واژه "اصلاح طلبان" در فرهنگ سیاسی امروز ایران دارای دو معنی ست، معنی عام همان است که از اصل واژه مستفاد می شود یعنی گروهی از افراد که در چارچوب نظام موجود و با استفاده از ابزارهای قانونی پیگیر انجام تغییرات تدریجی در ساختارهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه هستند. اما اصلاح طلبان به عنوان یک اسم خاص در کشورما به گروهی از کنشگران سیاسی اشاره دارد که در دهه اول انقلاب با عناوینی چون چپ اسلامی ، خط امامی، دانشجوی پیرو خط امام شناخته می شدند و پس از قریب به 8سال دوری از قدرت در دوم خرداد 76 و از طریق پیروزی نامزد مورد حمایت خود در انتخابات ریاست جمهوری بار دیگر به قدرت رسمی کشور بازگشتند اما اینبار با شعارها و شعائری جدید و بعضاً متفاوت از اولین دوره حضورشان در قدرت.
لذا نسل دوم اصلاح طلبان – متولدین سال های بعد از انقلاب – را صرفاً در معنای عام اصلاح طلبی می توان نسل دوم اصلاحات نامید؛ چراکه اصلاح طلبی در معنای خاص خود ذاتاً نمی تواند دارای نسل دوم باشد(علی رغم همه علقه وعلاقه ی بین نسلی ای که در میان است). این نسل جدید اصلاح طلب و تحول خواه گرچه در سالهای دولت اصلاحات و سرتاسر دهه گذشته در تحولات سیاسی کشور نقش آفرینی کرده ، اما عمدتاً نقش پیاده نظام ژنرالهای نسل اولی را به عهده داشته است. اینک اما این نسل مهیای ایفای نقشی جدی تر در آینده سرزمین مادری خود گردیده وآماده است تا نغمه ویژه خود را در صحنه تاریخ این دیار کهن سردهد. و بدیهی ست که همانند هر حرکت اصلاحی دیگری در این راه با چالش هایی مواجه باشد. در ادامه به بررسی تعدادی از عمده ترین چالش های سیاست ورزی اصلاح طلبانه برای نسل های جدید می پردازیم:
1.میهمانان میزبان کش
یکی از عمده ترین چالش های اصلاح طلبی در این دوران که در دهه اخیر اتفاقاً باعث ایجاد بیشترین سوتفاهم ها برای حاکمیت و جریان اصولگرا نسبت به کنش گران اصلاح طلب شده است از قضا عاملی ست که خود اصلاح طلبان نقش زیادی در آن ندارند . جریان اصلاحی در همه سالهای گذشته به طور ناخواسته میزبان اشخاص و جریاناتی بوده که برخلاف اصلاح طلبان ، اصولاً با اصل نظام مخالفند اما از آنجا که محملی برای فعالیت و اظهار وجود این جریانات در بستر قانونی وجود ندارد، این افراد و جریان ها هرگاه که بخواهند بصورت مقطعی کنشی در عرصه رسمی سیاست ارائه دهند به ناچار به اردوگاه اصلاح طلبان نزدیک می شوند و زیر پرچم اصلاح طلبی به فعالیت سیاسی می پردازند در حالیکه در بسیاری موارد مرزبندی تفکر اصلاح طلبی با این افراد و جریان ها اظهر من الشمس است . و تبعاً در مواردی هزینه فعالیت های افراطی این میهمانان ناخوانده به حساب اصلاح طلبان نوشته می شود .( بگذریم از اینکه بعضی از همفکران خود ما آنچنان تحت تاثیر جو ایجاد شده توسط این حاشه سازان قرار می گیرند که باید مارادونا را رها کرد و این دوستان را گرفت!)
مستقل از اینکه جریانی تلاش دارد عمداً هزینه فعالیت جریان های افراطی مخالف نظام را بردوش اصلاحات بیندازد و از این رهگذر اسباب فاصله گرفتن هر چه بیشتر اصلاح طلبان راستین از مرکزیت نظام را فراهم کند، باید پذیرفت امروزه این مسئله برای احزاب و گروه های پای بند به اصول اصلاحات آفتی خطرناک محسوب می گردد چه آنکه حضور جریانات برانداز در صفوف اصلاح طلبان می تواند در بزنگاه ها ایجاد حاشیه نماید و همانند گذشته مانع ایجاد حسن ظن و تفاهم میان اصلاح طلبان و حاکمیت گردد. گرچه همراهی طیف های مخالف نظام – گذشته از اینکه چه وزن و جایگاهی در جامعه دارند- درهنگامه هایی از جمله انتخابات می تواند به پربار شدن سبد اصلاحات منجر شود اما این آراء تاکتیکی ارزش تحمل هزینه های سنگین ناشی از ورود این افراد به اردوگاه اصلاح طلبی را ندارد ضمن آنکه به لحاظ اخلاقی اصلاحات نباید از رای افرادی که واقعاً به اصلاحات اعتقاد ندارند متنعم شود .
