیم و کاری خارج از عرف هم انجام نمی‌دادیم.
در آن زمان نظر بعضی از دوستان بر این بود که ما هیچ سوختی را به بیرون از کشور نفرستیم. در صورتیکه نظر آمریکایی‌ها بر آن بود که این سوخت پنج درصدی غنی‌سازی شده از ایران خارج شود و به‌عنوان ضمانت پیش آن‌ها باشد و در مقابل آن، معادلش سوخت ۲۰ درصد به ما تحویل دهند.
اما خیلی‌ها در داخل کشور موافق با این موضوع نبودند و می‌گفتند: اگر ما سوخت پنج درصدی را به بیرون انتقال دادیم و آن‌ها سوخت مورد نظر ما را به ما ندادند، دستمان به جایی بند نیست؟ این اساس مطلب بود.
بعد از بررسی و مطالعه جوانب موضوع، به این نتیجه رسیدیم که می‌توانیم با کمک ترک‌ها و برزیلی‌ها این مسئله را حل و فصل کنیم. انتقال سوخت ۵ درصد به ترکیه به غیر از استفاده روان‌سازی کار برای ادامه فعالیت‌های هسته‌ای، فرصت خوبی هم از بُعد بین‌المللی در اختیار ما قرار می‌داد که ترکیه و برزیل که آن زمان عضو غیردائم شورای امنیت بودند را همراه خودمان کنیم. ضمن اینکه در دنیا هم بطور عملی نشان بدهیم که ایران اهل مذاکره، منطق و انعطاف لازم هست.
در جلسه‌ای خدمت حضرت آقا با حضور سران سه قوه، جناب آقای متکی وزیر امور خارجه وقت، جناب آقای محمدی گلپایگانی، جناب آقای سیدعلی‌اصغر حجازی و جناب آقای سعید جلیلی موضوع تبادل سوخت مطرح شد. نظرات مختلفی ارائه شد. نزدیک وقت نماز مغرب شد، اما به جمع‌بندی نرسیده بودیم. قرار بود به ترکیه و برزیل سریعا جواب بدهیم. البته اگر به این دو کشور پاسخ مثبت نمی‌دادیم، ممکن بود اتفاق دیگری بیفتد و ترک‌ها و برزیلی‌ها هم علیه ما موضع بگیرند.
من در آن جلسه جسارت کردم و گفتم: حضرت آقا! با اینکه در آستانه اذان مغرب هستیم، ولی موضوع خیلی حساس و مهم است اجازه می‌خواهم کمی موضوع را از نظر فنی تشریح کنم. سپس به بیان دیدگاه خود پرداختم و از رهبر انقلاب درخواست کردم که اجازه بفرمایند موضوع را به‌گونه‌ای پیش ببریم که هم منافع ملی کشور مدنظر باشد و هم بهانه به دست دشمنان انقلاب نیفتد. طرح تبادل را به اختصار شرح دادم و در نهایت ایشان فرمودند: بروید بر منوال گفته شده کار را دنبال کنید.
از جلسه بیرون آمدیم، وقتی به در ریاست جمهوری رسیدیم من برداشت خودم را از فرمایشات حضرت آقا با دو نفر از دوستانی که در جلسه حضور داشتند و از مسئولین مهمی هم بودند بیان کردم و آن‌ها در پاسخ گفتند: نه اینطور نیست. گفتم: ببینید! پس این همه احادیث و روایات که از پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) به ما رسیده واقعا شاهکار است. آن موقع ضبط، دوربین فیلمبرداری و هیچ یک از امکانات پیشرفته فعلی نبوده است. ما همین الان از پیش رهبر معظم انقلاب آمده‌ایم؛ بک دقیقه هم نمی‌شود، ولی اختلاف نظر داریم.
با این حال آن شب با وزرای خارجه ترکیه و برزیل تا نیمه‌شب ده بند را به‌عنوان قرارداد با مجوزی که حضرت آقا دادند، نوشتیم.
هدفم از بیان این خاطره این است که حضرت آقا همیشه به نظرات تخصصی، بهای زیادی می‌دهند. ایشان در جلسات به مطالب خوب گوش می‌دهند و سپس اظهارنظر می‌نمایند. حتی اگر جلسه چند ساعت هم طول بکشد و احساس کنند یک کلمه برایشان مفهوم نیست، مجددا از طرف استفسار می‌کنند تا برداشت دقیق داشته باشند.
پس از اینکه تفاهم تهران بین ایران، برزیل و ترکیه حاصل شد*، متاسفانه آمریکایی‌ها دست به کار شدند. آن زمان خانم کلینتون وزیر خارجه بود و در شورای امنیت سازمان ملل فعالیت گسترده‌ای را علیه ما آغاز کردند و یکی دو روز بعد از آن قطعنامه ۱۹۲۹ را به تصویب رساندند که بدترین قطعنامه علیه جمهوری اسلامی ایران بود؛ یعنی علیرغم اینکه ایران پا پیش گذاشت و از خودش نرمش نشان داد و در این قضیه با ترکیه و برزیل همراه شد، اما آمریکایی‌ها باز هم بدعهدی کردند و زیر قول خود زدند.
