بطور کلی عفونتهای پستان را می توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
۱- عفونتهای پستان در دوران شیردهی
۲- عفونتهای پستان در دوران غیر شیردهی
عفونتهای پستان ممکن است محدود به پستان باشند یا به دنبال یک بیماری عمومی در بدن، ظاهر شوند.
عفونتهای پستان در دوران شیردهی
التهاب و عفونت پستان در دوران شیردهی شایع است. البته در حال حاضر با مصرف آنتی بیوتیکها در هنگام زایمان، میزان بروز این عفونتها کاهش یافته است، ولی با این حال هنوز هم بسیاری از مادران شیرده دچار این مشکل می شوند. توجه و مراقبت کافی از پستان در دوران حاملگی و شیردهی می تواند شانس ابتلا به این عفونتها را کاهش دهد. این مراقبتها شامل بهداشت مناسب، جلوگیری از پرشدن شیر در پستان و جلوگیری از بروز خراشهای نوک پستان هستند.
در دوران شیردهی، شستشوی پستان ها قبل و پس از شیردادن به کودک لازم است. نوک پستان بایستی خشک و تمیز نگاه داشته شود و بایستی توجه کرد که تمام قسمتهای پستان نیز کاملاً تمیز شود. رعایت این نکات در پیشگیری از بروز عفونتهای پستان بسیار مؤثر است.
عامل میکروبی شایع در بروز عفونتهای پستان، نوعی باکتری بنام «استافیلوکوک اورئوس» است. که معمولاً از طریق خراشهای نوک پستان وارد بافت پستان می شود. وجود شیر در پستان، محیط غذایی مناسبی برای رشد میکروب فراهم می کنند و به تدریج، تهاجم میکروب به قسمتهای اطراف باعث گسترش بیماری در پستان می شود. در مراحل اولیه بیماری، عفونت محدود به قسمت کوچکی از پستان است ولی با پیشرفت بیماری، قسمتهای دیگر پستان نیز درگیر می شوند، بنابراین حتی الامکان باید از بروز خراشهای نوک پستان جلوگیری کرد. شیر دادن صحیح به نوزاد می تواند از بروز این خراشها جلوگیری کند. همچنین در صورت بروز این خراشها، تخلیه مکرر پستان از شیر و رعایت بهداشت نوک پستان برای جلوگیری از عفونت پستان باید انجام شود.
رعایت بهداشت پستانها در دوران بارداری و شیردهی، شانس ابتلا به عفونتهای پستان را در دوران شیردهی کاهش می دهد.
مادران شیرده در دو مرحله از دوران شیردهی مستعد ابتلا به عفونت پستان هستند:
۱- در طی ماه اول شیردهی بعد از اولین حاملگی: در این زمان به خاطر عدم آگاهی و تحربه کافی مادر نوک پستانها بیشتر در معرض صدمه هستند. بهداشت پستان ها کمتر رعایت می شود و مراقبت کافی از پستانها به عمل نمی آید. به این ترتیب حدود ۷۵% از آبسه های پستان در دوران شیردهی، در ماه اول پس از زایمان اتفاق می افتند.
به مادران جوان توصیه می شود:
-هنگام شیردادن به نوزاد، قسمت هاله و نوک پستان را وارد دهان نوزاد کنید. در صورتی که فقط نوک پستان وارد دهان نوزاد شود، احتمال ایجاد خراشهای نوک پستان بیشتر است.
-قبل و پس از شیردادن به نوزاد نوک پستان ها را با آب گرم بشوئید.
-همواره نوک پستان و هاله اطراف آن را تمیز و خشک نگاهدارید.
-هر گاه نوزاد شما گرسنه بود، به او شیر بدهید. با این کار نه تنها شیر شما زیاد می شود، بلکه بعلت تخلیه مکرر شیر احتمال عفونت های پستان کاهش می یابد.
۲- در زمان گرفتن کودک از شیر: در این دوران به خاطر تجمع بیشتر شیر در پستانها و همچنین به خاطر وجود دندان در دهان کودک و صدمه به نوک پستان، امکان بروز عفونت افزایش می یابد.
در هر حال در صورت بروز بیماری، بیمار از قرمزی و تورم دردناک پستان شاکی است که اغلب با علائمی مثل تب همراه است. در مراحل اولیه تنها التهاب و قرمزی مختصری در پوست دیده می شود و در صورتی که درمان انجام نشود، با پیشرفت بیماری آبسه تشکیل شده و پوست روی آن ممکن است حالت زخمی پیدا کند. در بیمارانی که تحت درمان آنتی بیوتیکی قرار گرفته اند ممکن است علائم معمول بیماری وجود نداشته و تنها توده ای قابل لمس باشد، بنابراین بیماری می تواند از نظر بالینی در دو مرحله باشد
۱- التهاب بافت نرم (سلولیت) بدون تجمع چرک
۲- آبسه
در مرحله التهاب بافت نرم، قرمزی مختصر روی پوست، حساسیت در لمس و درد در آن منطقه وجود دارد. پوست روی محدوده مبتلا کمی گرمتر از سایر نقاط لمس می شود. در صورت عدم درمان و پیشرفت عفونت، همان گونه که قبلاً ذکر شد، حفره ای حاوی چرک تشکیل می شود که همان آبسه پستان است. در این حالت علائم پوستی واضحتر و درد شدیدتر است.
