آیا سبک‌های موسیقی منقرض می‌شوند؟

ماهنامه هنر موسیقی - محمدعلی پورخصالیان: «پای آمریکایی»1 آهنگی است که در آلبومی به همین نام و در سال 1971، که سال های نخست دوران سبک راک پیشرو بود، منتشر شد. این آهنگ در سبک موسیقی کانتری ساخته شده و شعر و موسیقی آن را دان مک لین2 نوشته است. شعر این آهنگ که برخی از بخش های آن حاصل اتفاق هایی است که بیش از یک دهه قبل از انتشار آن، برای دان مک لین افتاده، از مرگ بادی هالی3 ستاره راک اندرول سال 1959 و دو موسیقی دان دیگر در یک سانحه هوایی می گوید.

رد سال 1959 و زمانی که دان مک لین نوجوانی 14 ساله بود و موسیقی راک اندرول4، سبک مد روز آمریکا و شاید جهان بود. بادی هالی هم از خوانندگان و آهنگ سازان مطرح این سبک بود. دان مک لین، در آن سال ها با دوچرخه روزنامه پخش می کرد. او به موسیقی علاقه مند بود و برای آموختن موسیقی چندین بار از مدرسه فرار کرده بود. وقتی سانحه هوایی که جان بادی هالی و دو موسیقی دان دیگر را گرفت رخ داد، دان مک لین فردای آن روز، روزنامه ای را که حاوی این خبر بود با دوچرخه به  خانه مردم می انداخت. رویدادی که در شعر آهنگ «پای آمریکایی» به تصویر کشیده شده است.

 

دان مک لین 

این آهنگ که برخلاف آنچه در موسیقی کانتری معمول است، مدت زمان طولانی دارد، با تمام تکه های مختلف شعرش داستان «روزی را که موسیقی مُرد» را بازگو می کند که البته منظور از موسیقی در این آهنگ سبک موسیقی راک اندرول است. هر چند جرقه اصلی ساخت آهنگ اشاره شده، مرگ سه موسیقی دان در سانحه هوایی بود اما در کل، آهنگ پای آمریکایی، که یکی از بهترین آثار دان مک لین و از بهترین ترانه های سال 1971 و دهه 70 به حساب می آید، در مورد مرگ یک سبک موسیقی سروده شده است. عوامل مختلفی در خلق یک سبک موثر هستند. موسیقی هر دوره ای ویژگی های خاص آن دوره را دارد.

در تاریخ موسیقی عواملی چون مذهب، سیاست، رونق یا رکود اقتصادی، جنگ، علم و پیشرفت فناوری از تاثیرگذارترین عواملی بوده اند که موسیقی هر دوره ای را شکل داده اند. اما همان شرایطی که باعث می شود تا ژانری در موسیقی آفریده می شود، ممکن است انقراض سبک دیگری را رقم بزن. هر چند مرگ یک سبک موسیقی به معنی حذف کامل آن از صنعت موسیقی نیست، چرا که تنوع باورنکردنی در بازار موسیقی و انواع راه های کسب درآمد در این بازار باعث می شود تا برخی از ژانرها دوباره محبوب شوند. استفاده از واژه مرگ یا انقراض در مورد سبک ها در جهان موسیقی شاید بی معنا باشد زیرا طرفداران هر سبک از موسیقی همواره وجود دارند و خواهند داشت.

مسئله انقراض از دیدگاه صنعت موسیقی عدم تمایل شرکت های ضبط و نشر موسیقی در سرمایه گذاری بر آثار موسیقی در قالب سبک خاص و عدم تمایل رسانه ها در پخش و انتشار و پوشش رسانه ای آن محسوب می شود. عاملی که موسیقی ای را که ممکن است در صنعت موسیقی جزئی از جریان اصلی بازار باشد از جریان اصلی منحرف کرده و به قلمرو موسیقی مستقل و مهجور ببرد. این اتفاق برای انواع ژانرهای موسیقی رخ داده و جزئی از چرخه تکامل موسیقی به حساب می آید. راک اندرول که با ظهور الویس پریسلی به سبکی جنجالی و بسیار پرزرق و برق در دهه 1950 تبدیل شد، از سبک هایی است که در اواخر دهه 50 میلادی و با ظهور جنبش حقوق شهروندی در آمریکا و ظهور موسیقی اعتراضی فولک5، از رونق افتاد.

