سالنامه اعتماد - زیبا جلالی: او را با توجه به حروف اول اسمش در رسانه های غربی MBS لقب داده اند، اما خودش بیش از هر چیز منتظر روزی است که ملک محمد نامیده شود. برای محمد بن سلمان، ولیعهد 32 ساله سعودی، همه چیز به سرعت در حال وقوع است. پسر لیسانسه پادشاه عربستان، 24 ساله بود که توسط پدرش به سیاست وارد شد. زمانی که سلمان بن عبدالعزیز به عنوان حاکم ریاض منصوب شد، پسر بزرگش محمد به عنوان مشاور ارشد در کنار او بود و وقتی سال 2011 سلطان بن عبدالعزیز، ولیعهد پادشاه پیشین عربستان درگذشت، پدر و پسر به بالاترین جایگاه دربار سعودی نزدیک تر شدند.
برای خانواده سلمان 4 سال بردباری لازم بود تا بر تخت سلطنت سعودی بنشینند، اما وقتی که ابتدای سال 2015 با مرگ عبدالله بن عبدالعزیز این فرصت برای شان فراهم شد که بر روی تخت بنشینند، برای انحصار قدرت و کنار زدن رقبا، لحظه ای درنگ و بردباری نشان ندادند. آن گونه که جمال خاشقجی، روزنامهنگار منتقد سعودی در تبعید خودخواسته در امریکا زندگی می کند می گوید محمد و پدرش گام به گام در حال تغییر نظام عربستان از سعودی به سلسله سلمانیه هستند.
جنگ بدون پایان
بعد از گذشت سه سال از جنگ خونین یمن، تمام عمر وزارت دفاع محمد بن سلمان، صرف این جنگ شده است و او همچنان منتظر است تا پیروزی خود در این جنگ را جشن بگیرد، اما در عوض با گذشت زمان شرایط برای او سخت تر شده است، حملات موشکی ارتش همپیمان انصارالله در یمن، طی سال جاری به ریاض، پایتخت عربستان سعودی رسید، در عدن، پایتخت بالفعل دولت هادی، جدایی طلبان جنوبی که از سوی امارات، متحد عربستان در چنگ یمن پشتیبانی می شوند، علیه حکومت هادی قیام کرده اند.
سازمان ملل متحد و سازمان های بشردوستانه، هر روز بیشتر نسبت به عملکرد عربستان رد یمن انتقاد می کنند. میلیون ها یمنی در آستانه قحطی شدید قرار دارند و عربستان سعودی به جنایت علیه بشریت متهم شده است.
محمد بن سلمان که از ابتدا تلاش کرده بود، فجایع یمن را برعهده جمهوری اسلامی ایران قرار دهد و طی سال جاری نیز دوستانش در دولت امریکا تلاش بی وقفه ای برای اثبات این ادعا انجام می دهند، با هر روزی که از جنگ یمن می گذرد، جایگاه خود را به عنوان متهم اصلی محکم تر می کند.
زنان پشت فرمان
محمد بن سلمان در کنار همه مشکلاتی که در یمن ایجاد کرده است، تلاش می کند تا چهره ای اصلاح طلب و مترقی از خود معرفی کند. مهرماه سال جاری دستوری از سوی پادشاه عربستان سعودی صادر شد که به زنان اجازه می داد بعد از چند دهه اجازه رانندگی در عربستان داشته باشند. این دستور عملا از تابستان سال 97 اجرایی می شود، اما هیچ یک از زنانی که طی سال های گذشته پرچمدار پویش برای این آزادی بودند، براساس دستورهای پنهانی درباره حق ندارند در مورد موفقیت پویش خود حرف بزنند، همه اعتبار این فرمان باید به جیب ولیعهد می رفت.
محمد بن سلمان با راضی کردن بخشی از روحانیان تندروی خاندان آل شیخ و در برابر زندانی کردن برخی از منتقدان خود، توانست از تابستان سال 96 آزادی های تازه ای برای زنان عربستان سعودی فراهم کند. اولین فرمان پادشاهی که در تابستان صادر شد و کمتر از سوی رسانه ها مورد توجه قرار گرفت اجازه به دختران در مدارس دولتی برای ورزش در ساعات آموزشی بود، دو، سه ماه بعد اجازه رانندگی و بعد از آن اجازه شرکت در مراسم روز ملی عربستان در یک ورزشگاه که بلافاصله با اجازه برای تماشای مسابقات فوتبال کامل شد.
مالیات بر ارزش افزوده
برای خیلی از شهروندان جهان، مفهوم مالیات یک مفهوم سنتی و رایج است، اما در جنوب خلیج فارس، چنین رسمی سابقه نداشت. کشورهای جنوب خلیج فارس دهه هاست چشم بر مالیات بسته اند و اتباع خود را با بذل و بخشش خدمات عمومی از محل درآمدهای نفتی راضی نگه می دارند. حالا محمد بن سلمان در کنار دوست جوانش در امارات، محمد بن زاید، تصمیم گرفته است این شرایط را عوض کند. اما سقوط قیمت نفت طی سال های جاری، ریاض را با مشکلات متعددی مواجه کرده است.
