روزنامه سازندگی - سما بابایی: از خلق «موش و گربه» عبید زاکانی که تازه خیلی ها تردید دارند که این اثر برای «عبید» باشد، قرن ها می گذرد، داستان اما همچنان آشناست؛ مظلوم هایی که می توانند ظالم شوند و ظالمانی که در حضیض خود بدل به مظلومانی رقت انگیز می شوند؛ این خصلت ادبیات کلاسیک ایران است. جادویش است. معمایی بزرگ که انگار هیچ کس را یارای کشف آن نیست؛ اینکه آثار سعدی و مولانا و عبید و عطار همچنان و همچنان می تواند شرح حال امروز ما باشد. شرح حال روزگاری که می گذرانیم و انگار در تاریخ این سرزمین، هیچ زمانی خیلی هم خوش نمی گذشته است. حالا «بزرگمهر حسین پور» - نقاش و کارتونیست - آمده است و در کتاب جدیدش، داستان قدیمی «موش و گربه» را به قول خودش دستکاری و منتشر کرده است.
بزرگمهر درست از سال 1369 به عنوان کارتونیست و کاریکاتوریست و نقاش در حال فعالیت است و در نشریات گوناگون کشور مانند گل آقا، مهرنامه هم میهن، مردم امروز، تجربه، کیهان - کاریکاتور، روزنامه زن، سروش نوجوان، رشد نوجوان، روزنامه نوروز، روزنامه آفتابگردان، روزنامه اقبال و هفته نامه چلچراغ به کار پرداخته است و حالا هم که در حوزه انیمیشن فیلم هایی را کارگردانی می کند؛ خواندن «موش و گربه» اما به عنوان جدیدترین اثر او، حال و احوال خوشی دارد. لااقلش این است که می فهمیم از زمان عبید تا حالا ما خیلی هم تغییری نکرده ایم. درباره کتاب جدید این هنرمند گفت و گویی انجام داده ایم که به شرح ذیل است:
به عنوان اولین سوال درباره این موضوع توضیح می دهید که چرا «موش و گریه» را دستمایه جدیدترین کتاب خود قرار داده اید؟
- کتاب موش و گربه عبید یکی از اولین کتاب های بچگی من است. یک کتاب با چاپ دو رنگ روی کاغذی معمولی و کوچک که چاپ چاپخانه و انتشارات اسلامیه بود. از آن کتاب هایی که در ظاهر بسیار بی ادعا و ساده به نظر می رسید و شمایلی بی رمق داشت؛ اما در باطن فرق می کرد. اصلا اینطور بگویم که برای بچه ها نوشته نشده بود ولی آن زمان رسم بود برای بچه ها می خریدنش، سال های سال گوشه ذهن من حضور داشت و نوع و شکل روایتش برایم بسیار جذاب بود و البته دیدم که خود متن سال هاست چاپ نشده و بسیار ممیزی دارد. به هر حال من با ترفندی هم یک جورهایی کتاب را منتشر کردم و هم حرف خودم را لابه لایش گفتم!
این اثر تا چه اندازه خود را مقید به اثر عبید زاکانی دانسته است؟
- اندازه اش را اگر دقیق بخواهم بگویم می شود: «اینقدر»! اما از شوخی گذشته اندازه اش تقریبا اگر یک خط کش پنجاه سانتی را در نظر بگیرید، بیست و سه سانتش مال من است و بیست و هفت سانتش مال عبید. در کل مال عبید بزرگتر است.
با توجه به همراهی ادبیات و هنرهای تجسمی در این اثر، کدام یک از این دو برای شما به عنوان خالق اثر اولویت بیشتری داشته است؟
- این اثر عبید را اول بازنویسی کردم و بعد بازنویسی خودم را تصویرگری کردم. این شیوه کار من بود و به عنوان کسی که خلق جدیدی از این اثر کرده، تصویر برایم وسوسه انگیزتر بود. متنها به من بستری می دادند که خیلی دوستش داشتم می توانستم با بافت و خط و شمایل حیوانی تجربیات خوبی را تجربه کنم.
در این کار برخلاف کارهای قبلی کمتر صحنه پردازی می بینیم و به نوعی پرسپکتیو و عمق و رنگ حذف شده و پرسوناژها بیشتر به چشم می آیند. تعمدی برای این تغییر مسیر در طراحی داشتید؟
- در تصویرگری دنبال خلاصه گویی و شیرین پردازی بودم و اضافات را حذف کردم. اگر جایی لازم بود با چند خط ساده محیط و حواشی را کشیدم و جایی که لازم نبود صحبت اضافه با تصویر نکردم و این کاملا عامدانه بوده است. متنها ساده، راحت و بدون پیچیدگی هستند و پر از اشتباهات وزنی شعری. من هم در تصویر چنین کرده ام. تصاویر اشتباه پرسپکتیو دارند و خطوط لرزان و ساده خودشان را شبیه متن کرده اند. این دو باید شبیه هم می بودند.
