کاربران فضای مجازی اغلب وقت خود را درون یکی از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها می‌گذرانند. به همین منظور این شبکه‌ها کارکردهای مختلفی به خود گرفته‌اند و مردم علاوه بر کارکرد اطلاع‌رسانی مانند ارتباطات شخصی و گفتگو با دوستان، کاربرد‌های افزوده‌ای مانند دنبال کردن اخبار، معرفی کالا و ارتباط با مشتریان، نیز می‌پردازند. بدین ترتیب دیگر نیازی به رجوع به سایت‌های مختلف و استفاده از نرم‌افزارهای گوناگون نبوده و تمام نیازهای کاربران از طریق پیام‌رسان‌ها تامین می‌شود.
هم اکنون در برخی از کشورهای دنیا پیام‌رسانی‌هایی با این کارکردها طراحی و عرضه شده‌اند؛ البته برخی از این خدمات تنها درون همان کشوری که پیام‌رسان تولید شده قابل ارائه است. به عنوان مثال انتظاری که مردم دنیا از فیسبوک، اینستاگرام و تلگرام دارند فقط کارکرد ارتباطی و اطلاع‌رسانی است. اما مردم کره جنوبی از پیام‌رسان بومی خود که "کاکائو" نام دارد توقع دارند که تمامی خدمات مربوط به بانک و بیمه تا انتخاب رستوران و رزرو بلیط را نیز انجام دهد.
حال فرض کنید به جای تلگرام، مردم ایران اکثر وقت خود را در فضای مجازی، در یک پیام‌رسان ایرانی صرف کنند؛ در این صورت چه فرصت‌های جدیدی میتواند در اختیار مردم قرار گیرد که در پیامرسانهای خارجی امکان ارائه‌ی آن وجود ندارد؟
تا پیش از اجرای فیلترینگ، تلگرام با عضویت حدود نیمی از جمعیت کشور و در اختیار داشتن بیش از نیمی از ترافیک بین المللی کشور، تبدیل به اصلی‌ترین پلتفرم اطلاع‌رسانی اجتماعی در ایران شد. طبق نظر‌سنجی‌های انجام شده، بیش از نیمی از مردم ایران از پیام‌رسان استفاده می‌کنند و پلتفرم اصلی ارتباطی آن‌ها نیز تلگرام است.
در بخش زیر ساخت، با سیاست‌های اتخاذ شده طی سال‌های گذشته، دسترسی مردم به تلگرام تسهیل شده بود و سرعت ارائه خدمات آن در کشور افزایش یافت. از سوی دیگر نهادهای حاکمیتی به طور گسترده به ارائه اطلاعات از طریق این پیام‌رسان به مردم اقدام کردند. صداوسیما به عنوان رسانه غالب در کشور نیز مرجع ارتباطی خود با مخاطبانش را تلگرام قرار داد. تمامی این اقدامات در کنار ارائه سرویس جذاب و بروز و متناسب با نیاز کاربران توسط تلگرام، باعث شد مردم تمام ارتباطات خود را بر این بستر انتقال دهند. گرچه تلگرام از یک فرصت استثنایی نیز بهره برد، با افزایش سرعت اینترنت در کشور و سیاست‌های دولت یازدهم، برای اولین بار در کشور فرصت ظهور یک پیام‌رسان برای عموم فراهم شد. در عمل، مردم برای اولین بار در برابر سرویسی قرار گرفتند که می‌توانستند ارتباطات شخصی، کاری، تحصیلی و ... خود را با بهترین کیفیت در بستر یک پیام‌رسان تعریف کنند.
اگر فرصت ظهور به پیامرسانهای دیگر داده شود چه بسا در فضای رقابتی ایجاد شده امکان افزایش کیفیت خدمات ایجاد شود. حال سوال موجود این است که فرصت موجود در اختیار چه پیام‌رسان‌هایی قرار گیرد؟ آیا پیامرسانهای خارجی این امکان را در اختیار دارند که خدماتی مشابه پیامرسانهای داخلی ارائه دهند؟ به عبارت دیگر، اگر فضای رقابت در کشور فراهم شود، پیامرسانهای داخلی چه خدماتی میتوانند ارائه دهند که اصولا یک پیام‌رسان خارجی امکان ارائه آن را ندارد.
