موزه لوور ابوظبی؛ تلاقی هنر شرق و غرب

در سال‌های اخیر شاهد تلاش‌های امارات متحده عربی برای بهتر دیده شدن هستیم. در جدیدترین دستاورد این حاشیه نشین خلیج فارس، موزه لوور ابوظبی درهای خود را به روی عموم گشود.

امروز در تاریخ ابوظبی لحظه‌ای مهم محسوب می‌شود، چرا که بالاخره بعد از مدت‌ها انتظار موزه لوور ابوظبی درهای خود را به روی عموم باز کرد. یعنی بیش از ده سال بعد از آنکه فرانسه موافقت خود را با امانت دادن نام موزه لوور به امارات متحده عربی اعلام کرد که به عنوان بخشی از رابطه با « Agence France-Museums» محسوب شده و ارزشی معادل یک میلیارد دلار دارد.

امارات متحده عربی به لطف دلارهای نفتی خود از ثروت قابل توجهی برخوردار است، به طوری که اکنون حتی قدرت خرید، جمع کردن و نمایش آثار هنری و فرهنگی را نیز به دست آورده است. هیچ شکی وجود ندارد که این موزه قرار نیست تنها متعلق به ساکنان خاورمیانه باشد، بلکه دست‌اندرکاران تأسیس آن به دنبال جلب توجه جهان به این موزه بودند.

در واقع این موزه، موزه‌ای جهانی است. خب این فلسفه جهانی بودن برای بسیاری دیگر از موزه‌های جهان نیز صدق می‌کند و آن‌ها نیز می‌توانند به نمایش آثار هنری و فرهنگی از دوره‌های زمانی مختلف و با خواستگاه‌های متفاوت بپردازند. تنها فرق ماجرا در این است که موزه تازه تأسیس ابوظبی به دنبال بیان داستان خلاقیت جهانی است، آن هم به لطف آثار متعدد که قصد دارند تاریخ بشر را در قالب یک زبان واحد و پیوسته بیان کنند. و این درست همان چیزی است که امروزه هدف مطلوب جامعه بشری است.

در همین ابتدا بد نیست کمی بیشتر با نحوه شکل‌گیری ایده ساخت این موزه آشنا شویم. موزه لوور ابوظبی را باید یک موزه هنر و تمدن دانست که عملیات احداث‌اش در تاریخ هشتم ماه نوامبر سال جاری میلادی به اتمام رسید. ساخت این موزه بخشی از توافق سی ساله بین شهر ابوظبی و دولت فرانسه است. این موزه در منطقه فرهنگی «جزیره سعدیات» (Saadiyat Island) واقع شده است و تقریبا ۲۴ هزار متر مربع وسعت دارد که هشت هزار متر مربع آن به فضای گالری‌ها اختصاص دارد.

هشت هزار متر مربع ای موزه به گالری‌های هنری آن اختصاص دارد که باعث شده این موزه به بزرگ‌ترین موزه هنری شبه جزیره‌ی عربستان تبدیل شود. به نظر می‌رسد هزینه تمام شده برای ساخت این موزه بین ۸۳ تا ۱۰۸ میلیون یورو باشد. به علاوه این موزه ۵۲۵ میلیون دلار برای استفاده از نام موزه لوور به دولت فرانسه پرداخت کرده است. از سوی دیگر ۷۴۷ میلیون دلار دیگر برای به امانت گرفتن آثار هنری از دیگر موزه‌ها پرداخت شده است. آثار هنری گردآوری شده از گوشه و کنار جهان در این موزه در معرض دید عموم قرار داده شده‌اند و هدف اصلی ساخت این موزه ایجاد پلی ارتباطی بین فرهنگ شرق و آثار هنری غربی است.