 

الویس پریسلی

خود موسیقی فولک که موسیقی ای با سازهای آکوستیک بود با اقدام جسورانه باب دیلن در استفاده از سازهای الکتریکیِ تقویت شده مثل گیتار الکتریک از رونق افتاد. با ظهور گروه «بیتلز» در بریتانیا موسیقی راک جان تازه ای گرفت و نوآوری های پرشمار این گروه باعث شد تا سبک جدید به نام راک پیشرو6 در اواخر دهه 1960 متولد شود. اما این سبک هم با ظهور موسیقی پانک7، از رونق افتاد. پانک با ظهور موسیقی دیسکو و دیسکو با ظهور موسیقی موج نو8، موج نو با ظهور مجدد موسیقی هاردراک و هوی متال9 و هوی متال با تولد گرانج10 از رونق افتاد.
در انقراض یا از رونق افتادن تمام این سبک ها، علاوه بر آمدن ژانری جدید، عوامل بی شمار دیگری نیز دخیل بوده اند.

از سوی دیگر پیشرفت فناوری و تغییر واسطه های عرضه موسیقی خود عاملی است که باعث دگرگونی های زیادی در صنعت موسیقی می شود و در برخی موارد منجر به حذف ژانرها و موسیقی دانانی می شود که خود را یا با فناوری های جدید تطبیق نمی دهند یا دیر به این فکر می افتند. ظهور برنامه های پخش سراسر نماهنگ در اوایل دهه 80 و ظهور اینترنت در دهه 90 از جمله این رویدادهای فناورانه هستند. هر چند هرکدام از این دو پدیده فناورانه فرصت های جدیدی را به بازار و صنعت موسیقی معرفی کرده، اما اولی تاثیر رادیو را از صنعت موسیقی کم کرد و دومی فروش آلبوم های موسیقی از طریق سی دی را به شدت کاهش داد. در ادامه این مطلب به اختصار به مرگ مقطعی دو سبک موسیقی راک اندرول و پانک راک پرداخته خواهدشد.

 
گروه گرانج

مرگ راک اندرول

راک اندرول سبکی است که در اواخر دهه 1940 و اوایل دهه 1950 با اختلاط چندین سبک موسیقی سیاهان آمریکا با موسیقی کانتری به وجود آمد. در آن زمان تبعیض نژادی در آمریکا بیداد می کرد و دامنه آن به عالم موسیقی هم کشیده شده بود. موسیقی راک اندرول که توسط سیاهان ساخته و نواخته می شد از ایستگاه های رادیویی مخصوص سیاهپوستان پخش می شد و صفحه های گرامافون آن هم در فروشگاه های سیاهان. با این وجود نوجوانان آمریکایی اولین قشر غیر سیاهپوستی بودند که شیفته این سبک پرانرژی موسیقی شدند. این محبوبیت توجه صنعت موسیقی را به راک اندرول جلب کرد.

ورود الویس پریسلی در سال 1953، جوان خوش سیمای سفیدپوستی که راک اندرول می خواند، انفجاری بود که این سبک را به جهان معرفی کرد. او را سلطان راک اندرول لقب دادند و بلافاصله پس از ظهور این ستاره راک، تعداد سفیدپوستان خوش سیمای خواننده و نوازنده این سبک رو به فزونی رفت. ستاره هایی چون: بادی هالی، روی اوربیسون11، کارل پرکینز12 و جِری لی لئویس13. با محبوبیت راک اندرول، ستاره های سیاهپوست این سبک هم که پیش از ظهور ستاره های سفیدپوست در این سبک موسیقی فعالیت می کردند، فرصت عرض اندام در رسانه های سراسری را به دست آوردند.