ضرورت توانایی رقابت نرمافزاریپیامرسانهای داخلی برای جذب کاربران باید در بخش نرم‌افزاری قابلیت رقابت با بهترین نمونه‌های خارجی را داشته باشند
البته پیش از صحبت در خصوص خدمات افزوده‌ی پیامرسانهای داخلی، باید به نکته‌ی مهمی اشاره کرد. کاربران در فضای مجازی تا اطمینان از برتری‌های قابل توجه سرویسی، از نمونه‌ی مورد استفاده‌ی فعلی خود مهاجرت نخواهند کرد. این موضوع طی سال‌های گذشته بارها اثبات شده و شکست برنامه‌ریزی گسترده و حذف شرکت‌های قدرتمند، بخشی از نتایج اصرار بر مهاجرت به سرویس و کسبوکارهای نه چندان جذاب بوده است. باید بدون هرگونه اغماض به برتری‌های نرم‌افزاری تلگرام اشاره کرد تا جایی که بزرگ‌ترین پیامرسانهای دنیا در برابر آن اپلیکیشنی با امکانات اندک و مشکلات متعدد نرم‌افزاری جلوه می‌کنند. البته همین موضوع شک و شبهه‌ی زیادی در خصوص تیم و اسپانسر‌های تلگرام ایجاد می‌کند؛ نبود امکانات گسترده و کارکرد مشابه بسیاری از پیامرسانهای دولتی یا نمونه‌های متعلق به غول‌های دنیای فناوری با تلگرام، خبر از تیم نرم‌افزاری بسیار گسترده، قدرتمند و البته فوق‌العاده گران را می‌دهد.
اما شک و شبهات موجود در خصوص نحوه‌ی عملکرد، درآمدزایی و امنیت اطلاعات تلگرام نمی‌تواند برخی از کاربران را مجاب به تعویض سرویس خود کند. پیش از این نیز بارها پرونده‌های گسترده‌ای در خصوص افشای اطلاعات شخصی کاربران و فروش آن‌ها به نهادهای امنیتی و دولتی توسط سرویس‌های بزرگ دنیا اعم از گوگل، مایکروسافت و فیسبوک (پروژه‌ی Prism سازمان امنیت ملی آمریکا برای دسترسی بدون نیاز به اجازه‌ی شرکت‌ها، به اطلاعات کاربران سرویس‌های میزبان شده در ایالات متحده در سال ۲۰۱۳ یکی از صدها مورد فاش شده است) نیز منتشر شده بود که با این وجود بسیاری از کاربران بدون توجه به این دسته از مسائل هم‌چنان به استفاده از سرویس‌های آن‌ها ادامه داده‌‌اند.
با توجه به موارد فوق، اولین و مهم‌ترین قدم برای پیامرسانهای داخلی جهت معرفی خود به کاربران به عنوان سرویسی مناسب و توانمند جهت جایگزینی، ارایه‌ی امکانات و قابلیت‌های مشابه نرم‌افزاری موجود در تلگرام است. سرورهای مناسب بدون قطعی و توانمند جهت پاسخ به حجم زیادی از کاربران، اپلیکیشنی توانمند و کم‌نقص، ارایه‌ی بروزرسانی‌های پیاپی تنها بخشی از باید‌های اپلیکیشن‌های داخلی برای جذب نظر کاربران خواهد بود.
انواع خدمات پیام‌رسان‌ها در دنیاپیامرسانها دیگر تنها برای ارسال پیام مصرف نمی‌شوند و اکنون کاربرد بسیار گسترده‌تری دارند
طی سال‌های گذشته فیسبوک با توسعه (و در برخی موارد خرید) سرویس‌های مختلفی مانند مسنجر فیسبوک، شبکه اجتماعی فیسبوک و اینستاگرام، پیام‌رسان واتس‌اپ توانسته در اکثر کشورهای دنیا به عنوان پیام‌رسان غالب ظاهر شود. اما این موضوع در حالی است که هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا، پیامرسانهای بومی رشد کرده و در میان مردم مورد استقبال قرار گرفته‌اند. حتی در برخی از موارد سیاست‌های دولت باعث شده که پیامرسانهای بومی در برخی از کشورها به عنوان پیام‌رسان غالب مورد بهره‌‌ی کاربران قرار گیرد و پیامرسانهای خارجی مانند سرویس‌های فیسبوک با فاصله زیاد در رده‌های بعدی حضور داشته باشند. اما چگونه برخی از کشورها توانسته‌اند با شرکت بزرگی مانند فیسبوک رقابت کنند؟
فیسبوک شیوه‌ی ارائه سرویس و نیز مدل درآمدی خود را بر اساس تبلیغات قرار داده است و در واقع بزرگ‌ترین سرویس آن، ارتباطات اجتماعی بین کاربران است. البته فیسبوک به دلیل آنکه شرکتی آمریکایی است، نمی‌تواند از ارتباطات اجتماعی کاربران کشورهای مختلف برای ارائه سرویس‌های اقتصادی بهره بگیرد. از این جنبه، مدل فعالیت تلگرام شبیه فیسبوک است.
