خبرگزاري آريا – افرادي که مقدار اندکي آهن خون‌رنگزا از رژيم غذايي خود جذب مي‌کنند و يا رژيم آنها حاوي هيچ‌گونه آهن خون‌رنگزايي نيست، با خطر ابتلا به کمبود آهن مواجه هستند.
به گزارش خبرگزاري آريا از ميزان،آهن در زمره مواد معدني ضروري قلمداد مي‌شود.
با اين وجود، همانند بسياري از ديگر مواد معدني مصرف بيش از حد آن براي سلامت مضر است. در واقع، آهن مي‌تواند چنان سمي باشد که جذب آن به شدت از سوي مجراي گوارشي کنترل مي‌شود.
بدين ترتيب، خطر جذب بيش از حد آن و بالطبع تاثيرات منفي آن به حداقل مي‌رسد. هنگامي که اين مکانيزم ايمني دچار نقصان گردد، مشکلات مرتبط با سلامتي بروز مي‌کنند.
در اين مقاله به عوارض مصرف زياد آهن براي بدن مي پردازيم:
آهن چيست؟
آهن يکي از ضروري‌ترين مواد معدني مغذي قلمداد مي‌شود که اکثر آن را گلبول‌هاي قرمز مصرف مي‌کنند. بخش عمده‌ايي از هموگلوبين، پروتئيني که در گلبول‌هاي قرمز يافت مي‌شود، مي‌باشد. هموگلوبين مسئول انتقال اکسيژن به سلول‌هاي بدن است.
دو نوع آهن خوراکي وجود دارد:
آهن خون‌رنگزا: اين نوع آهن فقط در خوراکي‌هاي حيواني يافت مي‌شود، اغلب در گوشت قرمز. اين نوع آهن نسبت به آهن غير خون‌رنگزا ساده‌تر جذب بدن مي‌شود.
آهن غير خون‌رنگزا: اغلب آهن‌هاي خوراکي غير خون‌رنگزا هستند. اين نوع آهن هم در خوراکي‌هاي گياهي و هم در خوراکي‌هاي حيواني يافت مي‌شود. جذب آن با اسيدهاي بنيادي از قبيل ويتامين C افزايش مي‌يابد، اما با مصرف ترکيبات گياهي مانند اسيد فيتيات اين روند کاهش مي‌يابد.
افرادي که مقدار اندکي آهن خون‌رنگزا از رژيم غذايي خود جذب مي‌کنند و يا رژيم آنها حاوي هيچ‌گونه آهن خون‌رنگزايي نيست، با خطر ابتلا به کمبود آهن مواجه هستند.
افراد بسياري از کمبود آهن رنج مي‌برند، به ويژه زنان. در واقع، کمبود آهن در زمره شايع‌ترين نوع کمبود مواد معدني جهان به شمار مي‌رود.
قاعده ذخيره آهن
به دو دليل عمده سطح آهن در بدن مرتبا تنظيم و تعديل مي‌گردد:
آهن يک ماده معدني ضروري است که نقش عمده‌اي را در بسياري از عملکردهاي اساسي بدن ايفا مي‌کند، اما بدن ما به ميزان محدودي از آن نياز دارد.
مصرف بيش از حد آهن به صورت بالقوه سمي است، بنابراين امکان جذب بيش از حد آهن توسط بدن وجود ندارد.
بدن ميزان آهن مورد نياز خود را با کمک جذب از طريق دستگاه گوارش تنظيم مي‌کند.
هپسيدين، هورمون تنظيم و تعديل آهن، مسئول حفظ تعادل آهن ذخيره شده در بدن است. کارکرد اصلي آن ممانعت از جذب آهن فراوان است.
اساسا بدين شيوه عمل مي‌کند:
جذب آهن فراوان–کاهش ذخيره‌ي آهن–در اغلب مواقع اين سيستم کاملا دقيق عمل مي‌کند. با اين وجود، برخي از اختلالات مانع از ترشح هپسيدين مي‌گردد که منجر به تجمع آهن در بدن مي‌گردد.
از طرف ديگر، شرايطي که منجر به ترشح بيش از حد هپسيدين گردد، کمبود آهن را در بدن پديد مي‌آورد.
