بهترین تکنیک های ترکیب بندی در عکاسی و تصویر سازی (قسمت پایانی)

هر سوژه‌ای که عکاسی می‌کنید، می‌تواند جهتی در ذهن مخاطب ایجاد کند. شما هم باید این جهت را درک کنید و به آن فضای کامل برای نمایش بدهید. اگر یک خودرو به سمت راست حرکت می‌کند، شما هم باید در سمت راست فضای بیشتری در نظر بگیرد تا سمت چپ. به این طریق بر حرکت ماشین و جهت آن تأکید کردید. البته سوژه شما می‌تواند یک پروانه باشد، مهم تقسیم‌بندی فضای حرکتی به دو بخش فضای مرده و فضای فعال است تا حس و حال سوژه در صحنه بهتر درک شود؛ همان هدفی که بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی از ابتدا تابه‌حال در پی آن بوده است.

در این عکس پروانه‌ای را می‌بینید که از سمت چپ به سمت راست حرکت می‌کند. به فضای بیشتر در جلوی پروانه نگاه کنید. ببیند در سمت چپ چقدر فضا دارد. با این کار ما به مخاطب این فرصت را می‌دهیم که مسیر حرکت پروانه را در میان قاب تجربه کند. با این حرکت مخاطب به درون قاب می‌نگرد و با عناصر دیگر هم ارتباط پیدا می‌کند. این تکنیک‌ها باعث ایجاد خطوط ذهنی در نگاه مخاطب می‌شود و هنرمندان برای بیان مفاهیم لطیف‌تر، از آن در ترکیب‌بندی استفاده می‌کنند.

 قبلاً در مورد خطوط ذهنی و تأثیر آن در تصاویر در قسمت اول بهترین تکنیک های ترکیب بندی صحبت کردیم. انواع خطوط ذهنی را می‌توان در تصاویر پیدا کرد. مهم‌ترین نکته در مورد خطوط ذهنی این است که باعث می‌شوند اثر هنری بهتر و به‌طور مناسب‌تری دیده شود. پس خط‌هایی که در یک تصویر باعث می‌شوند مخاطب به بیرون تصویر نگاه کند، خطوط بسیار نامناسبی هستند؛ مگر اینکه عکاس از این کار مقصود یا هدف خاصی را دنبال کند. یک روش راهنمایی مخاطب در تصاویر، استفاده از سمت و جهت نگاه کاراکتر است. با این کار مخاطب شما از طریق دنبال کردن جهت نگاه سوژه مثلاً به یک گل یا کاراکتر دیگری می‌رسد. این‌ یکی از بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی است.

خطوط در فهم و تحلیل عکس‌ها نقش اساسی دارند

عکس بالا پلانی از فیلم همشهری کین است. جهت و نگاه بازیگران را تعقیب کنید. می‌بیند که هر سه بازیگر به یک نقطه تمرکز دارند و آن برگه‌ای است که با جدیت در حال تکمیل آن هستند. این باعث می‌شود که شما نیز متوجه اهمیت این برگه در این نما شوید. شما می‌توانید سه خط ذهنی از نگاه بازیگران به سمت قلم بکشید. در عمق صحنه یک قاب مضاعف وجود دارد که کودکی را فارغ از رفتار بزرگ‌سالان در پیش‌زمینه قاب، به برف‌بازی مشغول است. این بازی کودکانه موجب همدلی ما نیز می‌شود؛ چراکه همه آن را دوست داریم و قریب به‌اتفاق آن را با شادی تجربه کردیم. این تضاد رفتاری در بک‌گراند و فورگراند خبر می‌دهد که چیزی در حال وقوع است که چندان خوب به نظر نمی‌رسد و آنچه دوست‌داشتنی‌تر است در معرض خطر قرار دارد. این می‌تواند به این معنا باشد که فصل بازی به انتهای رسیده؛ چراکه حکم آن امضا شده‌ است. این‌یک تحلیل ساده از یک نمای پرمحتوا است و شما به‌تدریج با وجوه بیشتر این خطوط در حین کار آشنا می‌شوید. ساده‌ترین کار این است که بعدازاین به سمت و سوی نگاه کاراکترها درصحنه بیشتر دقت کنید و سعی کنید خطی را که نشان می‌دهند، دنبال کنید تا ببیند به چه عنصر دیگر می‌رسید. همان‌طور که قبلاً گفته شد، خط‌ها در بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی نقش برجسته‌ای دارند. در نمونه‌های زیر به‌راحتی می‌توانید این خطوط را پیدا کند و در این کار ماهر شوید.