اما در مقابل این دسته از شرکت‌های فراملیتی، انواع ملی در کشورها ایجاد شده‌اند که توانسته‌اند به عنوان سرویسی بومی در کشور خود، با نهادهای دولتی و خصوصی ارتباط گرفته و بستری برای فعالیت آن‌ها شوند. امروزه در کره جنوبی، ژاپن، اندونزی، ویتنام و چین، پیام‌رسان اصلی مورد استفاده مردم، نمونه‌ای بومی است (در کره جنوبی پیام‌رسان کاکائوتاک، در ژاپن لاین، در ویتنام زینگ می و در چین وی‌چت) که اتفاقا مدل درآمدی تمامی آن‌ها، شبیه یکدیگر است. آن‌ها به مردم کشور خود سرویس‌هایی ارائه می‌دهند که هیچ یک از پیامرسانهای خارجی امکان ارائه آن را ندارند.
پایه اصلی این پیامرسانهای بومی، اتصال به خدمات بانکی این کشورها است؛ قابلیتی که پیامرسانهای خارجی امکان ارائه آن را ندارند. بنابراین تمامی فروشگاه‌های سطح کشور میتوانند به آن متصل شوند. کسب و کارهای خانگی، سرویس‌های تاکسی‌داری، بیمه، هتل‌داری و هر چیزی که نیاز به بستری برای اطلاع‌رسانی و ارائه‌ی خدمات پولی داشته باشد، میتواند در آن عرضه شود. در این صورت سه ضلع مردم، صاحبان کسب و کار و مدیران پیام‌رسان میتوانند از مزایای اقتصادی این سرویس‌ها بهره‌مند شوند.
اصولا پیامرسانهای خارجی نمی‌توانند وارد عرصه اقتصادی شوند و واسطه‌ی بین فروشنده و مشتری باشد؛ جز در مواردی که پیام‌رسان نقش فروشنده را ایفا کند (مانند کار تبلیغات). اما یک پیام‌رسان داخلی به لطف همکاری با سیستم بانکی کشور میتواند انواع خدمات اقتصادی را به کاربران خود ارائه دهد. به دلیل حضور فیزیک در داخل کشور، امکان برقراری ارتباط با صاحبان کسب و کار را خواهد داشت، نهادهای نظارتی در صورت بروز کلاهبرداری موارد موجود را پیگیری کرده و کاربران میتوانند با اطمینان خاطر بیشتری به فعالیت در آن‌ها پرداخته و در صورت نیاز سرویس مورد نظر را خریداری کنند.
مقایسه خدمات پیام‌رسان داخلی و خارجی در ایراندر حال حاضر پیامرسانهای بومی در ایران به صورت کامل رشد نکرده و چندان مورد استقبال کاربران قرار نگرفته‌اند اما با این حال سرویس‌هایی ارائه کرده‌اند که پیش از این توسط هیچ یک از پیامرسانهای خارجی در کشور ارائه نشده بود. ارائه اینترنت رایگان یا ارزان (به لطف قرارگیری سرورها در داخل کشور) به کاربران و ارائه خدمات بانکی نمونه‌ای از این سرویس‌ها است. اگر فرصتی برای عرض اندام به این سرویس‌ها داده شود و البته این سرویس‌ها نیز توانایی سرویس‌دهی به انبوه کاربران را داشته باشند (که در حال حاضر عموما مشکلاتی در این باره دارند) این امکان برای آن‌ها فراهم می‌شود که پلتفرم خود را گسترش داده و به ارائه سرویس‌های متنوع بپردازند. این سرویس‌ها دارای مزیت‌های عمده‌ی اقتصادی نسبت به پیامرسانهای خارجی هستند که در صورت عملیاتی شدن میتوانند بخش مهمی از نیازهای کاربران ایرانی را که تا‌کنون پیامرسانهای خارجی ارائه نکرده‌اند، در اختیار مردم قرار دهند.