تعادل ميزان آهن در بدن مي‌تواند تحت تاثير مصرف آهن در رژيم غذايي قرار گيرد. در طول زمان، رژيم‌هايي که فاقد آهن کافي هستند، مي‌توانند کمبود آهن را پديد آورند. از طرف ديگر، مصرف ببش از حد مکمل‌هاي آهن خطر ابتلا به مسموميت‌هاي حاد ناشي از آهن را به وجود مي‌آورد.
مسموميت ناشي از مصرف آهن
مسموميت ناشي از آهن زياد هم مي‌تواند ناگهاني و هم مي‌تواند به صورت تدريجي رخ دهد.
بسياري از مشکلات جدي مرتبط با سلامت، از مصرف تصادفي بيش از حد آهن همانند مصرف بيش از حد مکمل‌ها براي مدت طولاني يا اختلال مزمن جذب حداکثري آهن است.
در شرايط معمول، مقدار اندکي آهن در شريان‌هاي حياتي به گردش در مي‌آيند.
سلامت آن منوط به پروتئين‌هايي از قبيل ترانسفرين است که مانع از آسيب‌رساني آهن به ديگر بافت‌ها مي‌گردد.
با اين وجود، مسموميت ناشي از آهن مي‌تواند سطح آهن آزاد را در بدن به طرز قابل توجهي افزايش دهد.
آهن آزاد از خواص اکسيداسيوني برخوردار است، نقطه‌ي مقابل خاصيت آنتي‌اکسيداني، و مي‌تواند منجر به آسيب سلولي گردد.
اين امر مي‌تواند چندين عامل داشته باشد. از جمله:
مسموميت ناشي از آهن: مسموميت هنگامي اتفاق مي‌افتد که افراد، به ويژه کودکان، بيش از حد مکمل آهن مصرف نمايند.
هموکروماتوز(تجمع غير طبيعي آهن) ارثي: يک اختلال ژنتيک که با جذب مفرط آهن از غذاها بروز مي‌کند.
تجمع افراطي آهن در نژاد سياه (افريقايي): يک رژيم غذايي مملو از آهن ناشي از مصرف غذاها و نوشيدني‌هاي سرشار از آهن. اين امر براي اولين در افريقا که آبجوهاي دست‌ساز و خانگي در بشکه‌هاي فلزي نگه‌داري مي‌شد، مشاهده شد.
مسموميت ناشي از آهن دقيقا هنگامي پديد مي‌آيد که افراد در مصرف مکمل‌هاي آهن افراط نمايند. ميزان ۱۰ تا ۲۰ ميلي‌گرم مي‌تواند علائم معکوسي را بروز دهد، حال آنکه مصرف بيش از ۴۰ ميلي‌گرم در روز آسيب‌هايي را پديد مي‌آورد که مستلزم مراقبت‌هاي پزشکي است.
بدين ترتيب مصرف بيش از حد مکمل‌هاي آهن منجر به مشکلات حادي مي‌گردد. از اينکه طبق دستورالعمل درج شده بر روي مکمل آهن پيروي مي‌کنيد، اطمينان حاصل نمائيد و هيچ‌گاه بيش از آنچه پزشکتان تجويز کرده مصرف نکنيد.
علائم اوليه مسموميت ناشي از آهن شامل دل‌درد، تهوع و استفراغ مي‌شود.
به طور کلي، انباشته شدن حجم زيادي آهن در اندام‌هاي داخلي به صورت بالقوه منجر به آسيب‌هاي مرگباري از جمله به مغز و کبد وارد مي‌سازد.
علائم مصرف بيش از حد مکمل‌ها در طي زمان، شباهت بسياري به علائم تجمع آهن در بدن دارد که در زير به تفصيل به آن پرداخته مي‌شود.
تجمع آهن در بدن
تجمع آهن به شکل‌گيري تدريجي آهن فراوان در بدن اطلاق مي‌شود. اين امر ناشي از اختلال در سيستم تنظيم سطح آهن درحد طبيعي رخ مي‌دهد.
تجمع آهن در بدن اغلب افراد چندان نگران‌کننده نيست. اما براي افرادي که به طور ژنتيک مستعد جذب آهن فراوان از دستگاه گوارش خود هستند، مي‌توانند نگران‌کننده باشد.
شايع‌ترين اختلال تجمع آهن، هموکروماتوز ارثي است که منجر به شکل‌گيري آهن در بافت‌ها و اندام‌هاي بدن مي‌گردد.
چنانچه هموکروماتوز بدون درمان رها شود، به مرور زمان خطر ابتلا به آرتروز، سرطان، نارسايي کبدي، ديابت و بيماري‌هاي قلبي را افزايش مي‌دهد.