بنای این قانون، قاعده خواندن متون توسط مخاطبان است. وقتی شما از سمت راست مطالب را می‌خوانید و به آن خو گرفته‌اید، در هنگام دیدن یک عکس هم از سمت راست شروع به دیدن آن می‌کنید. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود هر حرکتی که در عکس انجام می‌شود از سمت راست به چپ باشد. این‌یک قانون نسبی است، چراکه به مخاطب شما و زبان او مربوط می‌شود و یک مخاطب انگلیسی‌زبان تمایل دارد تصاویر را از سمت چپ به راست بخواند. پس این دفعه هنگامی‌که دیدید یک عکس این قانون را رعایت نکرده، قبل از قضاوت در مورد عکاس و آموزش‌های عکاس، به این نکته توجه کنید که این عکس در کجا گرفته‌ شده است. اهمیت این قانون در این است که فضای خالی در لحظه اول مخاطب را گیج نکند و مهم‌تر از آن هیچ‌چیز نیست؛ چراکه داوری‌ها می‌تواند در مورد اجرای این قانون متفاوت باشد.

در این دو تصویر بستگی به عادت خواندن مخاطب، دیدن نقاط مهم صحنه امکان دارد از هر طرف باشد؛ ولی مفهوم و نتیجه حسی که در مخاطب ایجاد می‌کند نیز مهم است. وقتی مخاطب که عادت به خواندن متون از راست به چپ دارد و به تصویر بالایی نگاه می‌کند، آن‌ را ملایم می‌بیند؛ چراکه حرکت تصویر در جهت اسکن چشم او است. ولی وقتی به تصویر پایین نگاه می‌کند و دیدن عکس را از سمت راست به چپ شروع می‌کند، ناگهان با دختری که به سمت راست حرکت می‌کند، مواجه می‌شود که واکنشی مثل مقابله ایجاد می‌کند. همین شرایط به‌طور معکوس برای مخاطبی است که خواندن را از سمت چپ به راست آموخته است. شما در نظر بگیرید که مخاطبان شما بیشتر از کدام دسته هستند. مطالب را از راست می‌خوانند یا از سمت چپ. با استفاده از قوانین دیگر ترکیب‌بندی می‌توانید این قانون را برای دیگر مخاطبان متعادل کنید یا حتی از آن به نفع خود برای بیان بهتر موضوع استفاده کنید. مانند تصویر زیر که دختری در یک نمای قاب در قاب به سمت راست حرکت می‌کند و در اصفهان عکس‌برداری شده است. استفاده از  چند قانون از لیست بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی باعث افزایش کیفیت عکاسی شما می‌شود.

یک مطلب مهم در مورد این حالت، اهمیت نقاط خوانش در ترکیب‌بندی مخصوصاً قانون یک‌سوم است. در قانون یک‌سوم، چهار نقطه در صفحه ایجاد می‌شود؛ اما به خاطر نحوه اسکن چشم از تصاویر، هرکدام از این نقاط یک تقدم و تأخر در دیدن  ایجاد می‌کنند. در تصویر زیر این نکته به‌خوبی دیده می‌شود که ابتدا نقطه توجه ۴۱ درصد و بعد ۲۵ درصد و بعد ۲۰ درصد و درنهایت ۱۴ درصد توسط مخاطب، دیده می‌شود. 

شما در قسمت اول مطلب لیست بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی با قانون یک‌سوم آشنا شدید و آن را تجربه کردید. در قانون یک‌سوم چیدمان عنصر به نحوی بود که در راستای یک خط عمودی یا افقی قرار می‌گرفتند. رعایت این قانون همیشه راحت نیست. گاهی عمل به آن باعث می‌شود که یک فضای خالی ناخواسته، در عکس ایجاد شود. ما نباید درصحنه یک فضای خالی داشته باشیم؛ مگر از روی قصد و برنامه‌ریزی قبلی. برای رفع این مشکل می‌توانید در نمای خود از یک سوژه بااهمیت کمتر استفاده کنید. تا جایی که وجود آن از اهمیت سوژه اصلی شما نکاهد. سوژه پرکننده قاب شما، می‌تواند کوچک‌تر باشد یا با فوکوس بیشتری سوژه اصلی را هدف قرار دهید.

