کم‌آبی و بارش باران هردو در 

سلامت نیوز: بارش باران‌های بهاری در هفته‌های گذشته و در اغلب شهرهای کشور اگرچه با شادی مردم شهرها همراه بود و توانست تبسمی هرچند موقت را بر لب‌های آنها بنشاند‌ اما در پس خود توامان و مثل گذشته‌ فقدان عناصر بسیار مهمی را بار دیگر در خصوص نبود زیرساخت‌های پایدار و حتی فقدان مکانیسم‌های شهری لازم را به همگان اعم از شهرنشینان و مسوولان ذی‌ربط گوشزد کرد.

به گزارش سلامت نیوز، روزنامه جهان صنعت نوشت: باران‌های موسمی که در فصل بهار و در این روزها عموما به باران‌های نیسان معروف هستند چند سالی بود که بالاخص در پایتخت نمودی اینچنینی نداشت و شهر تهران با توجه به وضعیت خشکسالی عمومی و همچنین بروز بی‌آبی ملموس بالاخص در فصل تابستان نیاز به چنین باران‌هایی داشت. فارغ از آنکه این باران‌ها در تعدیل درجه هوای بهاری تا چه حد و اندازه اهمیت دارند و برای کشاورزی‌ مقطعی و محصولات بهاری تا چه میزان‌ مفید هستند‌ اما نبود سامانه جامع زیرساخت شهری، نه‌تنها باعث بروز معضلات و مشکلات عدیده‌ای از قِبَل این بارش‌ها می‌شود‌ بلکه سیستم فاضلاب شهری قابلیت پوشش دادن به این باران‌ها را ندارد. در واقع‌ در اغلب شهرهای کشور به مقوله تجمیع و ذخیره آب باران و برف به طور خاص توجه نشده است.
همین چند روز پیش فیلمی در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شد که نشان می‌داد فردی دارای چهارچرخه باری در شهرکرج در یک مسیر تردد از خیابانی دو طرفه، افراد متقاضی را از حریم وسط بزرگراه سوار چهارچرخه کرده و به پیاده‌رو‌ مورد نظر می‌رساند و در عوض از آنها مزد دریافت می‌کند‌ یا در همین شهر سه خودرو در آب انباشته شده یکی از زیرگذرهای این شهر متوقف شده‌اند و شرایط به حدی نامناسب است که برای نجات آنها از این دریاچه زیرگذری خودروی امداد آتش‌نشانی به سروقت‌شان آمده است. شهر تهران نیز که شاهد آبگرفتگی در بسیاری از خیابان‌ها، زیرگذرها و چهارراه‌های خود بود و علنا مردم مستاصل و عصبی از شرایط به وجود آمده یا خود دست به کار شده بودند یا به کمک ماموران شهرداری رفته بودند تا بتوانند گرفتگی‌های جوی‌ها یا فاضلاب‌ها را در حد نجات خود از مهلکه برطرف کنند. بروز تصاویری اینچنین نامناسب در شهرهای باران‌زده ما یک بار دیگر اهمیت استقرار رفتار شهروندی را به همه ما گوشزد می‌کند. افزایش آنی‌ کرایه‌تاکسی‌ها و مسافرکش‌ها مانند موارد تاسفبار کرایه تاکسی‌های ونک تا میدان ولیعصر با 10 هزار تومان! یا مسیر پارک‌وی انتهای بزرگراه نواب به علت آبگرفتگی‌های متعدد در آنجا و مانند همیشه بروز مشکل تردد در زیرگذر نواب، (همان زیرگذری که به ادعای شهردار وقت تهران در زمان افتتاح بنا بود ترافیک تهران را به طرز ویژه‌ای از بین ببرد)، رقمی حدد 30 هزار تومان، همه نشان می‌دهند که نه فقط نحوه مدیریت شهری در برابر چنین حوادثی ناکارآمد است‌ بلکه رفتار مدنی بخش قابل توجهی از اجتماع ما به هیچ عنوان سر سازگاری با شان جامعه ایرانی را ندارد.