لذا رهبران جنبش اصلاحی ایران و استراتژیست های اصلاح طلبی نسل دوم می بایست یکبار برای همیشه چاره ای برای این میهمانان آداب ندان بیاندیشند و مانع هزینه تراشی افراطیون برای اصلاحات شوند. از سوی دیگر باید به نظام و آن گروه از اصولگرایان که هنوز به اصالت اخلاق معتقند دائماً یادآور شد در شرایطی که جریانات مخالف نظام از سلطنت طلب تا کمونیست عرصه ای برای حضور و بروز عقاید و آرا خود در جامعه ندارند، اعلام حمایت تاکتیکی و از سر ناچاری این گروه ها از اهداف اصلاحی ، نباید مبنای هجمه های بی رحمانه به منش اصلاح طلبان قرار گیرد . چه آنکه در فضای بد بینی حتی این حمایت ها را می توان حیله سرویس های خارجی و دشمنان جمهوری اسلامی برای فشل کردن اندیشه رفرم دانست با این هدف که با از میدان به در شدن اصلاح طلبی ، راه برای جریان های برانداز هموار گردد و تنها گزینه اسقاط نظام باقی بماند !!
2. وارثان فروتن اصلاحات
چالش دیگر جریان اصلاح طلبی نسل دومی ها به نسبتی ست که با اصلاح طلبان نسل اول برقرار می کنند. گرچه نمی توان منکر شد که بخش عمده ای از معماری ذهنی این نسل محصول اندیشه ورزی و کنشگری آن گروهی ست که به عنوان اصلاح طلبان نسل اول از آنها یاد می کنیم و ما با بسیاری از این چهره ها وابستگی های فکری و حتی عاطفی بسیار داریم ( از جمله سید خندان ، آن سیه چشم به کار عشق استاد).اما امروزه که عملکرد این نسل اولی ها در دهه شصت از منظری و در سالهای بعد از دوم خرداد از منظری دیگر، مورد بازخوانی قرار گرفته است و البته مانند هر دیکته دیگری غلط هایش مشخص شده است. در موارد متعدد چه در جامعه و چه در جوامع نخبه گانی ، منتقدانی که عموماً به اصلاحطلبان نسل اولی دسترسی ندارد انتقادات خود از رویه های دهه های گذشته را برسر نسل دومی ها می ریزند و شاه بیت این انتقادات عمدتاً مواردی ست که انصافاً اصلاح طلبان بد عمل کرده اند از جمله : نحوه برخورد با نهضت آزادی در مجلس اول، اشغال سفارت آمریکا، رویه های قضایی و اداری در دهه اول انقلاب، فرصت سوزی های دوران بعد از دوم خرداد،تخریب چهره های محترمی چون آیت الله هاشمی،استعفای دسته جمعی نمایندگان مجلس ششم ، عملکرد دوره اول شورای شهر تهران ، تعدد کاندیداها در انتخابات ریاست جمهوری سال 84و... . و به همین سادگی جوانان اصلاحطلب به دلیل اشتباهات نسل قبل مورد شماتت قرار گیرند. واین برای جوانان اصلاحطلب چالش بزرگی ست که از یک سو نمی توانند تمام و کمال از عملکرد نسل قبل دفاع کنند و اشتباهات را به عهده بگیرند چرا که اصولاً نقشی( یا لااقل نقشی تعیین کننده) در آنها نداشته اند و در بسیاری از این انتقادات با منتقدین همراه اند و از سوی دیگر نه می توانند و نه می خواهند آن همه تلاش ها و مجاهدت ها و شور آفرینی های اصلاح طلبان نسل اولی را یکسره منکر شوند و به گذشتگان خود بتازند .
تبیین نظری نسبت بین نسل اول اصلاح طلبان و اصلاح طلبی نسل دومی ها یکی از راه حل های این چالش است. اصلاح طلبان نسل دوم می گویند: دلیلی ندارد ما پاسخگوی عملکرد پیشینیان خود باشیم چرا که ما وارث اصلاح طلبان نیستیم ما فروتنانه خود را وارث اندیشه اصلاح طلبی و مشی اعتدالی می دانیم و خواهان گذار تدریجی ، قانونی و مسالمت آمیز به آزادی و دموکراسی هستیم . ما سخنگوی نسل های قبل نیستیم بلکه باید خود را آماده پاسخگویی به آیندگان کنیم . ما مدافع سینه چاک کسی نیستیم ما درس آموزان مدرسه تاریخ همانقدر که از توفیقات و اشتباهات اصلاح طلبان و خط امامی ها می آموزیم که از اشتباهات و توفیقات اصولگرایان و محافظه کاران. و آنچه نظر و قضاوت ما نسبت به هرکدام از این جریانات را می سازد دوری این و نزدیکی آن به اخلاق و اصول اصلاح طلبی است.