در این عکس یک چراغ‌برق را می‌بینید که به‌خوبی سمت چپ کادر نشسته‌ است. در سمت دیگر و در دوردست، برج ساعت بیگ بن را می‌بیند که باقی‌مانده فضای نما را با حضور خود پرکرده است. با این کار به مخاطب خود آدرس کلی این تیر چراغ‌برق را هم داده‌اید. ما می‌توانیم از قانون فضای منفی در این تصویر نیز استفاده کنیم؛ ولی اینجا برای پر کردن فضای منفی و رساندن یک پیام از این کار انصراف دادیم. این در اختیار عکاس است که قوانین بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی را در عکس خود محک بزند. این قوانین قرار هستند به شما کمک کنند تا مفاهیم خود را بهتر بیان کنید، هیچ‌کدام نباید دست و پای شما را ببندد. شما در عکاسی باید ببینید، کدام از این دستورالعمل‌ها برای عکس شما مفید است و کدام نه؛ این کار جز با آزمون و تجربه به دست نمی‌آید.

 در این تصویر یک گوجه‌فرنگی خوش‌رنگ در یک‌ طرف قاب قرار دارد. ظرف گوجه‌فرنگی نیز با فاصله از طرف دیگر قاب، تعادل را فراهم می‌کند. ظرف گوجه‌فرنگی یک اثر ثانویه نیز در ترکیب دارد. گوجه‌فرنگی در جلوی تصویر در فاصله‌ای است که آشکارا بزرگ‌تر از گوجه‌فرنگی درون ظرف به نظر می‌رسد در عکس به‌اندازه‌ای که دور است کوچک‌تر می‌شود. این ترکیب‌بندی کمک کرده است احساس عمق و مقیاس را به صحنه اضافه شود. در تکنیک فورگراند جذاب، در قسمت اول مطلب بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی مورد لایه‌های صحنه صحبت کردیم و این نمونه‌ای از استفاده از عمق صحنه است.

 قانون همسایگی ابزار بسیار قدرتمندی در عکاسی است. این قانون به شما کمک می‌کند که قوام عکس شما بیشتر شود. اینجا شما یک گام جلوتر می‌روید و با حساسیت بیشتری عناصر را انتخاب می‌کنید. وقتی دو عنصر عکاسی که باهم تفاوت بارزی دارند در کنار هم دیده می‌شود، آغاز جلب‌ توجه و داستان‌پردازی است. یک فرد چاق و لاغر را در نظر بگیرید، به‌سرعت نقطه توجه خواهند بود. لزومی ندارد عناصر شما متضاد باشند؛ بلکه می‌توانند مکمل یکدیگر باشند. مهم این است که با چیدمان عناصر و شناخت تأثیر آن‌ها در ذهن مخاطب، بتوانید قوه فکر مخاطب را  نسبت به موضع اثر فعال کنید. فعال کردن این قوه هدف غایی بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی است. 

قرار دادن دو شیء در کنار هم که معنایی متضاد را تداعی می‌کند مانند چاق و لاغر یا پیر و جوان یا بزرگ و کوچک، بسیار سریع جلب توجه می‌کند

این عکس در خانه گرفته‌ شده و صحنه‌ای است که مدل‌های مختلف آن را در زندگی روزمره بسیار تجربه کردیم. مادربزرگی که با نوه خود مشغول است و هر دو راضی به نظر می‌رسند. اگر بخش ترکیب‌بندی متقارن را یادتان باشد، حتماً تابه‌حال متوجه خط عمودی دیوار در وسط صحنه و تقسیم‌بندی تصویر شده‌اید. دو سمت تصویر به کودکی و کهن‌سالی اشاره می‌کند. سمت دخترک، درخت کریسمس (نشانه سال و سال نو) و چراغ‌های کوچک و درخشان جشن و محیط کمی تیره‌تر به معنای خامی و خواب دوران جوانی است. سمت پیرزن تصاویر روی دیوار که یادآور خاطرات گذشته هستند و پنجره که نور و روشنایی آن محیط را روشن کرده، به معنای روشنی و خردمندی پیرزن است. این عکس، داستانی از گذر زندگی را به یک‌ لحظه، در جلوی چشم ما مجسم می‌کند.

این تصویر جالب که به‌نوعی تکنیک قاب در قاب است با استفاده از نوستالژی یک عکس قدیمی و مکان واقعی درون قاب، یک صحنه خاطره‌انگیز و جذاب را ایجاد کرده است. موضوع و هدف خود را بیان کنید و بعد فکر کنید چه عناصری می‌تواند بیانگر موضوع شما باشد. وقتی به آن مسلط شدید، می‌توانید ترکیب‌بندی خود را شروع کنید و با چیدمان درست عناصر در کنار یکدیگر  راوی داستان خود باشید. اگر هنوز این کار برای شما سخت است از نمونه‌های زیر الهام بگیرد و با مهندسی معکوس آن‌ها را اجرا کنید؛ مطمئن باشید که به‌تدریج ایده‌های جدیدی به سراغ شما می‌آیند.