 

 روی اوربیسون

فرصتی ناب که تا پیش از ظهور ستاره های سفیدپوست نصیب سیاهان کمی شده بود. در میان ستاره های سیاهپوست این سبک نام هایی چون: لیتل ریچارد14 و چاک بری15 به چشم می خورد. ظهور راک اندرول خرده فرهنگ مخصوص خود را به همراه آورد. از مدل لباس و مدل مو گرفته تا ورود برخی از تکیه کلام ها و اصطلاح های سیاهپوستان به گفتمان سفیدپوستان؛ ساخت چند فیلم با موضوع راک اندرول و محبوبیت ساز گیتار که تا آن زمان کمتر شناخته شده بود و صادرات این سبک موسیقی به سایر کشورها، همه و همه از دورانی ماندنی برای این سبک موسیقی حکایت می کرد اما وقوع چند اتفاق، این سبک پرزرق و برق را از رونق انداخت.

لیتل ریچاردز، نوازنده پیانو و خواننده راک اندرول که خود را معمار این سبک موسیقی می نامید، در پاییز سال 1957 از خوانندگی کناره گرفت و مُبلغ مذهبی شد. در مارس 1958، یک سال پس از کناره گیری یکی از مهم ترین ستاره های راک اندرول، الویس پریسلی، سلطان راک اندرول، تاج خود را با پیراهن نظامی تعویض کرد و به خدمت سربازی رفت. از طرف دیگر در سال 1958 آبروریزی ازدواج جری لی لوئیس، دیگر ستاره این سبک موسیقی با یک دختر 13 ساله جنجال مطبوعاتی بزرگی را دامن زد.

 

لیتل ریچارد

با کشته شدن بادی هالی، جایز پِری و ریچاردسُن معروف به بیگ هاپر و ریچی والِنز در سانحه هوایی سوم فوریه 1959، سه نفر دیگر از ستارگان موسیقی راک اندرول به کلی از صحنه موسیقی حذف شدند و دستگیری چاک بری، آهنگ ساز و خواننده و نوازنده افسانه ای گیتار سبک راک اندرول در دسامبر 1959 و دوباره در همین سال افشای ماجرای رشوه گیری آلِن فرید16، مجری رادیویی که نام راک اندرول را برای این سبک موسیقی انتخاب و بر سرِ زبان ها انداخته بود، آخرین میخ ها را بر تابوت این سبک موسیقی کوبید.

مرگ پانک راک

موسیقی پانک دیالوگ دو شهر نیویورک و لندن است. در سال 1975 شهرهای نیویورک و لندن دستخوش رکود اقتصادی و بیکاری بود. این دو شهر برای بسیاری از جوانان جذابیتی نداشت. موسیقی مد روز هم برای بسیاری از جذابیت افتاده بود. جنگ ویتنام تاثیر مخرب زیادی بر اقتصاد آمریکا گذاشته بود و جنبش هیپی ها که به صلح جهانی و آزادی بدون مرز معتقد بود، روزهای زوال خود را می گذراند. راک پیشرو با آهنگ های هشت تا 20 دقیقه ای و تک نوازی های متعدد، موسیقی مد روز بود. آهنگ های راک پیشرو عموما ساختار و سازبندی پیچیده ای داشتند، اشعاری که در مقایسه با اشعار ساده راک و بلوز، از پیچیدگی بیشتری برخوردار بود.

موسیقی دانان این سبک، نوازندگان چیره دستی بودند که هرکدام در بخشی از آهنگ تک نوازی می کردند. راک پیشرو، هنر تئاتر و ادبیات را به موسیقی راک آورد و باعث شد تا عرصه های جدیدی چون نور، صحنه، صحنه آرایی، طرح جلد آلبوم و بسته بندی آلبوم توسعه یابد. اما این سبک قرار نبود همیشه بماند. برخلاف آهنگ های طولانی و با ساختار پیچیده موسیقی دانان سبک راک پیشرو، اولین گروه های مهم و تاثیرگذار سبک پانک به سادگی ساختار و نوازندگی معتقد بودند. «ایگی پاپ»17، «ریمونز»18 و «پَتی اسمیت»19 در آمریکا و «کلش»20 و «پیستولز»21 در بریتانیا از تاثیرگذارترین گروه ها و افراد در موسیقی پانک به شمار می روند. آن ها فرمت آهنگ های سه دقیقه ای رادیو پسند دهه 60 را برای ساخت آهنگ ها انتخاب کردند.