ارزانی و سرعت اینترنتپیامرسانهای داخلی پهنای باند بیشتر و هزینه‌ی اینترنت ارزان‌تری به ارمغان می‌آورند
سرورهای تلگرام در خارج از کشور قرار دارند؛ به همین دلیل تمامی تبادلات کاربران ایرانی یک بار از کشور خارج و دوباره وارد می‌شود. حتی اگر دو نفر در کنار یکدیگر نشسته باشند و با هم اطلاعاتی رد و بدل کنند، این اطلاعات برای رسیدن از سمت فرستنده به گیرنده باید به سرورهایی در خارج از کشور ارسال شده و دوباره بازگردد تا به دست گیرنده برسد. همین موضوع باعث افزایش هزینه‌ی پرداختی اینترنت و کاهش سرعت تبادل اطلاعات می‌شود. چرا که برای این تبادل اطلاعات، باید پهنای باند بین الملل را با هزینه‌ی دلاری از خارج از کشور تهیه کرد.
این هزینه برای پیامرسانهای داخلی به مراتب کمتر است و میتواند به کمتر از نصف یا حتی یک سوم تقلیل یابد؛ برای مثال اگر یک بسته‌ی پنج گیگابایتی داده قیمتی حدود ۱۲ هزارتومان داشته باشد، برای استفاده در پیامرسانهای داخلی این قیمت برابر با ۴ هزار تومان است. چنانچه اخیرا برخی از پیامرسانهای داخلی هزینه‌ی ترافیک مصرفی کاربران را به شدت کاهش دادند تا جایی‌که به گفته‌ی مدیران پیام‌رسان سروش، امسال همراه اول و ایرانسل از کاربران سروش هیچ هزینه‌ای بابت ترافیک و مصرف داده دریافت نمی‌کنند.
فراهم آوردن بستر امن برای فعالیت اقتصادی کسب و کارهابا گسترش پیامرسانهای داخلی می‌توان بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی مانند رزرو رستوران، خرید از فروشگاه‌های مجازی، خرید بلیت سینما، قطار، هواپیما و تاکسی‌های اینترنتی و... را از این طریق در اختیار کاربران قرار داد. هم اکنون کسب و کارهای موجود در کشور از تلگرام تنها برای ارتباط با مشتری استفاده می‌کنند؛ بدون اینکه امکان پرداخت و پیگیری سفارش‌ها وجود داشته باشد. اما در حال حاضر برخی از پیامرسانهای ایرانی به واسطه‌ی اتصال به شبکه‌ی بانکی کشور، امکان خرید درون برنامه‌ای و انتقال وجه برای کاربران و کسب‌و‌کارها را فراهم کرده است.
با اتصال به شبکه‌ی بانکی، کسب‌و‌کارها با کمترین هزینه میتوانند محصولات یا سرویس‌های خود را عرضه کنند
همچنین یکی از جذاب‌ترین امکاناتی که می‌توان در پیام‌رسان‌ها ایجاد شود، همکاری با سایر کسبوکارهای محبوب کشور جهت تعبیه‌ی امکانات آن‌ها در داخل فضای اپلیکیشن خود است. به عنوان مثال می‌توان امکان استریم ویدیو یا تماشای ویدیوی زنده را از سرویس‌های میزبانی ویدیویی را فراهم کرد. استفاده از سرویس‌های تاکسی آنلاین یا سفارش غذا از درون محیط پیام‌رسان‌ها، میتواند دیگر قابلیت‌های این دسته از اپلیکیشن‌ها باشد. تعبیه‌ی قابلیت‌های سایر کسب‌و‌کارها در پلتفرمی جامع، میتواند تا حد زیادی نیازهای کاربران را به صورت یکجا برطرف و در طرف مقابل نیز فرصتی ایده‌آل برای کسبوکارهای نوین جهت ارایه‌ی سرویس‌های خود را فراهم سازد.
فرض کنید تنها با نصب یک پیام‌رسان قادر به استفاده از سرویس‌های چند صد کسبوکار مختلف بدون نیاز به نصب اپلیکیشن‌های اختصاصی آن‌ها باشید.
ایجاد فرایندهای سریع برای خدمات دولت الکترونیکیکی از سرویس‌هایی که پتانسیل زیادی برای اجرایی شدن بر بستر پیام‌رسان‌ها دارد، ارائه خدمات دولت همراه است. ارایه‌ی خدماتی شامل خدمات دولت الکترونیک، آموزش الکترونیک، تجارت الکترونیک، تأمین اجتماعی، پلیس + ۱۰، بهداشت و درمان عمومی باعث می‌شود صف طولانی موجود در باجه‌های دولتی به حداقل برسد.