3. متولدین فصل بس ناجوانمردانه سرد
این چالش بر خلاف دو مشکل پیش گفته دقیقاً به منش و سلوک تک تک افراد این نسل مربوط می شود . آنچه از منظر کلان در طول تاریخ از هر نسل به یاد می ماند برآیند کنش ها ، اندیشه ها و ویژگی ها(فضائل و رذائل) آن مردم است. آنچه هویت نسل ها را شکل می دهد الزاماً شعارها، اهداف و آرمان های قلبی آنان نیست. بلکه فصل مشترک نحوه زیست و بودن افراد ، عملکردهایی را رقم می زند که در حافظه تاریخ خواهد ماند .سبک زندگی ، شیوه تعامل با زیست بوم ، روابط بین فردی و اجتماعی و... منظره ای ست که از هر مردمی در یاد ایام خواهد ماند.
و اگر به یاد بیاوریم این نسل دوران نوباوگی ، نوپایی و کودکی خود را در سالهای جنگ ، ترور، وحشت و انفجار گذرانده ؛ سال های نوجوانی اش با کمبود ، گرانی و ویرانی های بعد از جنگ همزمان شده؛ سال های جوانی اش با هیاهو ، جنجال و آرزوهای برباد رفته دوران اصلاحات گذشته و چون به سالهای بهره بردن و بهره دادن رسیده با معجزه هزاره سومی ای مواجه گردیده که خرمن جوانی اش را بر باد داده است و حالا و از پس گذر قریب به سه دهه از عمر همچنان با بیکاری ، بی پولی و معضلات اجتماعی دست و پنجه نرم می کند . آنگاه خواهیم فهمید که چرا بزرگترین چالش این نسل ، خودِ این نسل است !!
فرزندان انقلاب به واسطه همزمانی دوران نموشان با عصر انفجار اطلاعات ازهوش ، خلاقیت و سرعت انتقال خوبی برخوردارند، به دلیل در دسترس بودن منابع ، تاریخ را کم و بیش خوانده و یک دهه حضور در متن و حاشیه سیاست تجربیات ارزشمندی را برای این نسل فراهم آورده است . جوانان امروزبا تسلط و بهره مندی از ابزارهای نوین ارتباطات می توانند در کمترین زمان ممکن اتفاقات بزرگی را رقم بزنند. اما آنچه این نسل را تهدید می کند خود مرکزبینی و خودبزرگ بینی ، روحیه پرخاشگر ، زودرنجی و نیمه رها کردن امور ، شک و تردید نسبت به ارزشهای دینی- اخلاقی ، سردرگمی در تعیین اهداف آرمان ها، مادی گری و عدم مقاومت در برابر وسوسه مظاهر زندگی... و افسردگی گروهی ست.
این روزها در هر شهرستان ، دانشکده و یا فامیل و محله ای می توان جوانان یا نوجوانانی را دید که در پس 2 دوره حضور در ستادهای انتخاباتی و یا عضویت در انجمن اسلامی دانشکده و یا چند شب حبس و انفرادی برای خود جایگاهی ماورائی قائل اند و خود را همردیف حجاریان و تاج زاده می دانند و به هیچ وحه حاضر به مباحثه با هم نسلان نیستند. این عزیزان دل برادر که یه هویی(!) از نسل و طبقه خود فراتر رفته اند از چند جهت ایجاد مشکل می کنند اولا رفتار پر تبختر و فخرفروشنانه این اعزاء در کنار انبان عمدتاً خالی شان بزرگترین تبلیغ منفی برای اصلاح طلبی است. ویژگی هایی که جبر زمانی و جغرافیای در نسل جدید ایجاد کرده باعث می شود نتوانند در کنار افراد دیگر حتی همفکر و همنوع خود، کار سیاسی و تشکیلاتی انجام دهند و به دلیل نگاه از بالا به پایین نسبت به دیگران ، توقع دارند صرفاً حرف خودشان به کرسی بنشیند و در غیر این صورت سازمان کار را از هم می پاشند . این تیپ شخصیتی گرچه نیروی انفجاری خوبی را در آغاز به کار وارد می کند اما به مرور و خصوصاً با به وجود آمدن مشکلات و مواجهه با شکست های کوچک غالباً زود سرخورده می شوند و علاوه بر اینکه خود از کار کنار می کشند، دیگرانی را هم دلسرد می کنند.
چالش مهم جوانان اصلاح طلب خودشناسی و تبدیل این ویژگی های درون نسلی به توانایی و ابزار رسیدن به اهداف است . شاید راه مواجهه با این مشکل خودسازی و تاکید بر اخلاق مداری ست. شاید لازم باشد قبل از اصلاح جامعه و ساختن آینده کشور ، تک تک ما یک دوره عمیقاً خودکاوی و خودسازی نماییم تا آماده ایفای نقش تاریخی خود شویم .
