فرادید| در یکی از سایت‌های باستانی مربوط به تمدن مایاها، سطوح سمی پیدا کشده است که مادۀ آلایندۀ موجود در آنها معمولاً با موادِ زائدِ صنایع مدرن مرتبط است. وجودِ چنین ماده‌ای در آن‌جا بسیار عجیب و دور از انتظار است.
به گزارش فرادید، این یافته نشان می‌دهد مدت‌ها قبل از آنکه فاتحانِ اسپانیایی از سرزمین‌های دور جنگ و بیماری را وارد این سرزمین کنند، فرهنگِ مایا مشغولِ آلودنِ خاکِ مراکزِ شهری خود با فلزِ سنگینِ جیوه بوده است. میزانِ این ماده آنقدر در آن ناحیه زیاد است که به محققان باستان‌شناس توصیه شده برای حفظِ سلامتی‌شان با لباس‌های ایمنی در مکان حاضر شوند.
دانکان کوک، زمین‌باستان‌شناس در دانشگاهِ کاتولیکِ استرالیا که دربارۀ فرهنگ و میراثِ مایا تحقیق می‌کند، می‌گوید: «آلودگیِ جیوه در محیط‌زیست معمولاً در مناطق شهری معاصر و مکان‌های صنعتی پیدا میشود.» کوک به همراه محققانی از آمریکا و انگلستان داده‌های گردآوری‌شده از ۱۰ مکانِ متعلق به دورۀ کلاسیکِ مایا و نواحی اطراف آن را بررسی کردند که شاملِ اندازه‌گیری میزان جیوه موجود در این محیط‌ها هم می‌شد.
مقایسۀ گزارش‌ها از سراسر این ناحیه به شناسایی ۷ مکان انجامید، که بر مبنای معیار‌های مدرن، سطح جیوه در آنها برابر یا بیش‌تر از سطحی بود که سمی دانسته میشود. نویسندگان این گزارش می‌گویند: «کشف جیوه‌ای که در اعماق خاک و در رسوباتِ شهرهای مایا دفن شده است را فقط به واسطه باستان‌شناسی منطقه می‌توان توضیح داد که به ما می‌گوید مایاها قرن‌ها از جیوه استفاده می‌کردند.»
جیوه در خالص‌ترین شکلِ خود فلزی خاکستری و براق است که در دمای نسبتاً پایین ذوب میشود و به مایعی غلیظ تبدیل میشود که زمانی به آن سیماب می‌گفتند. ترکیباتی که حاوی جیوه بوده‌اند به مدت طولانی در طولِ تاریخ به شکل‌های مختلف در صنعت و فرهنگ استفاده می‌شدند. یکی از معروف‌ترین استفاده‌های آن نیتراتِ جیوه است که ماده‌ای بود که زمانی برای آهار دادن به کلاه استفاده می‌شد؛ ادعا شد که این ماده سیستم عصبی هنرمندانی که در قرن نوزدهم با آن کار می‌کردند را مسموم کرده است.
احتمالاً کریستالِ جیوه سولفید، که به آن «شنگرف» یا سینابار هم می‌گویند، یکی از پرکاربردترین شکل‌های استفاده از جیوه در طول تاریخ بوده است. این ماده که در چشمه‌های آب گرم و مناطقی که آتشفشان فعال دارد پیدا میشود، یک رنگدانۀ جیوه‌ای است که از زمانِ قدیم در سراسر جهان از آن به عنوانِ عاملِ تولید رنگِ زرشکی در تولیداتِ هنری استفاده می‌شده است.
(شنگرف ماده‌ای بود که برای رنگ قرمز درخشانش مورد استفاده قرار می‌گرفت)
اما برای مایا‌های شیفتۀ خون، سینابار یا شنگرف چیزی فراتر از صرفاً یک هالۀ خوش‌رنگِ قرمز بود. نیکولاس دانینگ، زمین‌باستان‌شناس در دانشگاه سین‌سیناتی، می‌گوید: «از نظرِ مایاها اشیاء حاویِ نیرویِ روح بودند که در خون ساکن بود. برای همین رنگدانه سرخ‌رنگِ درخشانِ سینابار ماده‌ای بی‌قیمت و مقدس بود، اما آنها نمی‌دانستند که این ماده بسیار مرگ‌بار هم هست و میراثی است که هم‌چنان در خاک و رسوباتِ مکان‌های باستانیِ مایا باقی مانده است.»
عجیب‌تر اینکه سنگ آهکی که ساختار‌های باستانی مایاها روی آن بنا شده است، فاقد سینابار است. برای آنکه منابع خوبی از این ماده معدنی را در سرزمین مایا پیدا کنید باید به حاشیه‌های این سرزمین سفر کنید. مطالعاتِ باستان‌شناسی نشان می‌دهند که سینابار از هزاره دوم تا اولِ قبل‌از‌میلاد ـ زمانی که فرهنگِ اولمِک رونق پیدا کرده بود ـ در آمریکای مرکزی از معدن استخراج می‌شده است.
قبل از آنکه مایاها در قرن سومِ بعدا‌زمیلاد در سراسر سرزمین‌شان بنا‌هایی برای خدایان‌شان برپا کنند، سینابار ماده‌ای رایج بود که بیش‌تر به شکل پودری استفاده می‌شد تا بنا‌ها یا گور‌ها را با آن تزئین کنند. در موقعیت‌های نادر، فلز جیوه در شکل خالص در ارتباط با مراسمِ تدفینِ اشخاص مهم یا مراسم مخفیِ آیینی کشف شده است.
اینکه مایاها چطور به خالص‌ترین شکلِ این ماده دست پیدا می‌کردند ـ از طریق تجارت یا استفاده از روش‌های شیمی خودشان ـ هنوز یک راز است. اینکه غبار جیوه سولفید تا چه‌اندازه‌ای روی سلامتی آنها اثر گذاشته نیز هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما مطالعاتی که تعدادشان روبه‌افزایش است نشان می‌دهند که این ماده سمی دست‌کم تا اعماق استخوان‌های آنها نفوذ کرده بوده.
یکی از آخرین فرمانروایانِ شهرِ تیکال به اسم «خورشیدِ تاریک»، دچار چاقیِ مفرط بوده که نشانۀ یک نوع بیماریِ متابولیکی است که با آلودگی جیوه مرتبط است.
اینکه جیوه تا چه حد سلامتیِ مایا‌های باستان را تحتِ تأثیر قرار داده یک مسئله است، اما مسئله مهم دیگر آن است که به باستان‌شناسانی که در محوطه‌های باستانی مایا به کاوش مشغولند هشدار داده شده که در هنگام بررسی لایه‌های باستانی شهر‌ها از خودشان در برابر این فلز سمی که با فرهنگ مایا عجین بوده، محافظت کنند.
تیم بیچ، زمین‌باستان‌شناس از دانشگاه تگزاس، می‌گوید: «به‌نظر می‌رسد در زمانِ مایاها هم تاثیر مخرب انسان بر طبیعت وجود داشته و آلودگیِ فلزی ناشی از اثراتِ فعالیت‌های انسانی چیزی است که فقط مخصوص دوران مدرن نیست.»
منبع: Science Alert
ترجمه: سایت فرادید
