یبوست در کودکان مشکل شایعی است. کودک دچار یبوست فاقد حرکات مکرر روده یا دفع مدفوع خشک و سفت است.
علل شایع در این مورد شامل تربیت اولیه برای استفاده از توالت و تغییرات رژیم غذایی است. خوشبختانه اغلب موارد بروز یبوست در کودکان موقتی است.
تشویق کودکان به ایجاد تغییرات ساده در رژیم غذایی، مثل خوردن غذاهای پرفیبر و میوه و سزیجات و نوشیدن مایعات بیشتر میتواند گام بلندی در راستای تخفیف یبوست باشد. اگر پزشک کودکان تأیید کند درمان کودک دچار یبوست با استفاده از ملینها مجاز خواهد بود.
علایم
نشانهها و علایم یبوست در کودکان شامل موارد زیر است:
- دفع مدفوع به میزان کمتر از سه بار در هفته
- سفت و خشک بودن مدفوع یا دشوار بودن دفع آن
- مدفوع در اندازۀ بزرگ که ممکن است در کاسه توالت انسداد ایجاد کند
- احساس درد در هنگام دفع مدفوع
- درد در ناحیه شکم
- نشانههای مدفوع آبکی یا گِل مانند در زیرلباسی بچه - که نشانهای از برگشت به عقب مدفوع در راست روده است
- وجود خون در سطح مدفوع سفت و سخت
اگر کودک دچار ترس از بابت صدمه دیدن بر اثر دفع مدفوع شود وی ممکن است از این کار خودداری کند. پدر و مادر باید متوجه اوقاتی باشند که بچه پاهایش را به هم میپیچید، کمرگاه خود را سفت میکند، یا بدنش را پیچ و تاب میدهد یا در تلاش برای نگه داشتن مدفوع شکلک درمیآورد.
چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
یبوست در کودکان معمولاً مشکلی جدی نیست. در هر حال، یبوست مزمن میتواند به عوارضی منجر شود یا نشانهای از یک مشکل زیربنایی باشد. اگر یبوست در کودک بیش از دو هفته ادامه یابد یا اگر با موارد زیر همراه باشد باید بچه را نزد دکتر برد:
- تب
- استفراغ
- وجود خون در مدفوع
- تورم شکم
- کاهش وزن
- بروز پارگی دردناک در پوست اطراف سوراخ مقعد (ترک مقعد)
- بیرون زدگی مقعد (پرولاپس مقعدی)
علل
یبوست عموماً در مواقعی بروز میکند که مواد زائد یا مدفوع به کُندی زیاد در دستگاه گوارش حرکت میکنند که این سبب خشک و سفت شدن مدفوع میشود.
عوامل متعددی میتوانند باعث تقویت بروز یبوست در کودکان شوند که از جمله میتوان موارد زیر را نام برد:
- انصراف از دفع مدفوع. بچه ممکن است نیاز به دفع مدفوع را به دلیل ترس از توالت رفتن یا عدم تمایل به قطع بازی و دلایل مشابه نادیده بگیرد. برخی از کودکان این رویکرد را در زمان دوری از خانه از خود نشان میدهند زیرا در توالتهای عمومی احساس آرامش نمیکنند.
دردناک بودن دفع مدفوع به دلیل بزرگ و سفت بودن آن نیز ممکن است به بروز انصراف از مدفوع کردن در کودکان منجر شود. اگر دفع مدفوع باعث ناراحتی بچه شود وی ممکن است سعی کند تا از تکرار این تجربۀ دردناک خودداری نماید.
- مشکلات تربیت توالت رفتن. اگر والدین آموزش رفتن به توالت را خیلی زود شروع کنند احتمال آن هست که بچه طغیان کرده و مدفوع خود را نگه دارد. اگر تربیت رفتن به توالت به صورت نوعی جنگ تمایلات درآید، یک تصمیمگیری اختیاری برای نادیده گرفتن نیاز به دفع مدفوع ممکن است به سرعت شکل نوعی عادت غیر ارادی را پیدا کند که تغییر آن دشوار است.
