ساعت24-روزیکشنبه اول بهمن 1396 نرخ تبدیل هردلار به تومان ایران از مرزهای قابل تصورعبورکرد و به 4700 تومان رسید. این رخداد درست چندساعت پس از توییت کوتاه رییس کل بانک مرکزی اتفاق افتاد که درآن تاکیدشده بود نرخ دلار به ریال ایران در اواخر زمستان روندی کاهنده خواهد داشت.
عبور قیمت ارزهای معتبر از نقاط عطف که کارشناسان پیش بینی کرده بودند در کانون توجه بیشتررسانه های داخلی و خارجی بود. پرسش این است که باید با نرخ دلار به مثابه ارزدلخواه ایرانیان چه بایدکرد؟ آیا باید بانک مرکزی ایران با استفاده از هرابزار اقتصادی و غیر اقتصادی و با کمک نهادهای دیگر مثل قوه قضاییه یا نهادهای انتظامی راه سرکوب دادوستد ارزی را پیشه کرده واز سوی دیگر با عرضه فراوان ارز های دراختیارش این بازار را در شرایط دستکاری شده قراردهد؟ برخی باوردارند بانک مرکزی ایران در وضعیتی نیست که بتواند با افزایش عرضه ارز راه مهارنرخ دلار را دردستور کارقراردهد زیرا منابع ارزی دولت به اندازه ای نیست که پاسخگوی تقاضای فزاینده فعلی باشد. اما گروه دیگری باورشان این است که بانک مرکزی به هدف خود که تامین کسری بودجه از کانال افزایش قیمت دلار در بازار آزاد است رسیده است و حالا می تواند با شتاب کافی به عرضه ارزان تر ارز اقدام و بازاررامهارکند. ازسوی دیگر آنها که بازار ارز را از زاویه اقتصادسیاسی نگاه می کنند می گویند دلیل اصلی افزایش نرخ تبدیل ارزهای معتبر به پول ایران احتمال برگشت تحریم از سوی آمریکا و احتمال تصویب تحریم های اروپایی است. درروزهای گذشته ترامپ با صراحت به اروپا هشداردادحفظ لغو تحریمهای ایران از طریق ماندن درمصالحه برجام آخرین بار است اتفاق می افتد مگر اینکه ایران و اروپا قبول کنند دربرجام تغییراتی دهند. این خواست آمریکا بارها با قاطعیت از سوی ایران ردشده است و ایران تصریح کرده است نمی توان دربرجام تغییری داد. از سوی دیگر برخی کارشناسان سیاسی باوردارند ترامپ و گروه اصلی همکارانش می خواهند اقتصاد ایران را زیرفشارها به بدترین نقطه برسانند و این خواست ترامپ پوششی برای طرحهای بزرگتر است و حتی اگر ایران در این مرحله نرمش نشان دهد بازهم آمریکایی ها چیز تازه ای خواهند خواست. به این ترتیب اگر قرار بر این است که فضای روانی برگشت تحریم ها بر نرخ تبدیل دلار به ریال موثر باشد باید این معادله بازبماند. از سوی دیگر اما برخی اقتصاددانان باورشان این است که یکی از دلایل اصلی افزایش قیمت دلار در بازار ایران را باید دربازارپول جستجوکرد. این گروه معتقدند وقتی نرخ سوددسپرده گذاری در نظام بانکی با اراده دولت و تسلیم بانک مرکزی اتفاق افتادو معلوم شد که اراده دولت بر کاهش مجدد این نرخ است و از جایی که موسسه های اعتباری نیز به هرلیل با این بازی هماهنگ شدند کلان سپرده گذاران از بازار پول بیرون رفتند و بخشی از منابع ازادشده بانکی به سوی بازار ارز کشیده شد و اگر وضعیت همین باشد به بانکها برنمی گردند. بنابر این بهتر است دولت به جای بازی مستقیم دربازار ارز بازارهای جایگزین را جذاب کند تامنابع شهروندان و به ویژه کسانی که نقدینگی بزرگ دارند به بازارهای جذاب مثل بازار پول جذب شده و با این اتفاق آرامش به بازار ارز برگردد. این گروه حتی باوردارند می توان بازار سرمایه و سهام شرکتها را نیز جذابترکرد تا نقدینگی به یک بازار فشار واردنکند. برخی آگاهان نیز می گویند از آنجایی که رییس بانک مرکزی و رییس دولت دوازدهم باوردارند در هفته های آتی بخشی از منابع ارزی شرکتهای پتروشیمی به بازار ارز وارد می شود انتظار کاهش قیمت چندان نیز بی راه نیست. اما در مقابل گروهی دیگر می گویند با وجود تقاضای پاسخ داده نشده به خرید ارز از سوی بنگاهها و خانوارهای ایرانی که این منبع را برای پس انداز به ریال ترجیح می دهند امیدی به اثرات بلند مدت عرضه ارز نخواهد بود. باتوجه به اینکه در 4سال اخیر به طور میانگین نرخ ارزهای معتبر به ریال به اندازه نرخ تورم افزایش داشته است و با توجه به ضعف شدید بانکهای ایرانی در سودآوری بالا و همچنین ریسک بالای سرمایه گذاری دربازار سهام شهروندان خرده پا و نیز بنگاهها ترجیح می دهند دلار نگهدارند ،این وضعیت اجازه نمی دهد نرخ دلار به ریال باکاهش محسوس مواجه شود . از سوی دیگر این مساله نیز مهم است که دولت و بانک مرکزی با این نتیجه برسند که اجازه دهند فشار فزاینده نرخ ارزهای معتبر به پول ایران در خحالت طبیعی تخلیه شود و هرگز بنای دخالت را نداشته باشند.
در بلند مدت اما این راه اخر است و اگر دولت دوازهم می خواهد اصلاحات ساختاری در اقتصادداشته باشد بهتر است باکنارکشیدن خود از دخالت در قیمت ها اجازه دهد بازار ارز در جایی که عرضه و تقاضا به تعال می رسند قیمت ها تعیین شده و از ازادی برخوردار شود در غیر این صورت هرسال و در چندین نوبت باید از این داستانها را بخوانیم.
