گروه حوزه‌های علمیه: عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) و رئیس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه تاکید کرد: لا اکراه در آیه شریفه «لا إِكراهَ فِي الدّين» منحصر در اعتقادات نیست و احکام عملی را نیز شامل می‌شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام والمسلمین محمد فاکرمیبدی، قرآن‌پژوه و عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) دیشب سوم اسفند در کرسی ترویجی بررسی آیه «لا إِكراهَ فِي الدّين»گفت: در بحث تفسیر سه مقوله قابل بیان است؛ مباحث پیشاتفسیری، تفسیر آیه و مباحث پساتفسیری که در تفسیر اثری مرحوم آیت‌الله معرفت تقریبا هر سه مقوله وجود دارد و ایشان در پاسخ برخی شبهات به عنوان مباحث پساتفسیری پرداخته است.وی با اشاره به آیه «لا إِكراهَ فِي الدّين» با بیان اینکه این آیه نیز در تفسیر آیت‌الله معرفت مورد بررسی جامعی قرار گرفته است تصریح کرد: شاید به نوعی آیت‌الله معرفت در تفسیر این آیه عدول از تفسیر اثری کرده است و در حدود 40 صفحه در مورد این آیه قلم زده‌اند در حالی که تفسیر اثری اقتضاء میکند که به روایات پرداخته شود ولی ایشان منهج تفسیر جامع اجتهادی را برگزیده‌اند که البته من انتقادی بر آن ندارم و آن را نکته مثبت در کار ایشان به عنوان یکی از شاگردانشان می‌دانم.
فاکرمیبدی بیان کرد: به لحاظ ادبی می‌پذیریم «لا» در این آیه، لای نفی جنس است و مفاد آن از عدم تحقق خبر، خبر می‌دهد که به لحاظ ادبی این مسئله متفق علیه در میان بسیاری از مفسران است.
رئیس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه با اشاره به تعبیر قرآن کریم در آیه 97 سوره مبارکه آل‌عمران« وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا» گفت: در این آیه بیان شده که هر کسی وارد حریم و حرم کعبه شود در امنیت است؛ در اینجا اگر مراد الهی را اخبار در نظر بگیریم کذب خواهد شد زیرا همواره جباران و زورگویانی بوده‌اند که امنیت مسجدالحرام و کعبه را به خطر انداخته‌اند بنابراین نوع عبارت اقتضاء انشایی دارد و خصیصه متکلم اقتضاء میکند که از ظاهر خبری این تعبیر، انشاء برداشت شود و شاید در «لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ»(79 واقعه) نیز این طور باشد که این بحث در مورد لااکراه نیز مطرح است که آیا در درون خود، متضمن یک امر انشایی است یا نیست که آیت الله معرفت می‌فرماید ظاهر آیه، اخبار است ولی درون آن متضمن انشاء است.
این محقق و قرآن‌پژوه عنوان کرد: اگر یک قاعده فقهی از آیه استنباط کنیم معنای آن این است که تمامی موارد اکراهی در حوزه فروع فقهی را شامل خواهد شد یعنی نه فقط اینکه یک فردی مجبور به پذیرش دین شود نفی شده بلکه اکراه در همه امور یعنی در حوزه اعتقاد و اخلاقیات و ... نیز منتفی است مگر با دلایلی که برخی امور مستثنی شود.
فاکر میبدی با بیان اینکه آیت‌الله معرفت فقط فرموده که لا اکراه متضمن لایجوز است با اشاره به هویت «اکراه» اظهار کرد: ما دو مقوله در مقابل هم داریم؛ یکی مقوله اکراه و دیگری اجبار که در اجبار، فرق مجبر و مکره در این است که مجبر، یک راه بیشتر ندارد ولی مکره، دو تا راه پیش رو دارد و می‌گویند بین دو راه یکی را انتخاب کن؛ آیه شریفه اکراه دارد اما همه مفسران از جمله آیت‌الله معرفت اکراه در این جا را به معنای اجبار یعنی ملزم کردن یکنفر به پذیرش یک مسئله‌ای، می‌دانند.