- تغییرات رژیم غذایی. عدم کفایت فیبر با منابع میوه و سبزیجات یا ناکافی بودن مقدار مایعات در رژیم غذایی میتواند باعث ایجاد یبوست شود. یکی از شایعترین مواقع ایجاد یبوست در کودکان مربوط به زمانی است که رژیم غذایی کودک از رژیم به تمامی مایع به رژیم شامل برخی غذاهای جامد تغییر میکند.
- تغییرات مربوط به روال روزمره. هر گونه تغییری در روال روزمره زندگی بچه مثل مسافرت، گرمای هوا یا استرس میتواند بر عملکرد روده بچه تأثیر بگذارد. کودکان در عین حال احتمال زیادی دارد که در هنگام اولین بار رفتن به مدرسه در محیط خارج از خانه دچار یبوست شوند.
- داروها. برخی داروهای ضد افسردگی و دیگر داروها باعث تقویت ایجاد یبوست می‌شوند.
- آلرژی شیر گاو. آلرژی نسبت به شیر گاو یا مصرف زیاد فرآوردههای لبنی (پنیر و شیر گاو) گاهی از اوقات به یبوست منجر میشود.
- تاریخچه خانوادگی. کودکان دارای اعضاء خانوادۀ دچار تجربۀ یبوست، بیشتر احتمال دارد که خود نیز به یبوست مبتلا شوند. این موضوع ممکن است ناشی از مشترکات ژنتیکی یا عوامل زیست محیطی باشد.
- اختلالات پزشکی. در موارد نادر یبوست در کودکان نشان دهندۀ وجود اختلالات آناتومیک، مشکلات سیستم متابولیک یا دستگاه گوارش یا دیگر اختلالات زیربنایی است.
ریسک فاکتورها
یبوست در کودکان دچار موارد زیر محتملتر است:
- کودکان دارای زندگی کمتحرک
- کودکان فاقد فیبر کافی در رژیم غذایی
- کودکانی که به قدر کافی مایعات نمینوشند
- کودکان مصرف کنندۀ برخی داروها شامل بعضی داروهای ضد افسردگی
- کودکان دچار اختلالات پزشکی آسیب زننده به مقعد یا راست روده
- کودکان دارای تاریخچۀ خانوادگی ابتلاء به یبوست
عوارض
اگرچه یبوست در کودکان ممکن است ناراحت کننده باشد معمولاً مشکلی جدی نیست. به هر حال اگر یبوست در کودک مزمن شود میتواند عوارضی شامل موارد زیر به همراه داشته باشد:
- بروز ترکهای دردناک در پوست اطراف سوراخ مقعد (ترک مقعد)
- پرولاپس رکتال، که در آن راست روده از سوراخ مقعد بیرون میزند.
- خودداری از دفع مدفوع
- اجتناب از دفع مدفوع به دلیل درد که سبب متراکم شدن مدفوع جمع شده در کولون و راست روده شده و به بیرون نشت میکند (اینکوپرسیس)
پیشگیری
برای کمک به پیشگیری از یبوست در کودکان:
- به کودک غذاهای پرفیبر بدهید. به کودک غذاهای حاوی فیبر زیاد مثل میوهها، انواع سبزیجات، لوبیاها، و سریالهای غلات و نان کامل بدهید. اگر کودک عادت به مصرف غذاهی پرفیبر ندارد برای پیشگیری از بروز گاز و نفخ کار را با دادن چند گرم فیبر در چند وعده در روز آغاز کنید.
- کودک را به نوشیدن مایعات فراوان تشویق کنید. آب در این مورد اغلب اوقات بهترین گزینه است.
- فعالیت فیزیکی را تشویق کنید. فعالیت فیزیکی منظم به تحریک عملکرد نرمال روده کمک میکند.
- روال منظم در توالت رفتن. زمان مشخصی را برای رفتن به توالت پس از خوردن غذا برای کودک تنظیم کنید. در صورت لزوم، یک نشیمنگاه مناسب در توالت برای بچه بگذارید تا بتواند به آسودگی روی آن بنشیند و امکان زور زدن کافی برای دفع مدفوع داشته باشد.