در این میان، ممکن است یک مرحله بینابینی نیز مشاهده شود. این مرحله هنگامی است که بیمار تحت درمان با آنتی بیوتیک قرار گرفته است و علائم مرحله حاد بیماری فروکش کرده، ولی کاملاً بهبود نیافته است. ممکن است در این مرحله تنها یک توده لمس شود. در این مرحله باید معاینه دقیق پستان انجام شود و در صورت لزوم از روشهای تشخیص مثل سونوگرافی کمک گرفته شود و بر حسب شرایط بیمار، درمان مناسب انجام شود.
درمان با توجه به مرحله بیماری و شرایط بیمار، متفاوت خواهد بود:
۱- مرحله التهاب بافت نرم: در این مرحله با درمان آنتی بیوتیکی، علایم بیمار به سرعت رو به بهبود می رود. درمان مناسب در این مرحله احتمال ایجاد آبسه را منتفی می کند.
انجام آزمایش و کشت ترشحات می تواند راهگشای تغییر در درمان ضد میکروبی باشد. از آنجایی که آنتی بیوتیک ها در شیر ترشح می شوند، باید از مصرف داروهایی که باعث صدمه به نوزاد می شوند مثل تتراسیکلین، مترونیدازول و جنتامایسین اجتناب کرد. درمان با آنتی بیوتیک در این مرحله در بسیاری از بیماران باعث بهبودی کامل می شود، اگرچه ۱۰-۵ درصد از بیماران با وجود این درمان دچار آبسه می شوند.
۲- بیماری در مرحله آبسه: پس از ایجاد آبسه که معمولاً ۴۸ ساعت پس از شروع بیماری است، استفاده از آنتی بیوتیکها می تواند علائم را به طور موقت تخفیف دهد، ولی به دلیل آنکه نمی تواند به داخل حفره آبسه نفوذ کند، نمی تواند جلوی پیشرفت بیماری را بگیرد. در مواردی که وجود آبسه قطعی نیست با تخلیه سوزنی می توان تشخیص را قطعی کرد. در این موارد استفاده از سونوگرافی نیز کمک کننده است. پس از تشخیص آبسه انجام جراحی برای تخلیه آبسه ضروری است.
در کنار این درمان، تخلیه شیر از پستان مبتلا نیز باید انجام شود. این کار به کمک دوشیدن دستی یا به وسیله شیردوش یا مکیدن نوزاد انجام می شود. ادامه شیر دهی از پستان سالم نیز باید انجام شود.
عفونت های پستان در دوران غیر شیردهی
این عفونتها در مقایسه با عفونتهای دوران شیردهی، در سنین بالاتری دیده می شوند و تنوع میکروبی نیز در آنها بیشتر است. عفونتهای غیر شیردهی را می توان به دو دسته عفونتهای قسمت مرکزی و اطراف هاله پستان و عفونتهای قسمت محیطی پستان تقسیم بندی کرد.
عفونتهای قسمت مرکزی پستان
در این بیماران عفونت مربوط به مجاری شیری در زیر هاله پستان است. این عفونتها در خانم هایی که در سنین باروری هستند (۴۵-۱۵ سالگی) دیده می شوند و از نظر میکروبی معمولاً بطور همزمان حاوی چند نوع میکروب هستند. بررسیهای جدید نشان داده اند که کشیدن سیگار نقش مهمی در ایجاد این نوع عفونت پستان دارد.
تظاهرات بیماری ممکن است به صورت التهاب اطراف هاله پستان همراه یا بدون توده التهابی، یا به صورت آبسه باشد. درد قسمت مرکزی پستان، توکشیدگی نوک پستان و ترشح از نوک پستان نیز ممکن است دیده شود. درمان شامل استفاده از آنتی بیوتیک مناسب و در صورت وجود آبسه، تخلیه آبسه با روش جراحی است. آبسه های همراه با اینگونه عفونتها تمایل بیشتری برای عود کردن دارند.
اگر توده التهابی پس از درمان مناسب و صحیح از بین نرود، باید به وجود توده سرطانی شک کرد، اگر چه این حالت شایع نیست.