ترکیه و برزیل هم که براساس توصیه آمریکایی‌ها به ایران آمده بودند از این اقدام ناراحت شده و نامه‌ای که باراک اوباما، رئیس جمهور وقت آمریکا خطاب به سران ترکیه و برزیل نوشته بود را فاش کردند. در آن نامه، اوباما از داسیلوا لولا (رئیس جمهور وقت برزیل) و رجب طیب اردوغان (نخست وزیر وقت ترکیه) خواسته بود که در این موضوع پادرمیانی کنند. این نشان داد که آمریکایی‌ها چقدر بدقول، بدعهد و غیرقابل اعتماد هستند. حتی به نزدیک‌ترین دوستان خود که به توصیه آن‌ها وارد این موضوع شده بودند نارو زدند و قطعنامه ۱۹۲۹ را علیه ایران صادر کردند.
*بیانیه مشترک ایران، ترکیه و برزیل در اجلاس مورخه ۱۷ می ۲۰۱۰ (۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۹ تهران) درباره مواد ۱۰ گانه مورد توافق به شرح زیر بود:
براساس ماده یک سه کشور بر تعهد خود بر عدم گسترش سلاح هسته‌ای تاکید می‌کنند و حقوق تمام اعضا از جمله جمهوری اسلامی ایران در تحقیق، پیشرفت و همچنین چرخه سوخت را محترم می‌شمارند.
در ماده دو این توافقنامه آمده است: سه کشور اعتقاد راسخ خود را بر اجرای این مفاد دارند تا در فضایی مثبت، سازنده و غیرتقابلی هم دور جدیدی از همکاری‌ها و تعاملات آغاز شود.
در ماده سه این توافقنامه می‌خوانیم: تبادل سوخت هسته‌ای را گامی برای شروع همکاری در عرصه‌های مختلف فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای می‌دانیم.
بر اساس ماده چهار این توافقنامه، تبادل سوخت هسته‌ای حرکتی رو به جلو و سازنده و نقطه شروعی برای همکاری با ملت‌هاست و چنین حرکتی باید به همکاری مثبت و همکاری صلح‌آمیز هسته‌ای منجر شود و از هرگونه تقابل از جمله مواضع و رفتار تهدیدآمیز که به حقوق ایران لطمه می‌زند اجتناب و همکاری هسته‌ای جایگزین آن شود.
مهم‌ترین ماده این توافقنامه به ماده پنج اختصاص دارد: ۱۲۰۰ کیلوگرم سوخت اورانیوم کمتر غنی‌شده در ترکیه به‌صورت امانت نگهداری شود که در مالکیت ایران خواهد بود و ایران و آژانس امکان نظارت بر آن را دارند.
در ماده شش این توافقنامه نیز تصریح شده است: جمهوری اسلامی ایران موافقت خود را در مورد موارد فوق به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ظرف ۷ روز اعلام می‌کند و متناسب با دریافت پاسخ مثبت گروه وین (روسیه، فرانسه، امریکا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) جزئیات بیشتری درباره تبادل سوخت از طریق توافقنامه خطی و ترتیبات مربوط به توافقنامه ایران و وین که متعهد به تحویل ۱۲۰ کیلوگرم سوخت اورانیوم مودر نیاز راکتور تهران می‌باشند، شرح داده خواهد شد.
ماده هفت این توافقنامه بر این نکته تاکید دارد از زمانی که گروه وین توافق خود را اعلام کند طرفین خود را ملزم به اجرای ماده ۶ می‌دانند و ایران نیز موافقت خود را با انتقال ۱۲۰۰ کیلوگرم اورانیوم کمتر غنی‌شده (LEU) اعلام می‌کند و گروه وین نیز متعهد می‌شود ۱۲۰ کیلوگرم سوخ موردنیاز راکتور تهران را به ایران تحویل دهد.
در ماده هشت نیز پیش‌بینی شده است در صورتی که مفاد این توافقنامه مورد توجه قرار نگیرد حسب درخواست ایران، ترکیه سوخت را به ایران برگشت دهد.
براساس ماده نهم این توافقنامه، ترکیه و برزیل از شروع گفت‌وگو‌های ایران با ۵+۱ در هر مکان از جمله ترکیه و برزیل حول نگرانی‌های مشترک استقبال می‌کنند.
در ماده دهم و نهایی این توافقنامه نیز ترکیه و برزیل از رویکرد سازنده ایران در پیگیری حقوق و پایبنده به معاهده ان پی تی قدردانی شده است، ضمن اینکه ایران نیز از اقدامات دو کشور در این زمینه تشکر کرده است.