- به کودک یاددآوری کنید که به هشدارهای طبیعی گوش بدهد. برخی از کودکان چنان غرق در بازی می‌شوند که ممکن است نیاز به دفع مدفوع را نادیده بگیرند. اگر چنین تأخیری در دفع محتویات زائد روده رخ دهد این میتواند عامل تقویت کننده یبوست باشد.
- داروهای مصرفی کودک را مرور کنید. اگر کودک شما دارویی مصرف میکند که میتواند باعث ایجاد یبوست شود، در مورد گزینههای دارویی دیگر با پزشک مشورت کنید.
تشخیص
دکتر برای تشخیص یبوست در کودکان اقدامات زیر را در دستور کار قرار میدهد:
- تاریخچۀ کامل پزشکی. پزشک کودکان در مورد بیماریهای گذشته کودک پرسش خواهد کرد. پزشک احتمالاً در مورد رژیم غذایی کودک و الگوهای فعالیت فیزیکی کودک از والدین سؤال خواهد کرد.
- معاینۀ فیزیکی. پزشک معاینۀ بالینی انجام میدهد که احتمال دارد شامل معاینۀ انگشتی سوراخ مقعد کودک برای بررسی ناهنجاری یا وجود مدفوع سفت شده باشد. احتمال آن هست که مدفوع موجود در راست روده برای وجود خون تست شود.
تستهای گستردهتر به طور معمول در مواردی انجام میشود که یبوست شدید باشد. در صورت لزوم تستهای زیر مورد استفاده قرار میگیرد:
- تست اشعه X ناحیه شکم. این تست استاندارد اشعه X به پزشک امکان میدهد تا ببیند که آیا انسدادی در ناحیۀ شکم کودک وجود دارد.
- تست مانومتری یا تحرک انورکتال. در این تست، یک لولۀ باریک به نام کاتتر در راست روده قرار میگیرد تا هماهنگی عضلاتی که کودک برای دفع مدفوع استفاده میکند ارزیابی شود.
- اشعه X با تنقیه باریم. در این تست جدار روده با یک رنگ کنتراست (باریم) پوشانده میشود به طوری که راست روده، کولون و بعضی از اوقات بخشی از روده کوچک را بتوان در عکسبرداری اشعه X مشاهده کرد.
- بیوپسی راست روده. در این تست یک نمونۀ کوچک از جدار راست روده گرفته میشود تا مشخص شود که سلولهای عصبی نرمال هستند یا خیر.
- بررسی ترانزیت یا بررسی مارکر. در این تست کودک کپسولی حاوی مارکرهای قابل تشخیص در اشعه X را به مدت چند روز میخورد. پزشک روش حرکت کپسولها را درون دستگاه گوارش کودک مورد بررسی قرار میدهد.
- آزمایش‌های خون. هر از گاه، آزمایش‌های خون مثل پنل تیروئید مورد استفاده قرار میگیرد.
درمان
بسته به شرایط پزشک ممکن است درمانهای زیر را توصیه کند:
- مکملهای فیبر غیر نسخه‌ای یا نرم کننده‌های مدفوع. اگر کودک در رژیم غذایی خود فیبر زیادی مصرف نمیکند افزودن مکملهای فیبر غیر نسخه‌ای مثل متاموزیل یا سیتروسل ممکن است کمک کننده باشد. در هر حال کودک نیاز به آن دارد که روزانه دستکم حدود یک لیتر آب بنوشد تا محصولات مورد اشاره از کارکرد مؤثر برخوردار شوند. برای تعیین دوز درست دارو بر مبنای سن و وزن والدین باید با پزشک مشورت کنند.
از شیافهای گلیسیرین میتوان به عنوان نرم کنندۀ مدفوع در کودکانی که قادر به بلعیدن قرص نیستند، استفاده کرد. برای استفاده درست از این محصولات دارویی والدین باید با پزشک مشورت کنند.