ماجرای تأسیس این موزه در تاریخ نهم ماه اکتبر سال ۲۰۰۷ در پارلمان فرانسه مورد بررسی قرار گرفته و دو دولت برسر ساخت آن با یکدیگر توافق کردند. طراحی و معماری بنای این موزه توس معمار فرانسوی «ژان نوول» ( Jean Nouvel) انجام شده و مهندسی سازه و مدیریت پروژه‌ی آن توسط شرکت مهندسی «برو هاپیولد» (Buro Happold) از کشور انگلستان انجام شده است. ژان نوول همچین طراحی بنای انجمن « du Monde Arabe » را نیز برعهده داشته که در شهر پاریس واقع شده است. از سوی دیگر سقف گنبدی شکل بزرگ، مشبک و باشکوه این بنا، هم از نظر بصری جلوه‌ای خاص وتماشایی به این مکان بخشیده و هم نورپردازی داخلی محیط را تحت تأثیر قرار داده و گالری‌های متعدد موجود در فضای داخلی موزه را به خوبی روشن کرده است.

این موزه همچنین بخشی از توسعه ۲۷ میلیارد دلاری صنعت گردشگری و توسعه فرهنگی منطقه «جزیره سعدیات» است، مجموعه‌ای که شامل سه موزه دیگر نیز خواهد بود، از جمله «موزه گوگنهایم» (Guggenheim Museum) و «موزه ملی زاید» (Zayed National Museum).

به نظر می‌رسد با این انتخاب هوشمندانه، ابوظبی نه تنها با یکی از پربازدیدترین موزه‌های مطرح جهانی مشارکت کرده، بلکه آینده‌ای روشن را نیز برای خود رقم زده است. چرا که اکنون این شهر بخشی فرهنگ و تاریخ ساکنان این سیاره را در اختیار دارد و از این طریقه فرصتی عالی را در اختیار بازدیدکنندگان قرار داده تا بهتر عصاره نوع بشر را در قالب تفکر و تعمق در این گنجینه با ارزش هنری درک کنند.

این موزه شگفت‌انگیز قرار است ویترینی برای شماری از باشکوه‌ترین آثار هنری جهان باشد. طبق شنیده‌ها قرار است در این موزه ۶۰۰ اثر دائمی و نزدیک به ۳۰۰ اثر هنری قرض گرفته شده از سایر موزه و مؤسسات هنری به نمایش گذاشته شوند. آثار به امانت گرفته شده توسط موزه لوور ابوظبی از کیفیت و تاریخچه‌ای قابل توجه برخوردار هستند. در این میان این کلکسیون جالب توجه پرتره شگفت‌انگیز لئوناردو داوینچی از بانویی ناشناس قرار دارد که «La Belle Ferronniere» نام دارد. همچنین پرتره «مادر ویسلر» یا «مادر نقاش» اثر ویسلر (Whistler)، پرتره ناپلئون سوار بر اسب اثر دیوید (David heroic)، یک مجسمه از ابوالهول یونان متعلق به قرن ششم پیش از میلاد، یک سر برنزی از «قلمروی بنین» (Benin Kingdom)، کلاهخودهای عمامه‌ای شکل اسلامی متعلق به قرن پانزدهم و چهار ستون رومانسِک حکاکی شده از یک کلیسا در جنوب فرانسه نیز به چشم می‌خورند. 

این آثار به امانت گرفته شده البته به صورت دائمی به نمایش گذاشته نشده و رفته رفته با آثار هنری دیگر جایگزین می‌شوند و اصل آثار، به موزه لوور یا دیگر مؤسسات هنری بازگردانده می‌شود.

