خشکسالی و بحران آب در بسیاری از نقاط کشور ریشه دوانده و روز به روز از نظر جغرافیایی در حال گسترش است. با اینکه به باور بسیاری این پدیده طبیعی منجر به فقر و افزایش مشکلات معیشتی شهروندان منجر خواهد شد، اما واقعیت دیگر این است که با تشدید بحران های زیست محیطی متأثر از خشکسالی مهاجرت های اجباری نیز افزایش خواهد یافت.
به گزارش «تابناک»، در سال‌های اخیر روند بارش در کشور ایران به شدت رو به کاهش بوده و این روند با گذشت زمان نه تنها بهبودی حاصل نکرده بلکه بدتر نیز شده است؛ واقعیتی اجتناب ناپذیر که در مورد مناطق جنوبی کشور با کاهش بیشتری رو به رو بوده و حالا خبرهای فراوانی در مورد تأثیر غیر قابل انکار آن بر روی ترکیب و آرایش جغرافیایی جمعیت شنیده می شود.
اگر تا همین چند سال پیش استان هایی، چون سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی و هرمزگان به عنوان استان‌هایی با فقر منابع آبی معروف بودند، حالا بررسی‌های میدانی حکایت از این مهم دارد که نه تنها وضعیت خشکسالی و کاهش منابع آبی در این استان‌ها بدتر از گذشته شده است، بلکه بسیاری از استان‌های دیگر کشور، چون خوزستان، یزد، اصفهان، خراسان شمالی، سمنان، فارس، بوشهر و ... نیز با بحران خشکسالی مواجه هستند.
مطالعات علمی پژوهشگران مسائل جمعیتی نشان می دهد که در سال و ماه‌های اخیر موج شدیدی از مهاجرت از استان‌های جنوبی کشور به سمت استان‌های شمالی و مرکز کشور آغاز شده است؛ اتفاقی که خیلی زود به تغییر الگوی جغرافیایی جمعیت کشور منجر خواهد شد و پیامد‌های خسارت بار فراوانی را به همراه خواهد داشت.
دکتر محمد میرزایی، جمعیت شناس و استاد دانشگاه در رابطه با خسارت‌های بر آمده از مسائل مرتبط با جمعیت و به ویژه مهاجرت های اجباری به «تابناک»، گفت: از دهه ۱۳۳۰ تا دهه ۱۳۶۰ میزان رشد جمعیت کشور به طور فزاینده حالت انفجاری به خود گرفت که پیامد‌های متعددی را باعث شد. از جمله پیش آمدن مشکلاتی در بحث مسائل زیست محیطی که اکنون شاهد آن هستیم.
میرازیی در همین باره ادامه داد: اساساً انسان‌ها توسعه طلب هستند و این توسعه طلبی مردم سبب می‌شود که بهره برداری از منابع طبیعی با هدف دست یابی به توسعه بیشتر شود. حالا هر چقدر این جمعیت افزایش یابد این موضوع پر رنگ‌تر خواهد بود. با اینکه در حال حاضر نیز رشد جمعیت کشور بالاست، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که این تحت تأثیر عوامل مختلف در حال رفتن به سمت تعادل است و این مهم می‌تواند در آینده نزدیک کشور را تا حدودی از نگرانی‌های جمعیتی خارج کند؛ لذا بنده عقیده دارم رشد جمعیت کشور باید متعادل شود تا بحران‌های متأثر از این بخش کاهش یابد.
این جمعیت شناس اضافه کرد: در ایران که به شکل تقریبی چیزی حدود دو سوم آن کویر و بیابان است در گذشته اکثریت جمعیت در روستا‌های پراکنده زندگی می‌کردند. آرایش کنونی جمعیت نیز وقتی روی نقشه مرور شود حکایت از حضور حداکثری جمعیت کشور در مناطق شمالی و کوهپایه‌های دارای منابع آب قابل قبول دارد.