خلاص شدن از اين آهن اضافي براي بدن چندان آسان نيست. موثرترين روش براي رهايي از از تجمع آهن، از دست دادن خون است.
بنابراين، احتمال اينکه زنان پس از بلوغ و پيش از يائسگي، مشکلات ناشي از تجمع آهن را تجربه نمائيد بسيار کم است. علاوه بر اين، کمترين خطر متوجه افراديست که به طور مرتب خون خود را اهدا مي‌کنند.
چنانچه خود را مستعد تجمع آهن مي‌دانيد، خطر بروز هرگونه مشکل را با موارد زير به حداقل برسانيد:
کاهش مصرف غذاهاي سرشار از آهن از قبيل گوشت قرمز.
اهداي خون به طور منظم.
پرهيز از مصرف ويتامين C همراه با غذاهاي سرشار آهن.
با اين وجود، چنانچه علائم تشخيص تجمع آهن در شما وجود ندارد، اساسا کاهش مصرف و جذب آهن توصيه نمي‌شود.
آهن و خطر ابتلا به سرطان
ترديدي وجود ندارد که تجمع آهن مي‌تواند منجر به بروز سرطان، هم در انسان و هم در حيوانات، گردد.
از ظواهر امر پيداست که اهداي خون و از دست دادن خون اين خطر را کاهش مي‌دهد.
مطالعات مشاهده‌ايي حاکي از آن است که جذب بيش از حد آهن خون‌رنگزا خطر ابتلا به سرطان روده‌ي بزرگ را افزايش مي‌دهد.
آزمايشات باليني دال بر آن است که آهن خون‌رنگزاي مکمل‌ها و گوشت قرمز شکل‌گيري ترکيبات سرطان‌زا موسوم به ان-نيتروسيل را در سيستم گوارشي افزايش مي‌دهند.
ارتباط بين گوشت قرمز و ابتلا به سرطان از موضوعاتيست که نقل محافل علمي به شمار مي‌رود. گرچه برخي از مکانيزم‌ها در توجيه اين ارتباط محتمل به نظر مي‌رسد، اما اغلب شواهد بر اساس مطالعات مشاهده‌ايي ارائه مي‌گردد.
آهن و خطر ابتلا به عفونت
به نظر مي‌رسد هم تجمع افراطي آهن در بدن و هم کمبود آن افراد را بيش از حد مستعد ابتلا به بيماري‌هاي عفوني مي‌نمايد.
علت آن در دو مورد خلاصه مي‌گردد:
سبستم ايمني بدن از آهن کمک مي‌گيرد تا باکتري‌هاي مضر را نابود سازد، بنابراين بدن مقداري آهن براي مبارزه با عفونت‌ها نياز دارد.
افزايش سطح آهن آزاد منجر به تحريک باکتري‌ها و ويروس‌ها براي رشد مي‌گردد، بنابراين آهن بيش از حد مي‌تواند نتايج معکوسي در بر داشته باشد و خطر ابتلا به عفونت را افزايش دهد.
چندين مطالعه در اين زمينه حاکي از آن است که مکمل‌هاي آهن تکرر و شدت عفونت را افزايش مي‌دهد، حال آنکه برخي مطالعات ادعا مي‌کنند ارتباطي بين آنها وجود ندارد.
افرادي که از هموکروماتوز ارثي رنج مي‌برند، بيش از ديگران در خطر ابتلا به عفونت قرار دارند.
پيش از مصرف هرگونه مکمل آهن از سوي افرادي که در خطر ابتلا به عفونت قرار دارند، تمام جوانب امر بايد مد نظر گرفته شود و بايد به تمام موارد خطرآفرين توجه گردد.
به طور خلاصه، مصرف آهن زياد مي‌تواند خطرآفرين باشد.
با اين وجود، جز در مواردي که اختلال تجمع آهن وجود دارد، اساسا نيازي نيست نگران جذب آهن فراوان از رژيم غذايي خود باشيد.
مصرف مکمل هاي آهن نيز داستان ديگري دارد. براي افرادي که از کمبود آهن رنج مي‌برند، مفيد است اما براي افرادي که کمبود آهن ندارد مي‌تواند مضر باشد.
مکمل‌هاي آهن به هيچ وجه نبايد خودسرانه و بدون توصيه پزشک مصرف شوند.