برای بررسی و تحلیل چنین وضعیتی به گزارش موسسه «تحقیقات و مطالعات شهرنشینی و راهکارهای تحقق زندگی در ژاپن مدرن» در سال 2015 در خصوص باران‌های موسمی بهاری در جزیره هونشو که در اختیار شهرداران برخی از کشورهای جهان در سمیناری در سال 2017 با عنوان «تحقق یا ساخت شهرهایی همسو با ارزش‌های سبز» قرار گرفت، اشاره می‌کنم، ‌1‌ تا نه‌تنها میزان فاصله شهرهای خودمان با تطبیق شرایط‌شان همسو با حفظ محیط زیست و منابع طبیعی را بررسی کنیم‌ بلکه شاید زمینه‌های چنین مقولاتی نیز در ذهن خوانندگان ایجاد شود. در این گزارش ارقام بسیار جالبی طرح شده‌اند که وقتی مورد مطالعه قرار می‌گیرند تازه متوجه می‌شویم برای کشوری مانند ژاپن که همچون کشور ما و بسیاری از کشورهای جهان مشکل بی‌آبی را هنوز متوجه شهرها و روستاهای خود نمی‌دانند، طرح تامین آب برای شهرها آن هم از نزولات آسمانی و نیز گسترش کمربند طبیعت سبز در شهرها چقدر اهمیت دارد.
بنا به این گزارش قریب به 85 درصد از حجم آبی که توسط باران نازل می‌شود تجمیع، ذخیره و در نهایت مورد مصرف قرار می‌گیرد. جالب اینجاست که جزیره هونشو که شهرهای بزرگی مانند توکیو و اوزاکا را در خود دارد، یکی از بزرگ‌ترین مناطق تولید‌کننده برنج نیز در جهان به حساب می‌آید. این خود نشان‌دهنده میزان بارش باران در این جزیره در طول سال و نیز میزان رطوبت موجود در هوا در اغلب ایام سال است‌ اما یک تیم بسیار کارآمد در زمینه مدیریت باران در مناطق شهری متولی توجه و ساماندهی این مساله است که با رویت آمارها و کارکرد چنین کارگروهی که نزدیک به چهار دهه است در این زمینه فعالیت می‌کند و نشان می‌دهد که برای سیاستگذاری کشوری مقتدری مثل ژاپن حتی یک قطره آب نیز تا چه حدی اهمیت دارد.

بنابر این گزارش 92 درصد از مراکز کشت و صنعت و کارگاه‌های صنعتی و کشاورزی از شش تا هفت ماه با میزان باران ذخیره شده از طریق سیستم جامع تجمیع آب می‌توانند آب مصرفی خود برای آبیاری را تامین کنند. براین اساس مراکز صنعتی تمام تلاش خود را می‌کنند که آب مصرفی خود در بخش صنعت را نیز از این طریق تامین و سپس با تصفیه بخشی از این آب مجددا حجم نزدیک به50 درصد از آب صرف شده در بخش صنعت را از طریق این سیستم تامین کنند.
در مراکز شهری نیز وضعیت به همین طریق است. بر اساس ظرفیت بالای سیستم ایمنی و کارآمد شهری و فاضلاب خیابانی در شهرهای این جزیره، آب مصرفی با هدف استفاده برای طبیعت شهری، آب‌نماها و نیز طبیعت کنترل شده اطراف شهرها، کلیه آب مصرفی در بخش ساخت و ساز شهری اعم از مکان‌های عمومی و تجاری و یا بخش ساخت مجتمع‌های مسکونی از این منابع آبی تامین می‌شود و در بخش خانه‌های ویلایی نیز همانطور که می‌توان حدس زد، بخش آبیاری فضای سبز با تعبیه سیستم مورد نیاز تصفیه، برخی از کارهای روزمره ساکنان این منازل نیز از این بخش تامین می‌شود.
در صورتی که بخش قابل توجه و حجم بارانی که در این ایام و در مناطق مختلف کشور ما باریده می‌شود، به استثنای آن بخشی که مستقیم جذب زمین‌های زراعی و کشاورزی و نیز فضای سبز می‌شود و آن بخشی که در پشت سدها ذخیره می‌شوند، به هیچ عنوان منبع ذخیره دیگری وجود ندارد و بخشی از تخریب‌ها و بروز وضعیت تخریبی ناشی از بارش شدید باران‌ها در این فصل دقیقا به همین خاطر است.