اما ساخت چنین فضای فرهنگی و هنری خارق‌العاده در این ابعاد، قرار است چه پیامی به همراه داشته و چکاری انجام دهد؟ طبق نظر «Jean-Francois Charnier» از «Agence France-Muséums» که از ابتدا مسئولیت انتخاب و خریداری آثار به نمایش درآمده در موزه ابوظبی را برعهده داشته، این موزه قرار است یک فضای گسترده برای معرفی و مقایسه آثار هنری از گوشه و کنار جهان و از دوره‌های زمانی مختلف باشد. در این عین حال این مکان معمایی را در مقابل دیدگان مخاطب قرار می‌دهد که به نوعی نشان دهنده عام‌گرایی و جامعیت به شکلی مدرن است. در واقع به نظر او همه‌ی این کارها انجام شده تا بازدیدکنندگان به تماشای آثار هنری بنشینند که هم عواطف و احساسات آن‌ها را درگیر خود کرده و آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهند و هم پرسش‌هایی را پیش روی آن‌ها قرار دهند.

با این حساب هیچ تردیدی وجود ندارد که این مکان می‌تواند راهی برای تماشای هنر در بیانی تازه باشد که قطعا چالش‌های خاص خود را خواهد داشت. آثار انتخابی این موزه از هنر جهان در مجموعه‌ای از ۲۰ گالری مختلف نمایش داده می‌شود که در قالب ۱۲ فصل از تمدن بشر به همراه گاه‌شمار هنری و نیز نمایش دست سازه‌ها و محصولات فرهنگی تمدن‌های مختلف در بازه‌های زمانی گوناگون را شامل می‌شود.

این شکل از نمایش بی‌شک موافقان و مخالفان خاص خود را خواهد داشت، اما برای پیش‌بینی و درک چگونگی انتخاب و تمایل بازدیدکندگان موزه شاید این بهترین راه حل باشد. البته این موزه تازه تأسیس است و مطمئنا به تدریج با بهبود امکانات از جمله تورهای شنیداری در جلب نظر بازدیدکنندگان موفق‌تر عمل خواهد کرد.

ما اینجا شاهد تنوعی جالب از آثار هنری هستیم که همین مسئله اهمیت برنامه‌ریزی درست برای معرفی آثار هنری به مخاطب را بیش از پیش نشان می‌دهد. در حین بازدید جایی شما با تابلویی قرن نوزدهمی مواجه می‌شوید، در همان نزدیکی اثر هنری از فرانسه قرون وسطی و مصر باستان وجود دارد. آن طرف‌تر اثری از لئوناردوی معروف خودنمایی می‌کند و در کنارش کاشی کاری‌هایی از کشور ترکیه قرار دارد. در عین حال علامت‌های کنار هر کدام از شما می‌خواهند که به دقت به هر اثر نگاه کرده و معنا و مفهوم‌های پیدا و پنهان آن را درک کنید. این مسئله شاید یکی از چالش‌های این موزه باشد که چطور علاوه بر توجه قشری خاص، نظر افراد معمولی را نیز به خود جلب کند بدون آنکه آن‌ها را در میان این تنوع گسترده گیج کند.

بیایید صادق باشیم، این موزه با این وسعت و عظمت برای نخستین بار در این خطه از جهان تأسیس شده و بی‌شک مخاطبانی وسیع دارد که از کشورهای مختلف جهان و با نگرش‌های فرهنگی و زبان هنری متفاوتی به آنجا سفر خواهند کرد و باید اذعان کرد که چه بسی بسیاری از آن‌ها با حجم انبوهی از آثار هنری و فرهنگی ارائه شده در این موزه قرابت چندانی نداشته باشند. بی‌تردید این یکی از نخستین و البته مهم‌ترین چالش‌هایی است که همه‌ی موزه‌های جهان با آن مواجه هستند.

توسعه‌ی صنعت توریسم و گردشگری نه تنها از جنبه اقتصادی حائز اهمیت است، بلکه همچنین باعث شده شاهد تنوع مخاطبان در عرصه فرهنگی باشیم که دوست دارند چیزهای بیشتری در مورد مقاصد گردشگری خود بدانند. موزه لوور پاریس در این زمینه مثال خوبی است. این موزه در مقایسه با دیگر ملیت‌ها، شاهد افزایش تعداد بازدیدکنندگان خود از کشور چین است.

