ترویج کودک‌همسری با کاهش سن

سلامت نیوز-*صادق رحیمی: آیا ازدواج قبل از سن بلوغ باطل است؟ در پاسخ به اين پرسش باید گفت که میان فقیهان امامیه اختلاف نظر وجود دارد. بعضی از فقیهان عقد صغیر اعم از ممیز و غیرممیز(منظور از صغیر ممیز خردسالی است که سود و زیان خود را تشخیص می‌دهد در مقابل صغیر غیرممیز که نمی‌تواند سود و زیان خود را تشخيص دهد) را چه برای خود و چه به وکالت از دیگری باشد باطل دانسته‌اند؛ با این استدلال که عبارت صغیر در نکاح و عقود دیگر اعتباری ندارد.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه قانون، سن ازدواج در دختران و پسران در اصطلاح حقوقی اهلیت برای نکاح نامیده می‌شود و مراد از اهلیت، توانایی قانونی برای نکاح است.اصلاح سن ازدواج برای دختران و پسران موضوعي است كه مدت‌هابحث‌هاي زيادي پيرامون آن مطرح مي‌شود. اصلاح اين سن كه براي جلوگيري از ازدواج كودكان بوده، توسط نمايندگان مجلس در حال بررسي است كه ذكر نكاتي در اين زمينه الزامي است.

دیدگاه فقه اسلامی درخصوص سن ازدواج

ابتدا بايد گفت که سن ازدواج در دختران و پسران در اصطلاح حقوقی «اهلیت برای نکاح» نامیده می‌شود كه البته مراد از اهلیت، توانایی قانونی برای نکاح است. اهلیت برای نکاح شامل چند نکته است. یکم، مرد و زن باید به سن بلوغ مقرر در قانون یا قابلیت صحی برای ازدواج رسیده باشند.(منظور از قابلیت صحی برای ازدواج دارا بودن استعداد جسمانی هر یک از زن و شوهر آینده برای روابط جنسی و عواقب مترتب بر آن است). دوم آنکه در پاره‌ای از موارد باید ولی با ازدواج موافقت كند و اهلیت با اجازه او تکمیل می‌شود و سوم نيز ازدواج سفیه و مجنون است كه شرایط و احکام خاصی در مورد آن تعيين شده است. بر این اساس، چندپرسش در این زمینه باید بررسی شود؛ اول اينكه دیدگاه شرع و فقه اسلامی در خصوص بلوغ و سن ازدواج چیست؟ در پاسخ به سوال باید گفت در اصطلاح فقهی، بلوغ عبارت است از رسیدن به سنی که غریزه جنسی در آن به حد کافی رشد کرده و شخص آماده تولید مثل می‌شود، البته نشانه‌های دیگری نیز برای بلوغ ذکر شده که مهم‌ترین آ‌ن‌ها سن است، در فقه امامیه، سن بلوغ در دختر 9سال تمام قمری و در پسر 15سال تمام قمری است. بسیاری از فقیهان اهل سنت سن15 و برخي از فقهاي مالکی سن18 را برای هر دو جنس به عنوان سن بلوغ شناخته‌اند. در واقع بلوغ در اسلام پدیده طبیعی و فیزیولوژیک است که زمان آن در همه افراد یکسان نیست. البته برای استقلال در امر ازدواج، در فقه امامیه رسیدن به سن بلوغ کافی نیست بلکه دختر و پسر باید رشید باشند یعنی بتوانند مصلحت و ضرر و زیان خود را تشخیص دهند.