محمدعلی مهتدی، تحلیل گر ارشد مسائل عربستان می گوید: «رژیم سعودی برخلاف گذشته دیگر نمی تواند شهروندان را به عنوان رعایای سرسپرده با مکرمه و عطیه ای که پادشاه به آنها می دهد، راضی نگه دارد.» با آغاز سال 2018، عربستان و امارات متحده عربی، همزمان طرح افزایش قیمت ها و مالیات بر ارزش افزوده را آغاز کردند. در اولین گام قرار است که شهروندان سعودی 5 درصد مالیات بر ارزش افزوده برای خرید کالاها و خدمات پرداخت کنند. در عین حال، دولت برای تامین کسری بودجه خود و کاهش وابستگی بودجه 2018 به نفت تا سطح 50 درصد قیمت خدماتی مانند برق و آب و همچنین بنزین را نیز به شدت افزایش داده است.
بلافاصله بعد از این افزایش قیمت، 11 شاهزاده سعودی که حاضر به پرداخت قبض های خود نشده بودند و در برابر این تصمیم اقدام به اعتراض کردند بازداشت شدند و پادشاه سعودی تاکید کرد برای مهتدی در این مورد تاکید می کند: «این روش مدت زیادی دوام نخواهدآورد، حکومت عربستان از یک سو به لحاظ سیاسی و اجتماعی شهروندان را در مقابل رعایای سرسپرده حساب می کند، اما از طرف دیگر نه تنها مکرمه و عطیه آنها را قطع کرده بلکه برای اداره کشور دست در جیب آنها می کند.» عربستان برای کاهش آثار این افزایش قیمت ها فعلا یارانه های نقدی زیادی را برای رعایای پادشاهی در نظر گرفته است.
مبارزه با فساد
نوامبر امسال بود که هتل ریتز کارلتون که یک هفته قبل از آن میزبان نشست سرمایه گذاران بین المللی در حضور محمد بن سلمان برای معرفی پروژه رویایی شهر جدید نئوم بود، همه مهمانانش را بیرون ریخت تا به زندانی برای ثروتمندان عربستان تبدیل شود. بیش از 100 شاهزاده، مقام پیشین و مدیر اقتصادی در عربستان به اتهام فساد مالی به هتل ریتز کارلتون برده شدند. متعب بن عبدالله، عموزاده ولیعهد، فرزند پادشاه پیشین و فرمانده گارد سلطنتی در کنار ولید بن طلال، شاهزاده و ثروتمندترین مرد جهان عرب، مشهورترین بازداشت شدگان بودند. رسانه ها دلیل اصلی این بازداشت ها را انحصار قدرت و حذف رقبا و جبران کسری بودجه دولت عنوان کردند این عملیات تا روزی ادامه پیدا کرد
که در بهمن ماه دادستان کل عربستان اعلام کرد بیش از 100 میلیارد دلار از این افراد «بازپس گرفته» شده است و ولید بن طلال به عنوان یکی از آخرین چهرهی های باقی مانده در بازداشت از هتل آزاد شد. نباید فراموش کرد که در همین یک سال گذشته رسانه های غربی پرده از هزینه های میلیاردی محمد بن سلمان برای مصارف شخصی برداشتند. نیویورک تایمز اواخر دسامبر با یادآوری کشف خرید یک کشتی تفریحی 500 میلیون دلاری و ارتباط خرید 450 ملیون دلاری یک نقاشی لئوناردو داوینچی به محمد بن سلمان، خبر از خرید قصر لویی چهاردهم در فرانسه توسط او داد که به گران ترین خانه جهان مشهور است.
کنترل از راه دور
محمد بن سلمان سال 1396 فصل جدیدی در تلاش برای کنترل از راه دور ملت های عربی و مسلمان گشود. عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان در اجلاس داووس 2018 گفت: سال ها به ما می گفتند چرا مسوولیت رهبری کنترل منطقه را خودتان برعهده نمی گیرید، حالا ما پا پیش گذاشته ایم تا رهبری کنیم اما صدای همه به انتقاد بلند شده است.» محمد بن سلمان وقتی دید که در میان کشورهای همسایه اش قطر حاضر به کنترل شدن از ریاض نیست، خردادماه 1396 تصمیم گرفت با همراهی دوستانش در منامه، ابوظبی و قاهره، این همسایه را تحریم و محاصره کند. 9 ماه بعد از آغاز محاصره، هنوز قطر حاضر به تسلیم در برابر محمد بن سلمان نشده است.
دعوت از سعد الحریری و گذاشتن نامه استعفا جلوی او، تلاش دیگر محمد بن سلمان برای کنترل از راه دور بود. به نظر می رسید حریری که شهروند لبنان و عربستان سعودی است، دومین رییس دولتی باشد که از ریاض به صورت کنترل از راه دو، شرایط کشور خودش را به هم می ریزد. اما برخلاف یمن، این بار دولت های غربی به ویژه فرانسه به سرعت برای حل مساله دخالت کردند و محمد بن سلمان مجبور به رها کردن سعد حریری از ریاض شد. حریری بعد از بازگشت به بیروت، تصمیم گرفت استعفای خود را پس بدهد و بدون هیچ پیش شرطی به کار خود به عنوان نخست وزیر ادامه داد.