رئیس انجمن قرآن‌پژوهی با اشاره به معانی مختلف اکراه در قرآن تصریح کرد: یکی از این واژه‌ها مترادف اجبار است و اکراه در این آیه نیز به معنای اجبار است.
وی با اشاره به معنای واژه دین نیز افزود: واژه دین در این آیه، و از اینجا به بعد یک حقیقت قرآنی شده است و آن چیزی که در تفسیر هم باید به دنبال آن باشیم نه حقیقت لغویه و نه حقیقت شرعیه فقهی است بلکه باید دنبال حقیقت قرآنی باشیم که در مباحث تفسیر به خوبی جوابگوست یعنی این حقیقت قرآنی دین را مجموعه‌ای از اعتقاد و احکام و .. می‌داند.
فاکرمیبدی بیان کرد: دین در این آیه شریفه حقیقت قرآنی پیدا کرده و نمی‌توان معنای لغوی و یا فقهی آن را مدنظر قرار دارد همان طور که در واژه صلوة نیز این مسئله رخ داده است و مجموعه آموزه‌های دینی را شامل می‌شود که ما در اینجا به عنوان تکمیل بحث استاد معرفت عرض می‌کنم که ایشان معتقد است دین به معنای عقیده است ولی حقیقت این است که دین در اینجا حقیقت قرآنی است و به معنای صرف عقیده نیست.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) عنوان کرد: از اطلاق ترکیب لا اکراه، مفاد جنسیت در لای نفی جنس و اطلاق واژه دین، این نتیجه به دست می‌آید که نه در اعتقادات، نه در احکام عملی و .. اکراهی نیست.
وی ادامه داد: ایشان فرموده است که چون اکراه بر دین منتفی است چگونه این مسئله با آیات جهاد قابل جمع است که ایشان چندین دلیل را در رد این تضاد بیان فرموده است.
استاد جامعه المصطفی(ص) اظهار کرد: شاکله لا اکراه، لاضرر و لا ضرار است؛ تاکید من بر اطلاق لای نفی جنس بر این است که منحصر به عقاید نیست و آموزه‌های دیگر دین را هم در نظر می‌گیرد البته اینکه شامل همه جزئیات شود بنده معتقدم نیست چون مقوله احکام اعتباری نیز وجود دارد که استثناپذیر است.
وی تاکید کرد: این طور نیست که در قواعد فقهیه و مجموعه احکام استثنا نداشته باشیم زیرا فقط در دو مقوله امر به معروف و نهی از منکر و جهاد، اکراه وجود دارد.
این محقق، نویسنده و قرآن‌پژوه عنوان کرد: لااکراه حصر در اعتقادات ندارد ولی این که هر کسی بخواهد هنجارشکنانه احکام را رد کند این هم وجود ندارد.
فاکرمیبدی بیان کرد: علامه طباطبایی به سمت معناکردن دین به اعتقادات رفته ولی قیدی دارد که به احکام عملی نیز توجه شده لذا دین فقط اعتقادات نیست و احکام عملی را هم شامل است.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین علی رحمانی سبزواری نیز به عنوان دبیر علمی این کرسی گفت: اینکه بگوییم لا در آیه لا اکراه، نفی جنس است در این صورت نیز مشکلی حل نخواهد شد بنابراین باید معلوم شود که این تعبیر انشاء است و یا به صورت خبر بیان شده است زیرا اگر انشاء باشد در این صورت به معنای حرام است.
یادآور می‌شود، در این کرسی ترویجی که با همکاری انجمن قرآن‌پژوهی حوزه و مرکز تخصصی تفسیر برگزار شد حجت‌الاسلام بهجت‌پور به نقد سخنان وی پرداخت.