 در لیست بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی، این قانون ترکیبی از قانون یک‌سوم و خطوط مورب است. چشم مخاطب بعد از پویش نقاط کلیدی قانون یک‌سوم، به دیدن عکس به‌صورت قطری می‌پردازد. برای به دست آوردن مثلث‌های طلایی در قاب خود یک از قطرهای عکس را رسم کنید. از دو گوشه دیگر یک خط که با زاویه ۹۰ درجه خط قطری را قطع کند، ترسیم کنید. با این کار قاب شما به چند مثلث تقسیم می‌شود . حال شما چند نقطه پویا و مؤثر در تصویر خود دارید.

در تصویر بالا با کشیدن خط راهنما و ایجاد مثلث‌های طلایی بهتر متوجه نقاط بارز تصویر می‌شوید. علاوه بر نقاط برجسته به زاویه عناصر صحنه در راستای خط راهنما نیز توجه کنید. اگر دقت کرده باشید، نقاط ترکیب‌بندی مثلث در حوالی نقاط قانون یک‌سوم ایجاد می‌شود. بهتر است که شما هم این نقاط را همانند سطوح کوچک راهنما در نظر بگیرید. لیست بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی از قواعدی تشکیل‌ شده است تا ما به‌سرعت با تست آن‌ها روی سوژه، به ایده‌های جدیدی دست پیدا کنید. شاید به نظر برسد این قوانین تا حدی هم‌پوشانی دارند. از جهتی این امر درست است؛ ولی هرکدام از قواعد لیست بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی از شما می‌خواهد از منظری نو به صحنه عکاسی خود نگاه کنید.

در عکس بالا بازهم از قاعده مثلث طلایی استفاده‌ شده است. موقعیت سر جوانه‌ها با زاویه‌ای که ایجاد می‌کند، قطر قاب را تداعی می‌کند. قرارگیری دو جوانه اول و آخر درون مثلث‌های طلایی به عکاس کمک کرده تا تصویر جذابی خلق کند.

در انتهای لیست بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی به یک قانون جهانی در مورد زیبایی اشاره می‌کنیم. نسبت طلایی یا عدد فی یکی از اعدادی است جایگاه خاصی در ریاضی و هندسه و هنر دارد. گاهی ارج و منزلتی پیدا می‌کند که گویی یک موهبت الهی است و خیلی وقت‌ها هم به‌طور عجیبی این را ثابت می‌کند. چند عدد در دنیای علم با هم رقابت تنگاتنگی دارند از قبیل عدد فی، عدد پی ، عدد اویلر و ... که هرازگاهی کشفیات جالبی نسبت به آن‌ها بیان می‌شود؛ اما عدد فی یک مزیت نسبی دارد و آن این است که حتی در زندگی عادی نیز خود را خیلی راحت و صمیمی نشان دهد. اگر عدد پی توانسته است در تقویم یک روز به نام خودش ثبت کند، عدد فی خود در میان قلب‌ها و مخصوصاً قلب هنرمندان جا گرفته و ملقب به عدد طلایی یا نسبت طلایی شده است. عدد فی را می‌توان در طبیعت فراوان دید و در معماری و هنرهای تجسمی نیز نفوذ فراوان دارد. این عدد امروز در مهندسی و پزشکی نیز جایگاه قرص و محکمی برای خود مهیا کرده است؛ اما عدد فی چرا در لیست بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی قرار گرفته و چگونه می‌تواند به عکاسی کمک کند؟

شما می‌خواهید یک قاب مناسب و زیبا برای خلق اثر هنری خود داشته باشید. ساده‌ترین قاب، مربع است که اضلاع آن برابر دارد و ما نام هر ضلع را a می‌گذاریم؛ ولی ترکیب‌بندی در قاب مربع، کاری خسته‌کننده است. به تجربه ثابت‌ شده که چشم، مستطیل‌ها را بیشتر دوست دارد و می‌پسندد. برای به دست آوردن یک قاب بهتر یکی از ضلع‌های مربع را به یک نسبت بلندتر می‌کنیم و این مقدار اضافه را b می‌نامیم. برای محاسبه این نسبت کافی است a را به b تقسیم کنیم تا هر زمانی که قابی با سایز دیگر نیاز داشتیم، بتوانیم با این نسبت اضلاع مناسب و درست یک قاب خوش‌فرم را تعیین کنیم. برای آنکه مطمئن شویم کارمان درست است، می‌توانیم بگویم طول جدید که مجموع a و b است، هنگام تقسیم‌ بر a نیز باید یک نتیجه مشابه به ما بدهد. اکنون می‌توانیم این فرمول را به‌صورت زیر بنویسیم.