- ملین یا تنقیه. اگر انباشته شدن مواد مدفوع سبب ایجاد انسداد شود، پزشک ممکن است استفاده از ملین یا تنقیه را برای کمک به رفع انسداد توصیه کند. مثال‌هایی در این مورد شامل پلیاتیلن گلیکول (گلیکولاکس، میرالاکس، و...) و روغن معدنی است.
هرگز نباید بدون تجویز پزشک و موافقت وی به کودکان ملین داده شود و دستورالعمل مربوط به دوز مصرف باید به طور کامل رعایت گردد.
- تنقیه بیمارستانی. برخی از اوقات ممکن است میزان بیوست در کودک به قدری شدید باشد که برای دادن تنقیه قویتر برای پاکسازی روده نیاز به بستری کردن کوتاه مدت وی در بیمارستان ضروری شود.
سبک زندگی و مداوای خانگی
اغلب اوقات تغییرات رژیم غذایی و برنامه روزمره به تخفیف یبوست در کودکان منجر میشود.
- رژیم غذایی پرفیبر. رژیم غذایی پرفیبر میتواند به کودک در ایجاد مدفوع نرم و توده‌ای کمک کند. دوز روزانه توصیه شده برای کودکان 14 گرم به ازاء هر 1000 کالری موجود در رژیم غذایی کودک است.
برای کودکان خردسال این به معنی مصرف حدود 20 گرم فیبر به صورت روزانه در رژیم غذایی است. برای دختران در سن بلوغ و زنان جوان این رقم 29 گرم در روز است و برای پسران نوجوان و مردان جوان رقم مزبور 38 گرم در روز است.
مردم باید به کودکان خود غذاهای حاوی فیبر زیاد مثل انواع لوبیا، غلات کامل، میوه و سبزیجات بدهند. اما کار را باید آهسته آغاز کرد و در طول چند هفته فقط چند گرم فیبر به بچهها داد تا میزان تشکیل گاز و نفخ، که ممکن است در افراد فاقد عادت خوردن غذاهای پرفیبر امکان بروز دارد، کاهش یابد.
- مصرف کافی مایعات. آب و دیگر مایعات به نرم شدن مدفوع کودک کمک میکنند. در هر حال باید در مورد دادن شیر زیاد به کودکان مراقب بود. در مورد برخی کودکان خوردن شیر به میزان زیاد باعث افزایش میزان یبوست میشود.
- در نظر گرفتن زمان کافی برای دفع مدفوع. باید کودکان را تشویق کرد که در فاصلۀ 30 دقیقه پس از صرف غذا حدود 5 تا 10 دقیقه روی کاسه توالت بنشینند. برنامه روزمره را باید مرتب پیگیری کرد حتی اگر روزهای تعطیل و اوقات فراغت باشد.
- رفتار حمایتگرانه. باید به کوشش کودک پاداش داد و نه به نتیجۀ کارش. در مورد کوشش کودکان برای دفع مواد زائد روده به آنان پاداشهای کوچکی بدهید. پاداش محتمل در این مورد استیکرز یا کتاب خاص یا بازی خاصی میتواند باشد که بچه بتواند پس از توالت یا حتی در کوران دفع مدفوع از آنها استفاده کند. و هرگز کودک را نباید به دلیل آلوده شدن لباسش به مدفوع تنبیه کرد.
طب جایگزین
در کنار تغییرات مربوط به رژیم غذایی و برنامۀ روزانه زندگی رویکردهای جایگزین مختلفی برای کمک به تخفیف یبوست در کودکان در دسترس است.
- ماساژ. ماساژ ملایم ناحیۀ شکم کودک میتواند به آرامش عضلات مثانه و رودهها کمک کند که این خود به فعالیت روده کمک خواهد کرد.
- طب سوزنی. طب سنتی چینی از طب سوزنی برای درمان بسیاری از بیماریها استفاده میکند. در صورتی که بچه دچار درد شکم مرتبط به یبوست شود طب سوزنی میتواند کمک کننده باشد.