چرا سامانه‌های متعلق به فضاهای شهری ما کاملا بی‌تاثیر از این شرایط هستند و هیچگونه تمهیدی در راستای مدیریت آب باران صورت نمی‌گیرد و زیرساخت‌های جدید شهری ما نیز به این مهم اهمیت نمی‌دهند؟ و بدین طریق، ضعف و نبود تفکر آینده‌نگر و خلاق در ذات مهندسی شهری و ساختمانی را نشان می‌دهند. به همان میزان همه آن زیرگذرهایی که تا دیروز نماد افتخار شهردارهای شهرهای ما به حساب می‌آمدند و رزومه خوبی برای ارتقای آنها به شبکه‌های بالاتر سیاست محسوب می‌شدند، به هنگام باران به دریاچه‌های آنی و عوامل اختلال و حتی خسارت زدن به شهروندان محسوب می‌شوند که جز تاسف خوردن کار دیگری از دست عامه شهروندان بر نمی‌آید. هیچکدام از آپارتمان‌ها یا مجموعه‌های مسکونی آپارتمانی که در حال ساخت و اجرا هستند نیز، تمهیدی برای ذخیره آب حاصل از باران ندارند و در صورت اقدام به تحقق چنین امر مهمی با هزینه‌های بسیار قابل توجهی روبه‌رو می‌شوند که برای ترغیب و تشویق به محقق کردن آن از سوی هیچ نهادی حمایت نمی‌شوند. برای نمونه در تماسی که با یکی از شرکت‌های اجرا‌کننده سیستم تصفیه آب فاضلاب و همچنین ایجاد سامانه ذخیره آب برای منازل مسکونی داشتیم، کارشناسان این بخش روند تحقق و اجرایی شدن چنین شرایطی را در ایران برای مجتمع‌های آپارتمانی بالای صد واحد آپارتمانی مقرون به صرفه می‌دانند. قطعا بروز شرایط ویژه از سوی سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط در این خصوص و تخصیص سوبسیدهای لازم می‌تواند برای فرهنگ‌سازی و ترویج چنین فرهنگی بسیار مهم و مناسب باشد اما این مهم منوط به پذیرش شرایط از سوی شهروندانی است که با تصاویر و مشکلات عدیده در روزهای بارانی مواجه نشوند و سیستم زیرساخت شهری دارای چنان شرایط مطلوب و مناسبی باشد که دست کم ثمره تحقق چنین مقوله‌هایی را به قضاوت عمومی بگذارد.

همین مثال‌های ساده و نیز بررسی شرایط مطلوب و موفق یک بخش از کشوری که داعیه ثابت قدمی برای شرایط مطلوب حفظ و ذخیره آب و استفاده بهینه از آن را دارد نشان می‌دهد تا چه حد نیاز به توجه بسیار جدی به مقوله زیرساخت‌های شهری داریم.
در شرایطی که فقط تهران به عنوان پایتخت، مثال بد و تاسف‌بار این شرایط نیست و اغلب شهرهای مرکزی و بااهمیت کشور با چنین ضعف‌های ساختاری مواجه هستند و توجه اولویت‌دار و اساسی به این معضلات از هر امر مهم شهری و اجتماعی دیگری نیز بااهمیت‌تر است. این درحالی است که برای از بین بردن تصاویر زشت و ناراحت‌کننده‌ای که پیشتر عنوان شد اگرچه راه زیادی درپیش است، اما نمونه‌های مختلف و متعددی در شهرهای بزرگ جهان به عنوان نمونه وجود داشته و تحقق یافته‌اندکه هم عزم ما را در ساخت زیرساخت‌های مهم و موردنیاز برای شهرهای کشور باید جزم کنند و هم شرایط نگران‌کننده آینده به لحاظ مشکل بی‌آبی و افزایش المان‌های زیبایی در شهرها، دیگر هیچ راهی برای عدم توجه و سهل‌انگاری به مانند گذشته نمی‌گذارند. بر این مبنا نباید منتظر نشست تا حرکتی پیشنهاد شود یا برای مثال ارگان‌های شهری اقدام به ایجاد چنین اقداماتی کنند. تک‌تک اعضای اجتماعات شهری و شهرنشینان ما در قبال زیبایی و نیز استفاده صحیح از هرآنچه که نعمات خداوندی به حساب می‌آیند، در راه ارتقای سلامت و زیبایی زندگی شهری و نیز انتقال شهرها به عنوان میراث پاک نسل ما به فرزندان‌ و آیندگان مسوولیتی بس عظیم دارند.
پی‌نوشت: 1- institude and Studies o- Urbanism and Solutions for the Realizatio- of Life i- Moder- Japa- ترجمه بخش‌هایی از گزارش آماری این گزارش در این مقاله استفاده شده است.