متاسفانه تا امروز نهادهای دولتی از طریق تلگرام تنها امکان اطلاع‌رسانی خدمات خود را داشته‌اند، اما در صورت توسعه‌ی پیامرسانهای داخلی و استقبال کاربران از آن، می‌توان امکاناتی در پیام‌رسان‌ها تعبیه کرد تا به صورت امن تبادلات اداری بین مراکز دولتی و عموم مردم انجام پذیرد. چرا که ارائه خدمات عمومی ملی بر بستر یک پیام‌رسان خارجی که امنیت لازم برای انتقال اطلاعات حساسی داخل کشور را دارا نیست و حاضر به رعایت قوانین کشور نشده، عملا میسر نیست. با راه‌اندازی سرویس‌های داخلی، به جای حضور فیزیکی در ادارات یا مراجعه به ده‌ها سایت با رابط کاربری مختلف و ناآشنا برای انجام برخی از خدمات، می‌توان از طریق یک پیام‌رسان تمامی کارها را انجام داد.
عموم خدمات اینترنتی میتواند به راحتی از طریق پیامرسانهای داخلی در دسترس کاربران قرار گیرد
برای بررسی این موضوع کافی است روش پرداخت قبض به‌صورت دستی و در صف بانک را با پرداخت قبض در پیام‌رسان مقایسه کنید. در پیام‌رسان بومی این امکان وجود دارد که قبض هر خدمت به‌صورت پیش‌فرض برای شما در قالب پیام ارسال شود، گزینه پرداخت در آن فعال باشد و با اعتبار کیف پول بتوانید پرداخت کنید و حتی اجازه کسر از اعتبار را پیش‌تر به او داده باشید؛ این امر نهایتاً ۳۰ ثانیه از وقت شما را خواهد گرفت و به‌هیچ‌عنوان در مقایسه با نمونه‌های قبلی قرار نمی‌گیرد. حال فرض کنید گرفتن شناسنامه، ثبت اسناد، امضای دیجیتال، ارائه خدمات سلامت الکترونیک با مشارکت مراکز درمانی و بیمه‌ها، امکان اعطای نماد الکترونیکی، مراودات بانکی، تعیین سطح اعتبار هر کاربر، خدمات تماس با مسئولین، شکایات و پیگیری امور از دستگاه‌های دولتی، دسترسی به محتوای شبکه‌های رسانه‌های دولتی، خدمات شهرداری، هلال‌احمر، پلیس و بسیاری از خدمات کم‌کم به این صورت ارائه گردد.
به‌طور مثال می‌توان از سامانه‌های یکپارچه برای اعطای مجوز سخن گفت. همان‌طور که همگان می‌دانند، گستردگی و تشتت در ارائه مجوز در فضای حقیقی و کسبوکارهای مجازی نیازمند ایجاد فرایند شفاف و نظام‌مند است. یکی از راه‌های رفع این مشکل، ایده ایجاد پنجره واحد است. در پیام‌رسان‌ها به دلیل وجود ارتباط میان دستگاه‌ها، کسب‌و‌کارها و مردم، این امکان میتواند اضافه شود.
متاسفانه در حال حاضر و با توجه به روش مسدود کردن تلگرام و اجبار مردم به استفاده از پیامرسانهای داخلی و همچنین مشکلات پیامرسانهای داخلی برای ارائه‌ی سرویس مناسب به کاربران باعث شده تا کاربران آنطور که باید و شاید نسبت به استفاده از این پیامرسانهای داخلی اقدام نکنند و بسیاری به شدت مخالف استفاده از پیامرسانهای داخلی هستند. تصمیمات غیر کارشناسی مسئولان برای اجبار مردم به استفاده از پیامرسانهای داخلی، نتیجه‌ی معکوس داشته و باعث شده کاربران به استفاده از تلگرام پافشاری کنند و فضا برای عرض‌اندام پیامرسانهای داخلی فراهم نشود. اما اگر فضا برای رقابت پیامرسانهای داخلی به شکل صحیح فراهم شود و مردم مجبور به استفاده از سرویسی نشده و در عوض با ارائه‌ی امکانات بومی بهتر با قابلیت‌های ذکر شده در این مقاله، مردم تشویق به استفاده از پیامرسانهای داخلی شوند، توسعه پیام‌رسان بومی علاوه بر تسهیل فرآیندهای کسبوکار، میتواند خدمات متنوعی برای مردم ارائه کند و حتی فضای کسب و کار داخلی نیز رونق پیدا کند.