برای افزایش محبوبیت و جلب بازدید کننده باید به شکلی این افراد که از دل فرهنگی متفاوت به این موزه آمده‌اند را تشویق کرد، چرا که آن‌ها قرار است شاهد نمایش هنری و البته سنتی باشند که شاید چندان با آداب و آیین‌های آن‌ها مشابهت نداشته باشد. از سوی دیگر آموزه‌های فرهنگی و انتظارات آن‌ها در مقایسه با مخاطب غربی هم به کل با جو حاکم بر این موزه متفاوت است. همین امر نشان می‌دهد که موزه لوور ابوظبی با همین چالش اما به سبکی دیگر مواجه است.

البته اگر این موزه تازه تأسیس مایل است تأثیری چشمگیر بر فضای فرهنگی جهان داشته باشد، باید قادر باشد از انتخاب‌های انجام شده و تمامی امکاناتی ارائه شده‌ی خود دفاع کند. به نظر می‌رسد برگزاری کنفرانس‌های هنری و نیز جلسات مناظره شاید راهی خوب برای معرفی و دفاع از داشته‌های این موزه باشد. همچنین گالری و نمایشگاه‌های این موزه هم باید بتوانند به خوبی از پس دادوستد و گفتمان با مردمانی از کشورهای مختلف جهان برآیند. امری که هم زمان‌بر بوده و هم نیازمند نظم و ترتیب قابل توجه است. 

اما هیچ تردیدی وجود ندارد که بازدیدکنندگان از زیبایی بنای موزه و فضاسازی داخلی آن لذت خواهند برد. ژان نوول در طراحی این سازه از معماری عربی الهام گرفته و واقعیت این است که هیچ کدام از ۵۵ سالن آن از جمله ۲۳ گالری دایم آن شبیه به هم نیستند.  فضای گالری‌ها حقیقتا مبهوت کننده و سحرانگیز هستند و پنجره‌های آنها اغلب رو به آسمان، دریا و چشم‌انداز زیبای حیاط بیرونی باز می‌شود. جایی برای آرامش چشمان زیباپسندی که بعد از یک مهمانی مجلل هنری، نیازمند اندکی تجدید قوا هستند

اگر انتظار داریم بازدید کنند‌ه‌ای غربی رنج پرواز چند ساعته را متحمل شود تا به بازدید موزه لوور جدید بیاید در حالی که موزه اصلی با قدمتی چند برابر و مسافتی نزدیک‌تر در اختیارش است، یعنی این موزه جدید باید حرف‌هایی برای گفتن داشته باشد. یعنی ایده‌ای تازه برای تماشای شرحی تصویری از بزرگ‌ترین تاریخ جهان در قالبی متفاوت، اما با این حال برای لذت بردن از گرمای خورشید در فصل زمستان، گذراندن استراحتی شبانه قبل از پرواز به دیگر نقاط دنیا و بهره‌مند شدن از دیگر امکانات تفریحی، ابوظبی هنوز هم انتخاب مناسبی است.

آثار معروفی از هنرمندان بنامی همچون ونسان ون گوگ، گوگن، پیکاسو و آی ویوی هنرمند معاصر چینی در این موزه در معرض دید عموم قرار گرفته است. هزینه ورودی آن ۶۰ درهم معادل ۱۲.۵۰ پوند یا ۱۷ دلار آمریکا است. 

موزه لوور ابوظبی، جزیره سعدیات، امارات متحده عربی

به پایان این مطلب رسیدیم، نظر شما در مورد این موزه تازه تأسیس چیست؟ آیا ایران با توجه به برخورداری از پیشینه‌ای غنی، آنگونه که باید و شاید از داشته‌های فرهنگی و هنری خود استفاده می‌کند؟ راهکار شما برای بهبود جایگاه ایران در زمینه هنری و در منطقه خاورمیانه چیست؟ خوشحال خواهیم شد شنونده نظرات شما عزیزان باشیم.