متوسط افزایش وزن در طول حاملگی، حدود 11 کیلوگرم است و بیشتر آن طی 6 ماه آخر بارداری ایجاد می شود.
اغلب طی حاملگی، میل مادر به خوردن غذا افزایش زیادی پیدا می کند که بخشی از آن به دلیل برداشت مواد غذایی خون مادر توسط جنین و بخشی دیگر ناشی از عوامل هورمونی است. بدون کنترل مناسب رژیم غذایی قبل از بارداری، ممکن است وزن مادر به جای میزان طبیعی 11 کیلوگرم، تا 34 کیلوگرم افزایش یابد.
پاسخ بدن مادر به بارداری
مشخص ترین واکنش مادر به جنین و هورمون های مختلف حاملگی، افزایش اندازه اندام های جنسی است. مثلا وزن رحم از حدود 50 گرم به حدود 1100 گرم می رسد و اندازه پستان ها تقریبا دو برابر می شود. همزمان، واژن بزرگ می شود و مدخل آن گشادتر می گردد. همچنین هورمون های مختلف می توانند باعث ایجاد تغییرات واضح در ظاهر خانم باردار شوند که در مواردی به صورت ادم یا احتباس آب در بدن، آکنه یا جوش و ظاهر مردانه یا آکرومگالیک است.
افزایش وزن در خانم باردار
متوسط افزایش وزن در طول حاملگی، حدود 11 کیلوگرم است و بیشتر آن طی 6 ماه آخر بارداری ایجاد می شود. از این مقدار حدود 3.2 کیلوگرم مربوط به جنین و 1.8 کیلوگرم مربوط به مایع آمنیوتیک، جفت و پرده های جنین است. حدود 0.9 کیلوگرم مربوط به رحم و 0.9 کیلوگرم مربوط به پستان ها است. از 4 کیلوگرم باقیمانده، 2.7 کیلوگرم آن مربوط به مایع اضافی در خون و مایع خارج سلولی و 1.3 کیلوگرم دیگر مربوط به تجمع چربی است. بعد از زایمان که آثار هورمون های جنینی نگهدارنده مایع از بین می رود، مایع اضافی در طی چند روز اول بعد از زایمان از ادرار دفع می شود.
متابولیسم بدن مادر در طول بارداری
به دلیل افزایش ترشح بسیار از هورمون ها در طول حاملگی (از جمله تیروکسین، هورمون های قشر آدرنال و هورمون های جنسی)، میزان متابولیسم پایه در خانم باردار در طی نیمه دوم حاملگی، حدود 15 درصد افزایش می یابد. در نتیجه، خانم باردار غالبا احساس گرمای بیش از حد می کند. ضمنا خانم باردار به دلیل حمل بار اضافی باید مقدار بیشتری انرژی صرف فعالیت عضلانی نماید.
تغذیه در جریان بارداری
بیشترین رشد جنین در سه ماهه آخر حاملگی اتفاق می افتد به طوری که وزن جنین در 2 ماهه آخر حاملگی دو برابر می شود. به طور طبیعی، مادر در طی ماه های آخر حاملگی نمی تواند از رژیم غذایی خود مقادیر کافی پروتئین، کلسیم، فسفات و آهن برای تامین احتیاجات اضافی جنین جذب نماید. اما بدن مادر با پیش بینی این نیاز های اضافی در اواخر حاملگی، از قبل این مواد را ذخیره نموده که بخشی از آن در جفت است ولی قسمت عمده آن در ذخایر طبیعی بدن مادر است.در صورتی که عناصر غذایی به میزان کافی در رژیم غذایی خانم باردار وجود نداشته باشد، کمبود مقداری از مواد ایجاد می شود. اغلب این کمبود ها مربوط به کلسیم، فسفات، آهن و ویتامین ها است. مثلا برای ساخت خون جنین، حدود 375 میلی گرم آهن لازم است و برای ساخت خون اضافی مادر 600 میلی گرم دیگر آهن مورد نیاز است. ذخیره طبیعی آهن غیر هموگلوبینی در ابتدای حاملگی اغلب تنها 100 میلی گرم است و تقریبا هیچگاه بیشتر از 700 میلی گرم نیست. لذا در صورت نبود آهن کافی در غذا، معمولا خانم باردار دچار کم خونی یا آنمی هیپوکرومیک می شود. همچنین لازم است خانم باردار به اندازه کافی ویتامین D دریافت نماید زیرا اگرچه کلسیم مورد نیاز جنین اندک است ولی در غیاب ویتامین D حتی مقادیر طبیعی کلسیم نیز از روده ها جذب نمی شود. و سر انجام آنکه مدت کوتاهی قبل از تولد نوزاد، غالبا ویتامین K به غذای مادر اضافه می شود تا کودک مقدار کافی پروترومبین برای پیشگیری از خونریزی (بویژه خونریزی مغزی) در حین تولد داشته باشد.