تجربه نشان داده که فی در بهترین حالت برابر است با ۱.۶۱۸. این تجربه جذاب و پرکاربرد باعث شده که تصور شود برای هر پاره‌خطی می‌شود یک نقطه طلایی مشخص کرد و درنهایت این پاره‌خط‌ها که هرکدام اضلاع یک مستطیل زیبا هستند، یک قوس حلزونی یا اسپیرال تشکیل می‌دهند. این قوس زیبا را با یک پرگار خاص هم می‌شود اندازه‌گیری کرد که به پرگار داوینچی معروف است. داوینچی از کسانی است که در آثار خود مشتاقانه به دنبال پیاده کردن این عدد بوده و در مشهور شدن آن نقش به سزایی داشته است. از میان ایرانیان نیز نابغه بزرگی همچون میرعماد، نه به این طریق هندسی بلکه با ذوق ذاتی این نسبت را در آثار خود پیاده کرده است. نتیجه این نبوغ، خط نستعلیق است که به عروس خط‌های اسلامی محسوب می‌شود.

نسبت طلایی به‌عنوان یک شاخص زیباشناسی به‌کرات می‌تواند مورد استفاده واقع شود . شما هم می‌توانید در هر جا آن را امتحان کنید . فرض کنید می‌خواهید بدانید شما خوش‌قامت هستید یا نه؟ اگر مقدار قد کامل خود را تقسیم‌ بر مقدار ارتفاع نقطه ناف تا پاشنه پای خود بکنید، چه عددی به دست می‌آید. هرچقدر این عدد به ۱.۶۱۸ نزدیک‌تر باشد، خوش‌قامت‌تر هستید. حالا اگر بخواهید در میان طول قفسه یک شیء را در بهترین نقطه بگذارید تا برجسته و بهتر دیده شود، کدام نقطه را انتخاب می‌کنید. شاید باید به دنبال، ناف قفسه باشید.

البته فرمول فی به این صورت که بیان کردیم از لحاظ ریاضی چندان پیشرفته نیست؛ ولی باعث می‌شود قانونی پیشرفته‌تر از قانون یک‌سوم را تجربه کنید. تفاوت تقسیم‌بندی یک قاب با قانون یک‌سوم و قانون نسبت طلایی به‌صورت زیر است.

در فیلم زیر می‌توانید روش دیگر محاسبه تناسب طلایی را در ۶۰ ثانیه تماشا کنید.

قوس حلزونی در این عکس از یک سمت شروع‌ شده و درنهایت کاراکتر اصلی را در نقطه طلایی نشانه رفته است. شما می‌توانید برای گرفتن چنین نتایجی هنوز هم به روش‌های قبلی ترکیب‌بندی اعتماد کنید و بعد در انتها، کار خود را با یک اسپیرال حلزونی مانند شکل این بسنجید. به‌مرور می‌توانید کادر مناسب را برای پیاده‌سازی این ترکیب‌بندی انتخاب کند.

در لیست بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی، قانون نسبت طلایی می‌تواند بهترین خاصیت را در سوژه‌یابی دارد. اگر آن را تمرین کنید و در جستجوی آن مداومت داشته باشید، در خیلی از مکان‌ها و نقاط به چشم می‌آید و کار عکاسی را برای شما آسان‌تر می‌کند. به تصاویر نمونه این بخش نگاه کنید و بدانید که شما نیز می‌توانید همانند آن را خلق کنید.

با بهترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی آشنا شدید. تابستان در پیش است، روزی چند عکس با این متدها بگیرید. اگر قصد خرید دوربین دارید، مطالب راهنمای خرید دوربین را مطالعه کنید. اگر دوربین حرفه‌ای ندارید هیچ مشکلی نیست. می‌توانید با نصب نرم‌افزارهای موبایل Camera Awesome و Big Lens در گوشی هوشمند خود امکانات لازم برای پیاده‌سازی این تکنیک‌ها را در اختیار داشته باشید. اگر هم‌اکنون شروع کنید، در انتهای فصل تابستان، کوله‌باری از تجربه و عکس‌های زیبا خواهید داشت که حتی می‌تواند آینده شغلی شما را تعیین کند. پس این فرصت را به خود بدهید که حتی با دوربین گوشی همراه، استعدادهای ناشکفته خود را شکوفا کنید.