دیدگاه قانون‌گذار درخصوص سن ازدواج

اما دیدگاه و حکم قانون‌گذار درباره‌ این موضوع چیست؟ در اين زمينه باید گفت که قانون مدنی پیشین به پیروی از قانون مدنی فرانسه سن بلوغ را برای دختر 15سال و برای پسر 18سال قرار داده بود. ماده1041 قانون مدنی مصوب1313 مقرر کرده بود: «نکاح اناث قبل از رسیدن به سن15 سال تمام و نکاح ذکور قبل از رسیدن به 18سال تمام ممنوع است. معذلک در مواردی که مصالحی اقتضا کند با پیشنهاد مدعی‌العموم و تصویب محکمه ممکن است به صورت استثنا معافیت از شرط سن اعطا شود ولی در هر حال این معافیت نمی‌تواند به اناثی داده شود که کمتر از 13 سال تمام و شامل ذکوری شود که کمتر از 15سال تمام دارند». البته در توجیه این ماده چنین استدلال می‌شد،ازدواج در سن پایین موجب بیماری‌های جسمی و عصبی، بارداری غیرعادی، عدم درک صحیح از ازدواج و تشکیل خانواده، اختلاف و ناهماهنگی در خانواده، به هم گسستگی بنیان خانواده، جدایی و طلاق، تولد فرزندان مشکل‌دار از نظر قوای جسمی و عقلی و... می شود؛ بنابراین برای جلوگیری از ازدواج در سن پایین بايد سن مناسبی برای ازدواج تعیین شود. این سن از دیدگاه نویسندگان قانون مدنی 15سال برای دختر و 18سال برای پسر بوده است. در همین قانون استثنائاتی نيز برای معافیت از شرط سنی پیش‌بینی شده بود که فقط دخترانی که به سن 13سال تمام و پسرانی که به سن 15سال تمام رسیده بودند، می‌توانستند از این معافیت استفاده كنند. دادگاه پس از درخواست ولی یا قیم صغیر بنا بر مصالحي معافیت از شرط سن را اعطا می‌کرد که این مصالح ممکن بود جسمی، روانی یا شرافتی باشد و دادگاه با توجه به اوضاع و احوال و عرف و عادت و نظریه دادستان در این مورد تصمیم گیری می‌کرد. مسلم است که این معافیت استثنا بر اصل بود و نبايد بدون علت موجه باشد. در سال53 با تصویب قانون جدید حمایت از خانواده وضعیت جدیدی در سن ازدواج ایجاد شد؛ در ماده23 این قانون چنین مقرر شده بود: «ازدواج زن قبل از رسیدن به سن 18سال تمام و مرد قبل از رسیدن به 20سال تمام ممنوع است. معذلک در مواردی که مصالحی اقتضا کند، استثنائا در مورد زنی که سن او از 15سال تمام کمتر نباشد و برای زندگی زناشویی استعداد جسمی و روانی داشته باشد، به پیشنهاد دادستان و تصویب دادگاه شهرستان ، ممکن است معافیت از شرط سن اعطا شود...». با وجود شباهت این ماده با ماده1041 قانون مدنی از حیث اعطا معافیت از شرط سن و... تفاوت‌هایی داشت که مهم‌ترین آن افزایش سن ازدواج بود، سن ازدواج در قانون حمایت از خانواده مصوب بهمن1353 از 15سال تمام برای دختران و 18 سال تمام برای پسران در قانون مدنی به 18سال تمام برای دختران و 20سال تمام برای پسران افزایش یافته بود اما هنگام تجدیدنظر در قانون مدنی بعد از انقلاب در سال61، ماده1041 پیشین قانون مدنی مغایر شرع تشخیص داده شده و به‌اين شرح اصلاح شد: «نکاح قبل از بلوغ ممنوع است. تصبره-عقد نکاح قبل از بلوغ بااجازه ولی صحیح است؛ به شرط رعایت مصلحت مولی‌علیه»(اصلاحی 8/10/61). بلوغ در این ماده به همان معنای فقهی آن به کار رفته است که فقیهان امامیه آن را رسیدن به سن 9 سال تمام قمری برای پسر و 15سال تمام قمری برای دختر به عنوان یکی از علايم بلوغ اعلام کرده اند. در واقع بلوغ معتبر در حقوق امروز بلوغ طبیعی و فیزیولوژیک است. این تجدیدنظر با انتقادات حقوق‌دانان همراه بوده است.

ازدواج قبل از سن بلوغ

حال سوالي كه مطرح مي‌شود، اين است كه آیا ازدواج قبل از سن بلوغ باطل است؟ در پاسخ به اين پرسش نيز باید گفت که میان فقیهان امامیه اختلاف نظر وجود دارد. بعضی از فقیهان عقد صغیر اعم از ممیز و غیرممیز(منظور از صغیر ممیز خردسالی است که سود و زیان خود را تشخیص می‌دهد در مقابل صغیر غیرممیز که نمی‌تواند سود و زیان خود را تشخيص دهد) را چه برای خود و چه به وکالت از دیگری باشد باطل دانسته‌اند؛ با این استدلال که عبارت صغیر در نکاح و عقود دیگر اعتباری ندارد، بعضی دیگر از فقیهان عقد صغیر ممیز را به لحاظ این که دلیلی بر سلب اراده و اختیار او وجود ندارد، غیرنافذ تلقی کرده‌اند؛ به این معنا که ولی، یا خود صغیر پس از رسیدن به سن بلوغ می‌تواند آن را تنفیذ و رد کند و از این جهت اگر عقد با اذن ولی واقع شود، نافذ و صحیح خواهد بود و نظر مشهور نیز در میان فقها همین است اما به نظر می‌رسد چنین ازدواجی باطل است؛ چرا که صغیر، فاقد اراده حقوقی و قصد انشاست و اعمال حقوقی او از جمله ازدواج باطل و فاقد اثر حقوقی است. اما بايد گفت که فارغ از مباحث فقهی و حقوقی که به‌طور مفصل در بالا بیان کردیم به‌نظر می‌رسد با توجه به اهمیت مساله ازدواج و تشکیل خانواده و آثار حقوقی مترتب بر آن برای تعیین سن ازدواج در قانون مدنی بايد به ملاک ماده 23قانون جدید حمایت از خانواده مصوب1353 مراجعه کنیم و آن سن 18سال تمام برای دختران و 20سال تمام برای پسران جهت ازدواج را در نظر بگیریم.