وی تصریح کرد: در دو دهه اخیر و همراه با تشدید بحران آب در استان‌های جنوبی کشور ما شاهد هستیم که سیل گسترده‌ای از مهاجرت‌ها به سمت مناطق مطلوب‌تر کشور به جریان افتاده است که این مسئله به نوعی با شرایط کلی مهاجرت در دهه‌های گذشته متفاوت است.
میرزایی ادامه داد: اگر پیش‌تر شهروندان برای رسیدن به شرایط مطلوب‌تر از یک محیط مناسب برای زندگی به سمت منطقه دیگر مهاجرت می‌کردند، حالا بحران‌های زیست محیطی برای آن‌ها چاره‌ای جز مهاجرت باقی نگذاشته است. این وضعیت را می‌توان مهاجرت اجباری بر خلاف مهاجرت در دوره‌های پیش که اغلب مهاجرت‌ها اختیاری بود، توصیف کرد.
این استاد دانشگاه با تأکید بر نقش موثر جمعیت در بروز بحران‌های زیست محیطی تصریح کرد: رشد انفجاری جمعیت که در برخی سال‌ها از کنترل خارج شد را می‌توان یکی از عوامل مهم بروز چالش‌های زیست محیطی کنونی دانست. بر خلاف بسیاری که اعتقاد دارند فقط سوء مدیریت‌ها بوده است که شرایط نامطلوب کنونی را رقم زده است، من بر این باور هستم که منکر سوء مدیریت‌ها نمی‌توان شد، ولی این چالش‌ها عمدتاً بخاطر پاسخگویی به همان موج روز افزون نیاز‌ها شکل گرفته است.
وی با انتقاد از عملکرد مدیران اجرایی کشور در این حوزه افزود: مدیران کشور در دهه‌های گذشته به نظر من در بحث مدیریت توزیع جغرافیایی جمعیت و بهره برداری بهینه از توانمندی‌های جمعیتی کشور نمره چندان خوبی نمی‌گیرند. چرا که می‌دانیم برای توسعه و مدیریت صحیح نیاز به برنامه ریزی و داشتن افق‌های روشن در آینده هستیم که این مسئله در گذشته بار‌ها از سوی مدیران کشور نقض شده است و حتی در برهه‌ای از زمان شاهد این بودیم که مسئولان اقدام به انحلال سازمان برنامه و بودجه و سازمان امور اداری و استخدامی کردند.
استاد دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به پیامد‌های اجتماعی ناشی از مهاجرت‌های اجباری کنونی گفت: مهاجرانی که از مناطق خشک و کمتر برخوردار به لحاظ طبیعی به شهر‌های شمالی و مرکز کشور مهاجرت می‌کنند، اگر در این مناطق جذب اقتصاد مولد شوند و بازار‌های مناسبی برای کار به دست بیاورند، این مسئله می‌تواند تا حدودی امید بخش باشد چرا که آن‌ها می‌توانند به بازماندگان خود در مبدأ مهاجرت به لحاظ مادی کمک کنند و آن‌ها را در شرایط مطلوب نگاه دارند، اما این مسئله زمانی است که بپذیریم این افراد در مقصد با شرایط خوبی رو به رو می‌شوند، این در حالی است که می‌دانیم مهاجران در مقصد مهاجرت خود با شرایط مطلوبی به لحاظ بازار کار رو به رو نمی‌شوند و مشکل اقتصادی آن‌ها گریبان مناطق مبدأ را نیز می‌گیرد.
وی در بخش پایانی سخنان خود تأکید کرد: کشورهایی را در جهان می بینیم که شرایط چندان مطلوبی به لحاظ آب و هوایی رو به رو نبوده اند، اما موفق شده اند در گذر زمان با مدیریت مطلوب و تعدیل رشد جمعیت با شرایط مناسبی رو به رو شوند و با استفاده از پنجره جمعیتی بر چالش ها فائق آیند. کشور ما هم می تواند با ورود به قرن 15 شمسی و دوره تثبیت پنجره جمعیتی، چنین مسیری را طی کند.