گاهی اوقات ممکن است بین پوست پستان در ناحیه اطراف هاله و یک مجرای شیری بزرگ در زیر هاله پستان، یک مسیر ارتباطی برقرار شود که به آن فیستول می گویند. فیستول ممکن است به دنبال شکافتن آبسه غیر شیردهی، به دنبال ترشح خودبخودی یک توده التهابی در اطراف هاله و یا به دنبال نمونه برداری از یک توده التهابی اطراف مجرای شیری ایجاد شود. درمان فیستول برداشت آن قسمت از مجرای آسیب دیده و مصرف آنتی بیوتیک مناسب است. عود بعد از جراحی شایع است و کمترین میزان عود و بهترین نتایج از نظر زیبایی در مراکز تخصصی پستان به دست می آید.
این آبسه ها شیوع کمتری از نوع قبلی دارند و معمولاً در سنین بالاتری دیده می شوند. در خانم های یائسه آبسه های محیطی پستان اغلب به صورت ناگهانی و بدون هیچ بیماری زمینه ای، خود را نشان می دهند. علت بروز آنها مشخص نیست و در بررسیهای انجام شده، اتساع مجاری پستان در سنین یائسگی را در بروز آن مؤثر دانسته‌اند. درمان آنها تخلیه چرک به روش جراحی است. همچنین آبسه های محیطی پستان در افراد دچار بیماریهای زمینه ای مثل دیابت، مصرف داروهای کورتونی و نیز به دنبال ضربه دیده می شوند. این آبسه ها نیز با تخلیه جراحی بهبود می یابند. در این آبسه ها عود شایع است و گاه نیاز به تخلیه مکرر چرک وجود دارد. همچنین در صورت عدم بهبود علائم با درمان آنتی بیوتیکی باید به فکر بدخیمی بود. نمونه برداری از جدار آبسه جهت رد بدخیمی ضروری است.
عفونت پستان در افراد دچار نقص ایمنی
این عفونتها بطور معمول در افرادی که از داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی استفاده می کنند یا در بیماران دچار نقص ایمنی اکتسابی (ایدز) دیده می شود. بروز آبسه پستان شایع است و تنوع میکروبی نیز در این موارد بیشتر است.
میکروب سل نیز یک عامل بروز آبسه پستان در این بیماران است و ممکن است جزو اولین تظاهرات بسیاری باشد. بنابراین وجود آبسه در غیر دوران شیردهی بررسی دقیق بیمار را ایجاب می کند. در بیماران مبتلا به ایدز آبسه پستان به سرعت پیشرفت نموده ودر بعضی موارد می تواند منجر به مرگ بیمار شود.
آبسه های به دنبال اعمال جراحی سرطان پستان و رادیوتراپی
این نوع آبسه از نظر درمانی به طور متوسط حدود ۵ ماه پس از درمان ایجاد شوند. علت بروز این آبسه ها می تواند فضای خالی بزرگ در محل نمونه برداری، وجود عفونت پستان قبل از انجام نمونه برداری و تجمع مایع در محل عمل (سروما) باشد. درمان این نوع آبسه ها نیز تجویز آنتی بیوتیک همراه با تخلیه چرک است.
آبسه پستان در دوران نوزادی
این نوع آبسه ها در دوران شیرخوارگی ایجاد شده و در ۲۰% موارد با استفاده از آنتی بیوتیک ، بیمار بهبود می یابد. در بقیه موارد احتیاج یه تخلیه چرک با استفاده از سوزن یا جراحی و سپس درمان آنتی بیوتیکی پیدا می کنند و عود پس از درمان دیده نشده است. نکته مهم در درمان بیماران این است که در صورت بروز آبسه در دوران شیرخوارگی مراقبت کافی از نظر جلوگیری از صدمه بافت پستان ضرورت دارد زیرا تخریب بافت پستانی ناشی از التهاب و عفونت و همچنین تخلیه چرک به روش جراحی می تواند در آینده از نظر رشد پستانهای بیمار، مشکل ایجاد کند.
عفونتهای قارچی پستان
بعضی از قارچها می توانند باعث بروز عفونت در پستان شوند. علامت بالینی شایع به صورت بروز توده ای در پستان است که ممکن است با سرطان اشتباه شود. درمان مناسب با داروهای ضدقارچ در بسیاری از موارد بسیار مؤثر است. در بعضی موارد احتیاج به دخالت جراحی می شود. در بعضی مادران شیرده که دچار درد نوک پستان می شوند می تواند عامل قارچی دخیل باشد.
در خانمهای با پستان های بزرگ و آویزان، گرفتاری قارچی در قسمتهای زیرین پستان ایجاد شده که با رعایت بهداشت و درمان دارویی مناسب قابل درمان است.
عفونتهای ویروسی پستان
التهاب پستانها به دنبال بیماری های ویروسی نظیر اریون نیز دیده شده است که بصورت تورم دردناک پستان بروز می کند و علائم بیمار با بهبودی بیماری ویروسی فروکش می کند.