به نظر می رسد شما موش و گربه را بهانه ای کرده اید برای نقب زدن به موضوعات روز و موضع گیری های کنونی. انتخاب شخصیت حیوان به خاطر فرار از ممیزی های رایج بود؟
- البته این کتاب بستری به من می داد که زیرکانه حرف هایی را که تا به حال زده نشده، در این قالب بگویم و کل ماجرا هم بابت کاراکتر حیوان بود که کارم را راحت می کرد. هر چند که تمایلی زیاد به فضاهای حیوانی دارم و این در کتاب های «من گوساله ام» و «شهر هرت» کاملا پیداست. چون هر چه به حیوانات نسبت بدهی، ناراحت نمیشوند و تازه می توانی اوضاع روزگار خودت را هم به آنها نسبت بدهی بعد هم بزنی زیرش!
دلیل توجه به وسایل ارتباط جمعی و رسانه های مجازی به این شکل پررنگ در این اثر چیست؟
- خب این اثر نقبی به روزگار امروز زده است و ما امروز روزگار... اسیر و درگیر همین وسایل ارتباط جمعی و دنیای مجازی هستیم. ما فرزند الانیم... و اینها اسباب بازی و ابزار زندگی مان شده اند.
در اینستاگرام به مسأله حیوان آزاری و حمایت از حیوانات اصرار دارید. این نوع پرداخت را می توان با این رفتار شما هم در ارتباط دانست؟
- بله. توجه و علاقه من به حیوانات در جلب توجه من و انتخاب این قالب بسیار مؤثر بوده است و من معتقدم در زمان های قدیم، هنرمندان و نویسندگان ما در قالب های حیوانی و با موضوعات حیوانی بسیار کار کرده اند. ما کشوری حیوان دوست بودیم؛ اما کم کم یادمان رفت و گم شدیم. قبلا حیوانات همخانه، همسایه و هم محل ما بودند؛ اما به تدریج تصور کردیم که دشمنان هستند یا فقط هستند که ما بخوریم شان! من به عنوان یک هنرمند وظیفه خود می بینم یاد مردم بیاندازم که حیوانات بسیار دوست داشتنی هستند.
چقدر برای طراحی های این کتاب وقت گذاشتید؟ در ابتدا اشکال را طراحی کردید و بعد داستان را با برعکس؟
- حدود دو سال شروع و پایان این کتاب طول کشید. البته ممتد نبود و کم کم کشیده و تمام شد. خیلی با این کتاب حال کردم و درست نفهمیدم کی شروع شد و کی تمام شد. اگر کسی وارو باشد از جنس طراحی های ابتدا و انتهای کتاب چیزهایی می فهمد.
در این یکی دو سال اخیر منشی متفاوت از یک کارتونیست را پیش گرفته اید؛ این تغییر روش کار را از استادان - این رشته وام گرفتید یا اینکه فکر می کنید باید روش های جدید را برای کار امتحان کنید؟
- اگر از من بپرسید که چه کاره ای دقیقا نمی توانم بگویم نقاشم یا کاتوریستم. این چند سال اخیر بیشتر زمان را برای نقاشی می گذارم و به تابلوهایی می اندیشم و سعی در خلق شان دارم که سال ها رویشان فکر کرده ام. حالا اینکه تولیداتم به کاریکاتور نزدیک می شوند و گاه به نقاشی، به حال لحظاتم بستگی دارد. از طرفی قصه هایی نوشته ام که دارم کمیک استریپ شان را می کشم. قصه هایی طولانی که مانند رمانی تصویری و بلند و دنباله دار هستند که در این کشیدن ها و نوشتن ها تغییراتی در قلمم ایجاد می شود که جلوی شان را نمی گیرم و می گذارم بیرون بیایند. شاید منظورتان چنین تغییراتی است که دلیلش این چندگانگی تولیدات است.
در آخر، این کتاب، کتاب ویژه ای است از آن جهت که از کودکی در سرم بود و سال ها قلقلکم می داد و بالاخره بیرون جهید. حاصل یک عشقبازی طولانی با عبید و موش و گربه اش است و رازی که بخواهم در آخر برای تان فاش کنم، این است از آنجا که گربه دوست دارم بار مثبت کتاب بیشتر روی گربه است تا موش ها. بین خودمان باشد...