  ایگی پاپ

بسیاری از آهنگ هایپانک حتی در زمان کمتر از یک دقیقه پایان می یافت. باب گرون22 عکاس آمریکایی که شهرت او به خاطر عکس هایی است که از باب دیلن و جان لنون و گروه های پانک راک گرفته، از اولین اجرایی که گروه پانک ریمونز دیده، این گونه تعریف می کند: «نخستین باری که این گروه را دیدم 12 آهنگ را در 16 دقیقه اجرا کردند». اشعار گروه های پانک، سیاسی، انتقادی، پوچ گرا، تابوشکن و تقدس زدا بود. همین حال و هوا را موسیقی دانان پانک در سبک زندگی خودداشتند. به این ترتیب هواداران این سبک هم، جوانانی بودند که بعضا بدون هیچ دلیلی از وضعیت موجود ناراضی بودند.در این دوران ظهور گروه «پیستولز» این سبک جدید را به سبک مد روز تبدیل کرد.

در سال 1977، پانک در جزیره بریتانیا در حال گسترش بود. گروه های پانک راک از موسیقی مد روز راک دهه 1970 اجتناب می کردند و موسیقی هایی با سرعت بالا و ساختاری بسیار ساده می ساختند. همچون راک اندرول، و دوران هیپی ها، پانک هم به سرعت تبدیل به یک خرده فرهنگ شد. خرده فرهنگ پانک، سرکشی دوران جوانی را بیان می کرد و با سبک های پوشش و آرایش صورت و موی سر متمایز، آنارشیسم، پوچ گرایی و عصبانیت کم کم از ظاهر و سبک زندگی موسیقی دانان پانک و طرفداران این سبک فراتر رفت و به اجراهای کنسرتی گروه های پانک کشیده شد. پانک هر چقدر که در بریتانیا محبوب شد، نتوانست به پدیده بزرگی در بازار آمریکا تبدیل شود.

گروه «پیستولز» با پیش فرض این که در آمریکا با استقبال زیادی مواجه خواهدشد به آمریکا رفت، اما پس از چند کنسرت ناموفق گروه از هم پاشید. ظهور موسیقی دیسکو بسیاری از جوانان آمریکایی را به این موسیقی معطوف کرده بود. کار به جایی رسید که گروه هایی چون «بلوندی»23 که از کلوپ های معروف موسیقی پانک برخاسته بودند، عناصری از موسیقی دیسکو را وارد موسیقی پانک کردند. پدیده عجیبی در دهه 80 در کنسرت های پانک ظهور کرد. آب دهان انداختن طرفداران به یکدیگر و به اعضای گروه هایی که مشغول اجرای آهنگ در کنسرت بودند باعث شد تا گروه های پانک که خودشان حوصله این همه ناهنجاری های عجیب را نداشتند به فکر تغییرات اساسی در این سبک بیفتند.

 

گروه پیستولز

آنچه در اواسط دهه 70 به نام پانک ظهور کرده بود، دیگر در اوایل دهه 80 از مد افتاده بود. بسیاری از گروه های مطرح آن زمان همچون «پیستولز» از هم پاشیده بود و جریان های جدیدی چون موسیقی دیسکو و موج نو بسیاری از جوانان را به خود جذب کرده بود. هر چند پانک در گذر زمان، سبک ها و زیرشاخه های مختلفی را به وجود آورد و عملا هیچ گاه به طور کامل از صحنه موسیقی راک حذف نشد، اما نسل اول سبک پانک، با موسیقی، شعر، اجرا و طرز خوانندگی خشن خود به همان سرعتی که متولد شد، از بین رفت. مرگ پانک در فیلم مستندی به نام «افول تمدن غرب- بخش نخست»24 ثبت شده است.

پی نوشت ها:

1. American Pie.
2. Don McLean.
3. Buddy Holly.
4. Rock and Roll.
5. Folk.
6. Progressive Rock.
7. Punk.
8. New Wave.
9. Heavy Metal And Hard Rock.
10. Grunge.
11. Roy Orbison.
12. Carl Perkins.
13. Jerry Lee Lewis.
14. Little Richards.
15. Chuck Berry.
16. Alan Freed.
17. Iggy Pop.
18. The Ramones.
19. Patti Smith.
20. The Clash.
21. Sex Pistols.
22. Bob Gruen.
23. Blondie.
24. Decline of Western Civilization- Pt1.